برگزاری همه‌پرسی به معنای تشکیل دولت کردستان در عراق نیست

مسأله جدایی اقلیم کردستان عراق از دولت مرکزی بغداد ازجمله مسائلی است که در صحنه سیاسی عراق مطرح بوده است. اما اکنون به نظر می رسد که با تعیین روز ۲۵ سپتامبر (سوم مهرماه) برای برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان توسط «مسعود بارزانی» رئیس این اقلیم، این مسأله رنگ و بوی جدی‌‎تری به خود گرفته است.

بارزانی اخیرا بارها و در مناسبت های مختلف تأکید کرده است که تحت هیچ شرایطی حاضر نیست برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم را به تأخیر بیندازد. وی همچنین مدعی است که عدم برگزاری این همه پرسی طی سال های گذشته تاکنون، خسارت های فراوانی را برای کُردها به دنبال داشته است. بارزانی که خود را نماینده تمامی کُردهای عراقی قلمداد می کند، معتقد است که با جدایی از دولت مرکزی بغداد، بخش عمده ای از مشکلات کُردها حل و فصل خواهد شد.

این درحالی است که بسیاری از مشکلات کنونی کُردها نشأت گرفته از سیاست‌های غلط و نابخردانه بارزانی در طول بیش از یک دهه ریاست وی بر اقلیم کردستان است. درهرصورت، بارزانی از زمان طرح مسأله جدایی اقلیم از دولت بغداد و تعیین موعد برگزاری همه پرسی با موانع داخلی و خارجی متعددی مواجه شده است؛ موانعی که بارزانی در ابتدا تصور نمی کرد که به این اندازه دردسرساز شوند. مخالفت های داخلی کُردها از یک سوی و مخالفت های خارجی حتی از کشورهایی که روابط نزدیکی با اقلیم کردستان دارند از سوی دیگر، موجب شده است تا بارزانی خود را در برابر تحولات جدیدی ببیند که باید براساس آن‌ها به اتخاذ تصمیمات جدید برای آینده اقلیم کردستان مبادرت ورزد.

درهمین ارتباط، خبرنگار مهر گفتگویی را با «طلال عتریسی» رئیس مرکز منطقه‌ای و مطالعات سیاسی اجتماعی دانشگاه لبنان انجام داده است که مشروح آن از نظر می گذرد؛

*همانگونه که می دانید اخیرا نمایندگان پارلمان اقلیم کردستان عراق با برگزاری یک نشست پس از ماهها، طرح برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم را تصویب کردند. به نظر شما آیا این تحول جدید می‌تواند مقدمات برگزاری همه پرسی را فراهم آورد؟

تصمیم نمایندگان پارلمان اقلیم کردستان عراق مبنی بر برگزاری همه پرسی جدایی از دولت مرکزی بغداد، در واقع به مثابه تشویق مقامات اقلیم و همچنین کُردهای عراق به برگزاری رفراندوم است. پارلمان اقلیم کردستان با تصویب طرح برگزاری همه پرسی استقلال از دولت مرکزی عراق، این پیام را به دولت مرکزی مخابره کرد که با وجود تمامی مخالفت های بین المللی و فشارهای داخلی و خارجی کُردها همچنان مصمم به برگزاری رفراندوم هستند.

نمایندگان پارلمان اقلیم کردستان با تصویب این طرح صراحتا اعلام کردند که با هرگونه درخواست های داخلی و خارجی برای به تعویق انداختن برگزاری همه پرسی استقلال از دولت مرکزی مخالف هستند.

آنها به دولت «حیدر العبادی» این پیام را ارسال کردند که در مسیر خود به سمت جدای از دولت مرکزی، تا پایان ادامه خواهند داد از مطالبه خود مبنی بر استقلال عقب نخواهند نشست. به طور خلاصه، اقدام اخیر نمایندگان پارلمان اقلیم کردستان پاسخی به فشارهای منطقه ای و بین المللی به اقلیم کردستان برای به تعویق انداختن همه پرسی بود.

