چالش‌های سیاسی و امنیتی کنونی لبنان و عدم امکان تجزیه

ریشه بحران لبنان به دو خط مشی متفاوت برمی گردد. از سالها قبل این دو نگرش و جود داشته است، اما این امر در سال 2006 با پیروزی حزب الله و فشار برخی از غربی ها و عناصر عربی، نوعی حالت رویارویی به خود گرفت و بعد هم به دو جناح 14 مارس و 8 مارس بدل شد. مسیر این دو مشخص بود. 8 مارس در مسیر مقاومت و قرار گرفتن در برابر خط سازش با رژیم صهیونیستی بود و دیگری 14 مارس معمولا سبکی غربی داشته و از ابتدا با مقاومت مخالف بود.

با شروع بحران سوریه این وضعیت به اوج خود رسد و جناح 14 مارس همراه با نیروهای مسلح مخالف اسد بود و از هم پیمانان عربی وغربی خود تبعیت کرد. در این حال اختلافات در لبنان به شدت بالا گرفت و تا پایان ریاست جمهوری ادامه یافت. در این شرایط بر سر رئیس جمهور آینده توافقی حاصل نشد. یعنی با توجه به قانون اساسی لبنان، باید دو سوم اعضای پارلمان برای ریاست جمهوری حضور یابند اما هیچ کدام از دو گروه، دو سوم اعضا را نداشتند و این امر تا پایان ریاست جمهوری میشل سلیمان ادامه یافت.

لذا هیچ کدام از طرفین نمی توانند به تنهایی رئیس جمهور را انتخاب کنند. همچنین در برخی از طرف هایی که میشل سلیمان را به سوی خود کشانده بودند، تلاش کردند که این امر تمدید گردد اما این امر هم تحقق نیافت. همچنین با توجه به اینکه عناصر تندرو از سوی 14 مارس برای پست ریاست جمهوری معرفی شد، این امر از سوی 8 مارس رد شد و به دنبال آن هم بر سر نامزد 8 مارس یا آقای میشل عون توافقی صورت نگرفت. در واقع همه عوامل دست به دست هم دادند تا لبنان در وضعیت مبهمی قرار گیرد.

اهمیت انتخاب رئیس جمهور

رئیس جمهور در لبنان بعد از پیمان طائف یکی از سه عنصر قدرت است و به تنهایی قدرتی کامل نیست و در کنار نخست وزیر و رئیس مجلس، از سه طایفه لبنان هست. لذا اگر گروه ها از نظر خط و مشی سیاسی به توافقی نرسند، هیچ حرکت تاسیسی محقق نمی گردد. معمولا در لبنان عرف و تفاهمی وجود داشته که تا حدی قابل قبول طرفین بوده است.

در این بین با توجه به تعلق جایگاه ریاست جمهوری به مسیحیان، آنان اصرار دارند که این پست بیش از حد خالی نماند. چرا که اگر این امر بیش از حد ادامه یابد، موقعیت آنان را تضعیف می کند. از این رو چه مسئولان کلیسا و چه سیاستمداران منطقی و عاقل مسیحی، وساطت هایی در مورد پایان بحران ریاست جمهوری انجام می دهند.

با توجه به نبود یکی از اهرم های دولت و نظام، بقیه مقامات در کشور هم شرایط باثباتی نخواهند داشت. چرا که دوره مجلس هم به سر آمده و باید انتخابات انجام گردد و نخست وزیر در این کشورهم به گونه موقت حضور دارد. به نظر من طرفین دعوا به رغم اینکه می دانند به تنهایی نمی توانند در این زمینه گامی بردارند، این امر را به زمان واگذار کرده تا این امر پذیرفته گردد و شرایط به گونه ای باشد تا راه حل میانه یا برگزیده گردد.

اما با توجه به بحران امنیتی و حضور گروه های تکفیری در شرق لبنان، این ضرورت بیشتر احساس می شود. همچنین با توجه به تنش های منطقه ای و علمیات و ناامنی های ایجاد شده در عراق و غزه، ضرورت تسریع در حل بحران لبنان، بیشتر است.

