شرایط اقلیم وارد مرحله حساسی شده و اگر سیاست های بارزانی تغییر نکند، جنگ داخلی رخ می دهد

کردستان عراق بار دیگر صحنه اعتراضات و درگیری نیروهای داخلی شده است و معترضین شعارهایی را به دلیل سوء مدیریت علیه مقامات اقلیم سر دادند. اکثر شهرهای اقلیم کردستان عراق از روز دوشنبه با تظاهرات گسترده از سوی مردم برای درخواست مطالباتشان به منظور درست شدن اوضاع معیشتی و پرداخت حقوق معوقه آن ها روبرو بوده است. برای بررسی ابعاد بیشتر این مسئله، گروه بین الملل بصیرت گفتگویی را با حسن هانی زاده، کارشناس ارشد مسائل منطقه صورت داده است که در ذیل می آید:

کردستان عراق بار دیگر صحنه اعتراضات علیه دولت بارزانی شده است. دلایل اعتراضات چیست و معترضان چه خواسته هایی دارند؟

درگیری های اخیر استان سلیمانیه در اقلیم کردستان برآیند یک سلسله تراکمات اجتماعی و رسوبات باقی مانده از تبعیض در ارائه خدمات بین ساکنان اربیل و سلیمانیه از سوی اقلیم کردستان است. از سال 2003 که رژیم صدام سقوط کرد، اقلیم کردستان به سرعت به سمت دولت سازی و تهیه مقدمات تاسیس یک دولت مستقل حرکت کرد، اما توزیع ثروت به صورتی عادلانه بین اهالی اربیل که مرکز اقلیم کردستان است و اهالی سلیمانیه صورت نمی گرفت و درآمدهای نفتی اقلیم کردستان تنها صرف منطقه اربیل می شد.

همه پرسی استقلال اقلیم کردستان که در 25 سپتامبر گذشته برگزار شد با بی تفاوتی اهالی سلیمانیه مواجه شد در حالی که ساکنان اربیل به این همه پرسی رای مثبت دادند. پس از شکست این همه پرسی شکاف میان دو منطقه اربیل و سلیمانیه تشدید شد، زیرا مردم این استان نوعا تحت تاثیر سیاست های اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی رهبر فقید این اتحادیه قرار داشتند.

جلال طالبانی چه در دوران ریاست جمهوری خود بر عراق و چه در دوران بیماری با استقلال کردستان عراق مخالف بود و این امر با نارضایتی مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان و رهبر حزب دموکرات مواجه شد. شکست همه پرسی نشان داد که مسعود بارزانی بدون توجه به شرایط عراق و جهان دست به این ریسک بزرگ زد و این مقدمه ای برای فروپاشی اقلیم کردستان است. اکنون اهالی استان سلیمانیه که تحت سلطه اتحادیه میهنی هستند، علیه فساد، رانت خواری و کاهش خدمات شهری در استان سلیمانیه دست به شورش زدند و خواستار استعفای دولت اقلیم کردستان شده اند.

در جریان این شورش 5 تن کشته، 70 تن زخمی و 30 تن دستگیر شدند و شمار زیادی از مراکز دولتی و احزاب وابسته به اقلیم کردستان در شهرهای کوی سنجاق، جمجمال و کفری به آتش کشیده شد.

متعاقب این شورش ها یوسف محمد صادق رئیس پارلمان و وزرای وابسته به حزب جنبش تغییر گوران، جماعت اسلامی و جنبش اسلامی کردستان از دولت استعفا دادند. نیچروان بارزانی نخست وزیر اقلیم کردستان ضمن ابراز تاسف از شورش های اخیر اعلام کرد که انتخابات پارلمانی باید ظرف 3 ماه آینده برای تشکیل یک دولت برگزار شود.

معترضان بیشتر از چه گروه ها و طیف هایی هستند و هدف نهایی آنها چیست؟

معترضان عموما از مردم عادی و وابستگان به اتحادیه میهنی کردستان هستند که احساس می کنند در طول سال های اخیر به ویژه پس از بیماری جلال طالبانی، رهبر این اتحادیه، به تدریح از چرخه قدرت در اقلیم خارج شده اند. اعتقاد معترضان این است که دولت اقلیم به ویژه مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، به اندازه کافی به شرایط رفاهی و خدماتی استان سلیمانیه توجه نکرده و قدرت را به انحصار خود و اطرافیانش محدود کرده است.