*باتوجه به اینکه اقلیم کردستان عراق قصد عقب نشینی از تصمیم خود مبنی بر برگزاری همه پرسی جدایی از دولت مرکزی بغداد را ندارد، به نظر شما پیامدهای این همه پرسی در صورت برگزاری چه خواهد بود؟

اینکه مردم، خود سرنوشتشان را تعیین کنند یک امر مثبت تلقی می شود و اینگونه نیست. بله همگان حق تعیین سرنوشت خود را دارند. با این حال، تمایل کُردها به استقلال لزوما به معنای تحقق خواسته آنها از طریق برگزاری همه پرسی نخواهد بود. برگزاری همه پرسی استقلال، یک مسأله و ابعاد قانونی و حقوقی آن و همچنین مواضع کشورهای منطقه ای وبین المللی در قبال آن نیز مسأله ای دیگر است که نمی توان آنها را با یکدیگر تجمیع کرد.

براساس آنچه که گفته شد، برگزاری همه پرسی به معنای آن نیست که کردستان در عراق به صورت مستقیم به یک دولت مستقل تبدیل می شود. حتی اگر مسأله تصویب برگزاری همه پرسی در پارلمان اقلیم کردستان را هم در نظر بگیریم، این اقدام تنها تشویق کننده برگزاری همه پرسی است و کمکی به تشکیل کردستان مستقل نمی کند. همه پرسی جدایی اقلیم از دولت مرکزی بغداد حتی اگر برگزار هم بشود، نمی توان انتظار تشکیل کردستان مستقل را داشت.

*درحال حاضر نیروهای عراقی مشغول نبرد با تروریست های تکفیری داعش هستند و طی ماه های اخیر دستاوردهای بسیار ارزشمندی را نیز در نبرد با این گروه تروریستی به دست آورده اند. به نظر شما آیا مطرح کردن مسأله همه پرسی در این برهه از زمان می تواند روند مبارزه با تروریسم در عراق را با موانعی مواجه سازد؟

من اعتقاد ندارم که مطرح شدن مسأله همه پرسی استقلال اقلیم کردستان از دولت مرکزی بغداد می تواند پیامدهای منفی بر روند مبارزه با تروریسم در عراق داشته باشد. علت این باور و اعتقاد نیز است که در نبرد با تروریست های تکفیری داعش، این نیروهای ارتش عراق و نیروهای حشد شعبی هستند که نقش آفرینی می کنند. در این میان، اقلیم کردستان عراق هیچ شراکتی با دولت مرکزی در نبرد با داعش ندارد. برهمین اساس نمی توان اینگونه ارزیابی کرد که مسأله همه پرسی تأثیر منفی بر مبارزه با داعش دارد.

در این میان، برخی اینگونه تحلیل می کنند که ممکن است نیروهای عراقی از نبرد با داعش منصرف شده و بر رویارویی نظامی با اقلیم کردستان روی آورد. نه این صحیح نیست. نیروهای عراقی همچنان به اقدامات خود در نبرد با تروریسم ادامه می دهند و از این مسیر بازنخوهند گشت. تحولات میدانی یک مسأله و آنچه که در عرصه سیاسی اتفاق می افتد، مسأله ای دیگر است. برهمین اساس، نمی توان انتظار اقدامی نظامی بغداد علیه اقلیم کردستان را داشت.

*آیا می توان انتظار وجود جایگزینی برای همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق از دولت مرکزی را داشت؟

بدون شک، مسأله برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان از دولت مرکزی بغداد می تواند جایگزین هایی را نیز داشته باشد. کارها و رایزنی هایی نیز در این زمینه انجام شده است. شاید اگر رایزنی های سیاسی میان بغداد و اقلیم کردستان صورت گیرد و موانع و چالش های میان دو طرف مانند تقسیم منابع و ثروت های گازی و نفتی حل و فصل شود، این جایگزینی برای همه پرسی باشد.

احتمال آن نیز می رود که اقلیم کردستان از مذاکراتی در این زمینه نیز استقبال کند. چرا که پیش بینی می شود که اربیل برای دستیابی به امتیازاتی از این قبیل، از همه پرسی به عنوان اهرم فشاری در برابر دولت بغداد استفاده کرده باشد.