بازگشت آقای سعد حریری و تغییر در فضای داخلی لبنان

با بازگشت سعد حریری به لبنان بعد از سه سال، به نظر میرسد وی با چراغ سبزهایی از سوی هم پیمانان خود حضور یافته است. چرا که همه آنها احساس می کنند که اگر لبنان در خلا قرار گیرد همه متضرر خواهند شد و تنها جناح 8 مارس آسیبی نمی بیند. در واقع بازگشت حریری نشان می دهد که 14 مارس هم به این امر پی برده که باید حتما راه حل سیاسی در لبنان اعمال کرد و گرنه گوی و میدان از دست همه خارج می شود.

این امر، از بیم ورود لبنان در خلا طولانی است و گرنه حریری در ورود به لبنان عجله نمی کرد. یکی از عوامل اصلی بحران کنونی، لجبازی جناح 14 مارس بود. آنها تا این مرحله فکر می کردند که با گذشت زمان می توانند 8 مارس را از نظر سیاسی به زانو در بیاورند، اما این امر رخ نداند.

لذا بازگشت حریری می تواند دلیل روشن و چراغ سبزی از نظر هم پیمانان و کسانی که از بیرون 14 مارس اداره می کنند، باشد. در واقع حریری برای عدم از دست دادن همه ی امتیازهای سیاسی، وارد صحنه شده تا مصالحه ای در بعد سیاسی و انتخاب رئیس جمهور انجام شود.

چرا که قبل از این حریری می توانست به لبنان برگردد، ولی به نوعی اعتراض کرده و به بهانه عدم امنیت در لبنان حضور نیافت تا بر 8 مارس فشار آورد. اما حریری اکنون با هیچ پیش شرطی برگشته است. این امر ادعای ایشان را نقض می کند.

از نظر دیگر هم، وضعیت کنونی نشان میدهد 14 مارس به نقطه ای رسیده که احساس می کند شرایط خروج یا تضعیفش در صحنه ی سیاسی لبنان جدی شده و باید چاره ای بیندیشد تا باقی مانده ی سهم سیاسی را در اختیار گیرد. همچنین اکنون شرایط اقتصادی در این کشور بغرنج است و گردشگری (که از درآمدهای اصلی در لبنان است) با رکود مواجه شده است. در این حال اگر دولتی توافقی و پایدار در این کشور برقرار شود، هم زمینه امنیت بیشتر فراهم می شود و هم زمینه اقتصادی بهتری برقرار می گردید.

نگاه جریان های مختلف به بحث پایان دوره مجلس، تمدید آن و برگزاری انتخابات در لبنان

بدعت تمدید مجلس در لبنان در دوران بحران جنگ داخلی لبنان در سال 1977-1990 رخ داد. در این دوره می گفتند انتخابات را نمی توان انجام داد. ولی اکنون موضع تمدید دوره مجلس از سوی جناح ها و سیاستمدارانی که واقعا به ثبات در لبنان اعتقاد دارند، رد شده است. آنها بر این نظرند که هیچ گونه تمدیدی صورت نگیرد و انتخابات درلبنان برگزار گردد.

در واقع امنیت لبنان (که مساحت آن ده هزار و 452 کیلومتر مربع است) خیلی آسان است. در این بین بحث تمدید دوره مجلس یکی از بحث های چالشی بین جناح های سیاسی بوده و تقریبا اکثرا نیروها، مخالف این قضیه هستند. در کنار این نیز در این برهه جدا از انجام انتخابات، بر سر نحوه انتخابات یا منطقه ای و سراسری بودن و سهمیه های آن اختلاف نظر است.

برخی جناح ها با توجه به موقعیت خیلی خوب خود، از انتخابات سراسری نمی ترسند. اما برخی چون در محله ها نفوذ دارند، سعی می کنند انتخابات به سبک سنتی و قدیمی در محله - محله و منطقه- منطقه انجام شود. برخی احساس می کنند که با توجه به کوچک بودن لبنان، باید همه ی مردم در انتخابات مشارکت و انتخابات سراسری و یکپارچه و حداقل در 4 منطقه جداگانه برگزار گردد.