در یک نگاه، کاملا مشخص می شود که در طول 14 سالی که از سرنگونی رژیم صدام می گذرد، اربیل مرکز اقلیم کردستان سریعا به یک شاخص رفاهی قابل قبولی رسیده است، اما استان سلیمانیه که کانون فعالیت اتحادیه میهنی است، به شدت محروم مانده است.

تبعیض در ارائه خدمات بین اربیل و سلیمانیه نوعی تراکمات اجتماعی و نارضایتی در میان ساکنان سلیمانیه ایجاد کرده و اکنون این ترکمات به صورت شورشی خونین سرباز کرده است. اگر این تظاهرات ادامه یابد و رهبران اقلیم کردستان برای آرام کردن اهالی سلیمانیه که بیشترین جمعیت اقلیم را در خود جای داده، اقدامی نکنند ممکن است پیامدهای خطرناکی برای این اقلیم به همراه داشته باشد.

طبیعی است دولت مرکزی عراق بیشترین استفاده را از نا آرامی های اقلیم خواهد برد، زیرا به بهانه آرام کردن مردم نیروهای خود را در اقلیم متمرکز خواهد کرد و این به مفهوم پایان خود مختاری کردستان است.
مسئله دیگر در اقلیم کردستان، نوع برخورد دولت اقلیم با کُردهای فیلی است. بیش از یک میلیون کُرد فیلی در عراق وجود دارند که این مجموعه پیش از گرایش قومیتی، به مذهب اهل البیت علیهم السلام گرایش دارند.

به دستور دولت اقلیم کردستان شبکه ماهواره ای "ان. ار. تی" که مقر آن در منطقه باشور در جنوب اقلیم است، تعطیل شد. این شبکه متعلق به کردهای فیلی عراق است و مدیریت آن به عهده "اوات علی" یکی از شخصیت های تاثیر گذار کردهای فیلی " کردهای شیعه" است.

مسعود بارزانی در طول 14 سال گذشته تلاش کرد تا ارتباط این مجموعه را با کردستان عراق قطع کند و آنان را به سمت شهرهای مذهبی کربلا، نجف، کاظمین و سامرا کوچ دهد.

این مجموعه به شدت با جدایی اقلیم کردستان از پیکره عراق مخالفند و لذا شبکه "ان. ار. تی" تلاش کرد تا علیه خانواده بارزانی افشاگری کند. این شبکه همواره از مسعود بارزانی و وابستگان وی به عنوان " کوسه های فساد" یاد می کرد و ثروت خاندان بارزانی در آمریکا و اروپا به حدود 35 میلیارد دلار تخمین زده بود.

مسعود بارزانی اساسا "فیلی ها" را به دلیل گرایش به مذهب تشییع خارج از حوزه عقیدتی و قومیتی کردهای اقلیم می دانست و از آنان به عنوان ستون پنجم در اقلیم یاد می کرد.

رهبران جریان کردهای فیلی اعتقاد دارند که مسعود بارزانی منطقه اربیل را به کانون نفوذ خود و اطرافیانش تبدیل کرده و به جای ارائه خدمات یک نواخت به ساکنان اقلیم کردستان در آمدهای این منطقه را بین وابستگان به حزب خود تقسیم می کرد تا قدرت خود را تثبیت کند. ناراضیان اقلیم کردستان به ویژه فیلی ها اعتقاد دارند که مسعود بارزانی درآمدهای اقلیم را در در دو حوزه مختلف هزینه کرده است.

در داخل اقلیم، بارزانی با پرداخت رشوه به رهبران احزاب مختلف آنان را نسبت به فساد موجود وادار به سکوت می کرد. همچنین در انتخابات پارلمان مرکزی عراق مسعود بارزانی با پرداخت هزینه های سنگین تلاش کرده بود تا افراد وابسته به حزب دموکرات را وارد پارلمان عراق کند تا پشتوانه محکمی در پارلمان دولت مرکزی عراق داشته باشد. .

لذا کُردهای فیلی که بیشترین قشر معترض علیه سیاست های مسعود بارزانی را تشکیل می دهند خواهان یک مشارکت عملی در دولت اقلیم کردستان، تدوین یک سیاست خارجی مبتنی بر منافع ملی عراق، ایجاد یک زیر ساختار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مبتنی بر مشارکت همه طیف های مختلف کرد، ترکمن، ایزدی و فیلی و نیز تقسیم عادلانه درآمدهای اقلیم، هستند.

