جنگ آب

نویسنده: دکتر صبری انوشه
 رود نیل در زندگی کشورهای منطقه بویژه مصر و سودان نقش حیاتی بازی می‌کند و همین نیل همواره پاشنه آشیل امنیت آبی و غذایی مصر و سودان بوده است.
اجلاس پرتنش کشورهای دهگانه دره نیل در ماه مه 2009 در کشور کنگو و افزایش مطالبات کشورهای عضو برای دریافت سهمیه آبی بیشتر، علائم خطر و هشدار و نشانه‌هایی از بروز یک تهدید جدی برای امنیت و ثبات این منطقه بوده است. حجم منابع آبی این رود عظیم سالانه 1660 میلیارد متر مکعب بوده و به علل مختلف تنها
4 درصد از آن توسط کشورهای دره نیل بهره‌برداری می‌شود. براساس قرارداد سال 1929 و قرارداد قاهره در نوامبر 1959 (مکمل قرارداد 1929) سهم مصر از منابع آبی نیل 5/55 میلیارد مترمکعب است و به موجب این قراردادها به قاهره حق وتو جهت اعتراض به هر پروژه آبیاری که سهمیه آن را تهدید می‌کند، داده شده است. پس از استقلال کشورهای آفریقا‌یی و تحولات جوی اخیر، کشورهای دره نیل خواهان سهمیه آبی بیشتری شده و سعی داشته‌اند پروژه‌های آبیاری جهت بهینه‌سازی بهره‌برداری از آب نیل را روی شاخه‌های این رود برپا سازند. کشورهای آفریقایی خواهان تغییراتی در قرارداد 1929 (اساس و پایه حقوقی تقسیم سهمیه‌های آبی به کشورهای دره نیل) هستند و این تنش‌ها و مطالبات در حال فزونی و به سمت بین‌المللی کردن بحران آب در این منطقه است.
مصری‌ها جهت تنظیم روابطشان با کشورهای دره نیل در زمینه بهره‌برداری از آب رودخانه نیل 13 قرارداد و سند حقوقی امضا کرده و اغلب آنها با کشورهای خاوری این دره بوده که تامین‌کننده 85 درصد منابع آبی مصر هستند. پروتکل رم در مورخ 15 آوریل 1891 میان انگلیس و ایتالیا (استعمارگر اریتره و سومالی) بوده و به موجب بند سوم این قرارداد ایتالیا تعهد کرده که هیچگونه تاسیسات آبیاری روی شاخه‌های نیل برپا نکند که به ضرر سهمیه‌بندی آبی مصر باشد و همچنین انگلیس و منلیک دوم امپراتور اتیوپی در مورخه 15 مه 1902 در شهر آدیس‌آبابا قراردادی بستند که به موجب آن کشور اتیوپی متعهد شده تاسیسات آبیاری روی نیل آبی، دریاچه تانا و رودخانه سوبات برپا نکند که مخل سهمیه آبی مصر باشد.
وزیر سابق منابع آبی مصر محمود ابوزید در فوریه 2009 هشدار داد که یک طرح
اسرائیلی- آمریکا‌یی جهت بین‌المللی کردن رودخانه‌ها وجود دارد و اسرائیلی‌ها بارها مصر را جهت انتقال آب رود نیل به فلسطین اشغالی زیر فشار قرار داده‌اند.
در اجلاس کنگو دموکراتیک (مورخه 21 مه 2009) کشورهای آفریقایی سندی تنظیم کرده‌اند که به موجب آن سهمیه آبی سودان و مصر (براساس قرارداد 1929) را مراعات نکرده و سهمیه خود را افزایش داده‌اند. قرار است جهت رفع مشکلات، سران کشورهای دهگانه دره نیل در اواخر ژوئیه 2009 اجلاسی در قاهره داشته باشند و به نتایج توافقی میان اعضا برسند.
رژیم صهیونیستی از 5 دهه گذشته با انواع سیاست‌ها و ترفندها سعی کرده با کشورهای آفریقایی که سرچشمه‌های نیل در آنها واقع است، روابط همه‌جانبه برقرار کرده و آنها را تشویق به بهره‌برداری بیشتری از آب رود نیل کند و کمک‌های سخاوتمندانه در زمینه مهندسی آبیاری و طرح‌های کشاورزی ارائه داده است.
نقش رژیم صهیونیستی در روند تنش‌زایی دره نیل برای همگان هویداست و این رژیم بسان عضو یازدهم کشورهای دره نیل عمل کرده است. این رژیم طرح‌های انتقال آب نیل به فلسطین اشغالی ارائه داده از جمله:
1- پروژه «الیشع کالی»: در سال 1974 مهندس اسرائیلی کالی طرحی به عنوان «آب صلح» ارائه کرد که به موجب آن ترعه اسماعیلیه گسترش و آب‌های اضافی به فلسطین اشغالی منتقل می‌شد.
2- طرح یؤر: مهندس شاؤول اولوزوروف در خلال مذاکرات کمپ‌دیوید طرحی را به انور سادات ارائه داد که به موجب آن‌ آب نیل به فلسطین اشغالی امکان انتقال می‌یافت.
3- طرح ترعه صلح: این طرح توسط سادات جهت انتقال آب نیل به شهر قدس و حومه آن مطرح شد.
رژیم صهیونیستی در دوران جنگ داخلی میان جنوب سودان و دولت مرکزی با نیروهای مخالف خارطوم روابط گسترده‌ای برقرار و طرح‌های آبیاری میان سودان و مصر را مختل کرد. تهاجم نیروهای شورشی جنوب به تاسیسات آبی رودخانه نیل آسیب‌های جدی به طرح‌های توسعه مصر و سودان رساند. جنوبی‌ها با حمایت‌های سیاسی، امنیتی و تسلیحاتی رژیم صهیونیستی توانستند با اقتدار با دولت مرکزی سودان بجنگند و با وجود امضای قرارداد صلح میان جنوبی‌ها و دولت مرکزی، ولی تحریک‌ها و تاثیرگذاری رژیم صهیونیستی بر این منطقه هنوز پابرجاست.
سفرهای مقامات اسرائیلی به کشورهای اتیوپی، کنیا، تانزانیا و اوگاندا و تقویت روابط میان این کشورها بویژه در زمینه خدمات مهندسی آبیاری و کشاورزی امنیت غذایی و آبی کشورهای سودان و مصر را به مخاطره خواهد انداخت.