این امر قبلا 2-3 بار در مجلس مورد توافق قرار گرفت، اما در مرحله ی عمل به قانون تبدیل نشد. برخی جناح ها و گروههای کوچک احساس می کنند گروه هایی (به ویژه 8 مارس یا حامیان مقاومت) صحنه ی سراسری لبنان را در اختیار دارند و از حمایت اکثریت قاطع مردم لبنان برخوردار هستند و می توانند بیشترین کرسی پارلمان را به دست آورند و از طریق آن رئیس مجلس و هم رئیس جمهور و هم نخست وزیر را در کنترل خود شان خواهند داشت. لذا سعی می کنند این اتفاق رخ ندهد و با آن مخالفت می کنند.

14 مارس اینک حداقل بخشی از مجلس را در اختیار دارد و تقریبا نزدیک به نیمی دیگر از صندلی های مجلس، متعلق به 8 مارس است. اما در سطح اجتماعی، 14 مارس در این جایگاه نیست.

یعنی جایگاه آنها چه از لحاظ جغرافیایی و چه استراتژیک مثل جنوب لبنان، ضعیف تر از 8 مارس است. پایگاه 14 مارس، معمولا بخشی از بیروت مرفه نشین است و شمال لبنان از آن حساسیت جنوب لبنان برخوردار نیست. لذا عملا 14 مارس بدون همکاری با 8 مارس به تنهایی نمی تواند هیچ کدام از خواسته هایش را محقق کند. آنها از همین ابزار و قانون سو استفاده می کنند و 8 مارس را وادار می کنند.

چالش هایی فراروی لبنان

چالش های لبنان متعدد است. عناصر و عوامل چالش زایی در لبنان وجود داشته که بخشی از آن قدیمی بوده و بخشی از آن در 3 – 4 سال اخیر اضافه شده است. تاثیر بحران سوریه بر لبنان و طرح اختلافات مذهبی بین جناح های لبنانی در مواردی به یک سری از خشونت ها انجامید و عملیات هایی تروریستی تحت همین بهانه، ناامنی هایی ایجاد کرد.

خطر مهم تر و اساسی تر، خطر رژیم صهیونیستی است که همواره به اختلافات و درگیری های لبنان دامن زده تا بتواند هم انتقام بگیرد و هم قدرت لبنان را به ضعف تبدیل کند. جدا از این نیز موضوع آوارگان فلسطینی (که معمولا غربی ها اصرار دارند تابعیت لبنانی بگیرند) مد نظر دولت های مختلف لبنان بوده است.

استراتژی مقاومت در دوره های گذشته به صراحت اعلام شده که لبنان نباید کشور موطن فلسطینی ها باشد. چرا که قضیه فلسطین را تحت تاثیر قرار می دهد. علاوه بر این، فشارهای و تطمیع و تهدیدها از بیرون برای برخی جناح ها، می تواند عامل ناامنی شود. همه اینها دست به دست هم داده تا لبنان وضعیت کنونی خود را داشته باشد اما خوشبختانه در بحران های اخیر مقاومت توانسته خودش را مصون نگه دارد.

همچنین با توجه به ایستادگی و استراتژی پیشگیرانه ای مقاومت، مسیر بحران در سوریه در نطفه خفه شده است. در یک سال اخیر مقاومت وارد مرزهای بیرونی شد و در کنار مرزهای لبنان با مخالفان روبرو شد. این امر مورد انتقاد قرار گرفت بود ولی امروز همه باور دارند که اگر دور اندیشی و پیشگیری نبود، لبنان هم مانند عراق، سوریه و خیلی از کشورهای دیگر تحت تاثیر تئوری جنگ و بحران منطقه ای، در دام تکفیری گرفتار شده بود.

وضعیت کنونی مناطق و شرایط امنیتی در لبنان

عرسال روستایی بود که داعش در آن نفوذ کرده و تعدادی را گروگان گرفته بود. اگر از نظر جغرافیایی به عرسال نگاه کنیم، تقریبا ارتباط آنچنانی با لبنان ندارد و بیشتر به سوریه متصل است. درست است که عرسال جزئی از خاک لبنان است، ولی در پشت کوهها بوده و این منطقه از ابتدای بحران سوریه به جولانگاه گروههای مسلح بدل شده بود.