معترضان مدعی شدند که در سرکوب اعتراضات مردمی در اقلیم کردستان نیروهای آمریکایی شرکت داشتند و به طور مستقیم نیروهای وابسته به مسعود بارزانی را به کشتار معترضین تشویق می کردند. افزایش موج اعتراضات، رهبران اقلیم کردستان را به شدت نگران کرده زیرا استعفای رئیس پارلمان و شماری از وزرای کابینه اقلیم کردستان، ممکن است به فروپاشی دولت اقلیم منجر شود.

از این رو نیچروان بارزانی نخست وزیر اقلیم، اعلام کرده که باید ظرف 3 ماه آینده یک انتخابات پارلمانی در اقلیم برگزار شود، اما بسیاری از احزاب مخالف اعتقاد دارند که باید در سیاست های داخلی و خارجی اقلیم تجدید نظر اساسی صورت گیرد.

هر چند احزاب مخالف نگران هستند که در انتخابات آینده ممکن است احزاب همسو با مسعود بارزانی و حزب دموکرات بار دیگر به قدرت برسند، اما اگر انتخابات آینده با شفافیت و بدون اعمال قدرت هیات حاکمه اقلیم برگزار شود. مخالفان مسعود بارزانی بیشترین کرسی ها را در پارلمان به دست خواهند آورد.

تلاش احزاب مخالف این است تا انحصار قدرت را از خانواده مسعود بارزانی و حزب دموکرات خارج کنند و یک پارلمان قدرتمند تشکیل دهند تا این پارلمان در آینده بتواند با فساد خاندان بارزانی مقابله کند.

با توجه به این وضعیت، باید گفت برگزاری رفراندوم استقلال کردستان، نه تنها سبب انسجام در جامعه کُردی عراق نشده، بلکه اختلافات را بیشتر کرده است. نظر شما چیست؟

بر گزاری رفراندوم استقلال نه تنها کمکی به انسجام اقلیم کردستان نکرد، بلکه به بروز شکاف میان احزاب و نیز اقلیم با دولت مرکزی منجر شد.

اغلب کشورهای مختلف جهان به جزء رژیم صهیونیستی با این همه پرسی مخالفت کردند که این امر انزوای سیاسی و اقتصادی اقلیم را به دنبال داشت در عین حال دولت مرکزی عراق کمک های مالی خود را به اقلیم قطع کرد. حدود 3 ماه است که کلیه کارکنان دولتی اقلیم کردستان به دلیل قطع کمک های مالی از سوی دولت مرکزی عراق و قطع صادرات نفتی اقلیم هیچ گونه حقوقی دریافت نکرده اند.

ظاهرا برهم صالح معاون سابق رئیس جمهوری عراق و یکی از مخالفان مسعود بارزانی رهبر اقلیم کردستان سازماندهی این شورش ها را پشت پرده هدایت می کند. هدف برهم صالح این است تا خانواده بارزانی را از قدرت ساقط کند و با کمک احزاب ملی و اسلامی یک انتخابات زودرس برگزار و خود قدرت را در دست بگیرد.

دولت حیدرالعبادی نیز به صورت غیر مستقیم اتحادیه میهنی عراق را برای حذف حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی تشویق می کند.

به نظر می رسد فواد معصوم رئیس جمهوری عراق از سیاست های مسعود بارزانی و برادرزاده وی نیچروان و حزب دموکرات به ستوه آمده و تلاش دارد تا با حفظ شرایط خودمختاری اقلیم، این منطقه را به دولت مرکزی عراق پیوند دهد تا برای همیشه موضوع استقلال این اقلیم فراموش شود.

طبیعی است رهبران اقلیم کردستان که عموما از حزب دموکرات هستند دو گزینه در برابر خود دارند: نخست برگزاری انتخابات زودرس برای تقسیم قدرت بین همه احزاب سیاسی و گزینه دوم انتقال قدرت به صورتی سیال و آرام به احزاب کردستان و خروج تدریجی از قدرت است.

موضوع دیگر که بسیار مهم است دولت آینده اقلیم کردستان باید مناسبات خود را با دولت مرکزی عراق بازسازی و مستقیما تحت چتر دولت مرکزی عراق قرار گیرد، در غیر این صورت شورش ها به شهرهای مختلف کردستان مانند کرکوک، دهوک و سلیمانیه کشیده خواهد شد که به مفهوم بروز یک جنگ داخلی در اقلیم خواهد بود.

از سوی دیگر دولت مرکزی عراق، اقلیم کردستان را متهم کرده که شماری از عناصر داعش را که از موصل فرار کرده اند در این اقلیم پنهان کرده تا در فرصت مناسب از آنان علیه دولت مرکزی استفاده کند.
اکنون شکاف عمیقی میان دولت مرکزی و اقلیم کردستان بوجود آمده و حیدرالعبادی نخست وزیر عراق تهدید کرده که اگر اقلیم کردستان عناصر فراری داعش را دستگیر و تحویل دولت مرکزی عراق ندهد از نیروی نظامی برای ورود به اقلیم استفاده خواهد کرد. اگر این اتفاق رخ دهد طبیعی است دولت مرکزی زیر ساختارهای اقلیم کردستان را تغییر خواهد داد و نفوذ خود را بر اقلیم کردستان گسترش خواهد داد که در این صورت همان خودمختاری سابق نیز از دست رهبران اقلیم خارج خواهد شد.

در نهایت با توجه به دلایل اعتراضات و چگونگی برخورد دولت اقلیم با معترضان، رابطه دولت مرکزی عراق با دولت اقلیم را چگونگی پیش بینی می کنید؟

دولت مرکزی عراق با نگرانی حوادث اقلیم کردستان را رصد می کند و اگر کار به جنگ داخلی در اقلیم برسد قطعا برای حفظ جان اهالی اقلیم کردستان نیروهای دولتی خود را به این منطقه اعزام خواهد کرد.

مسعود بارزانی و آمریکا مایل نیستند تا اوضاع اقلیم بیشتر از این متشنج شود، زیرا این امر بهانه را به دست دولت مرکزی عراق خواهند داد تا نیروهای خود را به اقلیم اعزام و برای همیشه به خود مختاری این منطقه پایان دهد، لذا در ابتدای آغاز شورش های اقلیم، مسعود بارزانی با اعمال خشونت قصد داشت تا به این شورش ها پایان دهد اما خروج وزرای احزاب مخالف از کابینه موجب شد تا نیچروان بارزانی نخست وزیر اقلیم شیوه ملایم تری را در برابر مخالفان اتخاذ کند.

دولت مرکزی عراق نیز اعلام کرده که برای بر قراری امنیت و حفظ جان اهالی کردستان عراق نیروهای خود را اعزام خواهد کرد.

از سوی دیگر به دلیل قطع صادرات نفت اقلیم بیش از 3 ماه است که حقوق نیروهای پیشمرگه پرداخت نشده و این مجموعه نیز از اجرای دستورات مسعود بارزانی رهبر اقلیم سر باز می زنند. شرایط اقلیم اکنون وارد مرحله حساسی شده و اگر سیاست های بارزانی ها در اقلیم تغییر نکند، قطعا آینده این منطقه را در هاله ای از ابهام و جنگ های فرقه ای قرار خواهد داد و موج مهاجرت کردهای اقلیم به سمت مناطق مختلف عراق آغاز خواهد شد.

همچنین دولت مرکزی عراق نگران است که اقلیم کردستان از وجود گروهک تروریست داعش که به این منطقه فرار کرده اند استفاده کند و بار دیگر نا امنی ها را در عراق تشدید کنند. به همین دلیل نیروهای الحشد الشعبی و پلیس فدرال اکنون در اطراف شهرهای نزدیک به اقلیم متمرکز شده اند تا مانع ورود داعش به شهرهای عراق شوند.

ضمن این که رهبران اقلیم کردستان در آینده ممکن است عناصر داعش را برای ایجاد نا امنی در ایران از طریق مرزهای خود وارد استان کردستان ایران کنند.

برآیند تحرکات اقلیم کردستان نشان می دهد که اگر مسعود بارزانی و حزب دموکرات نتوانند بر اوضاع مسلط شوند از گزینه داعش برای ناامن کردن عراق و ایران استفاده خواهند کرد. اعتقاد مسعود بارزانی این است که "کردهای فیلی" به لحاظ عقیدتی به دولت مرکزی عراق و ایران گرایش دارند. زیرا نگاه آنان کاملا فرا قومیتی است و بر گرفته از اعتقادات مذهبی این قومیت "شیعه کرد تبار" است.