لذا اینکه گروههای تروریستی چنین اقدامی کنند، کار دشواری نبود. وگرنه لبنان از نظر مرزی تا حالا خوب کنترل شده و حتی زمانی که داعش در شهر عرسال نفوذ کرد، پیش بینی نمی شد که بتوانند به نقطه ی دیگر بیاید. یعنی عرسال به قلمرو سوریه نزدیک تر است، و باید گفت نفوذ در این منطقه، نقطه قوتی برای تکفیری ها محسوب نمی شود. این گروه ها در بقیه نقاط و طرابلس در مراحلی نفوذ داشتند اما وجود و بقایشان در لبنان امکانپذیر نشد.

نتیجه گیری:

لبنان در ادوار گذشته با بحران های بزرگتر مواجه بوده است. لبنان دوره ی تقریبا 17 -18 ساله جنگ داخلی و سنگر بندی در وسط شهرها و تقسیم مناطق به مسیحی نشین و مسلمان نشین داشته است. بعضی ها از آن زمان به دنبال تجزیه لبنان بودند، که میسر نشد.

بعد از آن، از سال 82، اشغال بخش هایی از لبنان تا سال 2000 میلادی یعنی 18 سال به طول انجامید و سر انجام آزاد شد. در کلیه موارد یک سری جنگهای پراکنده تحت عنوان گروهی، حزبی و جناح های سیاسی و حتی بین مسیحی و مسیحی و بین مسلمان و مسلمان را شاهد بودیم. اما هیچ کدام از اینها نتوانست لبنان را با خطر و تهدید تجزیه مواجه کند.

چرا که خاک لبنان قابلیت تجزیه ندارد. کل طول لبنان 200 کیلومتر و عرض آن بین 10 تا 07 کیلومتر است و موقعیت تجزیه ندارد. همچنین پراکندگی جمعیت طوایف مختلف در اقصی نقاط لبنان از عوامل باز دارنده هرگونه تجزیه و تقسیم است. یعنی هر اتفاقی هم که بیافتد و اختلافات بالا گیرد، امکان تجزیه در لبنان وجود ندارد. لذا هر مشکلی سرانجام باید به راه حل منتهی شود.

اگر چه ممکن است جنگی کوچک یا یک درگیری وجود داشته باشد، ولی سرانجام همه مجبورند برای بقای جمعی خود، به یک راهکار مصالحه روی بیاورند. این اتفاق در دو سه مرحله بحران گذشته لبنان رخ داده و الان هم در مرحله ی رخ دادن است.

در این شرایط برخی جناح های کوچک لبنانی که خیلی نقش آفرین نیستند ( ولی در هر طرف قرار بگیرند می توانند کفه ترازو را به سمتی دیگر سوق دهند)، وارد عمل شده و زمینه برای افراد ریش سفید فراهم شده و صحبت و مذاکرات پشت پرده ای برای تعیین رئیس جمهور و دولتی جدید و کارآمدتر، بیشتر شده است.

در این بین، شرط جناح 8 مارس و به ویژه مقاومت، که ایستادگی دولت آینده در برابر زیاده خواهی رژیم صهیونیستی است،روشن و آشکار است. لذا آنها با دولتی که نسبت به زیاده خواهی های رژیم صهیونیستی کرنش داشته و موضع ایستادگی مقاومت را تضعیف کند، حاضر به همکاری نخواهند بود. از این رو تلاش می شود وضعیت میانه ای برای برون رفت از بحران ایجاد شود.

آنچه مشخص است این است که اختلافات سیاسی همیشه در لبنان وجود داشته ولی نکته ای تجربه شده این است که وقتی همه احساس خطر کنند، به یک تفاهمی ولو تلخ روی می آوردند و آن را می پذیرند. ما اکنون در لبنان در آستانه ی چنین توافقی هستیم که اگرچه برای بعضی ها تلخ است، ولی بهتر از شکست کامل است. در این شرایط باید گفت تجربه نشان داده که هیچ نوع جناحی به تنهایی نمی تواند در لبنان قدرت را در دست بگیرد. این امر یکی از نکات مثبت در لبنان است که هیچ وقت عوامل غرب نمی توانند سلطه مطلقی بر لبنان داشته باشند و آن را به سمتی خاص هدایت کنند.

مصیب نعیمی