تحقق حکومت غیرنظامی درسودان بعید است

تنش‌هایی که اگرچه منجر به عزل عمرالبشیر از قدرت پس از سه دهه شد، اما مخالفان و معترضان را راضی نکرد و سودانی‌ها با ادامه اعتراضات خواستار انتقال کامل قدرت از نظامیان به یک دولت غیرنظامی و مدنی شدند. حال پس از ماه‌ها درگیری و تنش داخلی، تلویزیون رسمی سودان دستیابی به توافق میان شورای نظامی و ائتلاف آزادی و تغییر که بزرگترین و مهمترین ائتلاف مخالفان و معترضان است را تائید کرد.

به همین مناسبت گفتگویی را با «طلال عتریسی» رئیس مرکز مطالعات سیاسی دانشگاه لبنان درباره تحولات سودان ترتیب داده‌ایم که از نظر می‌گذرد:

*دلایل وقوع انقلاب سودان و تداوم اعتراضات چه بوده است؟

درباره دلایل اعتراضات در سودان باید گفت طبعاً مجموعه عواملی در این زمینه وجود داشته است. اول از همه افزایش بحران‌های اقتصادی یعنی افزایش قیمت کالاهای اساسی و مواد غذایی است. در همین راستا کاهش ارزش پول ملی سودان بود به طوری که مردم دیگر نمی‌توانستند اموال و دارایی خود را به شکلی که می‌خواهند از بانک‌ها خارج کنند و لذا این نگرانی‌هایی درخصوص سپرده‌های بانکی وجود داشت، علاوه براین دولت تصمیم گرفت یارانه برخی اقلام اساسی همچون نان را لغو کند. تراکم این مسائل منجر به شروع اعتراضات مردمی در خارج از خارطوم پایتخت سودان شد و کم کم این اعتراضات به خارطوم نیز کشیده شد. حکومت طولانی مدت عمر البشیر و دگرگونی در سیاست‌های سودان و انتقال آن از مکانی به مکان دیگر و از محوری به محور دیگر از جمله عوامل وقوع اعتراضات و انقلاب در این کشور شد اما دلیل اصلی، بحران اقتصادی بود که دولت برای حل و فصل آن دیدگاهی نداشت بلکه بالعکس مردم سودان نگران بودند در این شرایط بحرانی، حمایت و یارانه‌های موجود نیز از بین برود.

*شورای نظامی سودان در مرحله انقلابی، سوار بر جریان اعتراضات مردمی قدت را در دست گرفت و سپس تحت فشار ناگزیر به توافق با جریان‌های انقلابی از جمله ائتلاف آزادی و تغییر شد. این توافق تا چه اندازه می‌تواند منجر به حکومتی مردمی در آینده شود؟

درباره اینکه آیا در آینده در سودان یک حکومت غیر نظامی شکل خواهد گرفت و درباره آن توافق خواهد شد یا خیر باید بگویم آنچه در حقیقت در سودان رخ داد از جمله اعتراضات و آمدن مردم به خیابان‌ها و تجمع سندیکاهای شغلی و ائتلاف تغییر و … همگی این مسائل عرصه را بر عمر البشیر تنگ کرد اما سرنگونی وی به صورت عملی توسط نظامیان و نیروهای امنیتی، اطلاعاتی و پلیس سودان صورت گرفت، تمامی این نیروهای نظامی صرفنظر از عناوینشان درخصوص کناره گیری عمر البشیر از قدرت با یکدیگر به تفاهم رسیدند. بنابراین عامل اصلی در برکناری عمر البشیر از قدرت، گروه‌های نظامی و در درجه نخست ارتش بود، به همین دلیل پس از کنار گذاشتن عمر البشیر از قدرت، مناقشه میان گروه‌های غیر نظامی و نظامی برای اینکه چه کسی ریاست مرحله انتقالی را برعهده بگیرد، رخ داد. ارتش سودان تمایلی نداشت قدرت را ترک کند زیرا خود را پس از برکناری البشیر صاحب حق می‌دانست و از طرف دیگر ارتش همچون مصر بیش از ۵۰ سال است که در این کشور حکومت می‌کند. لذا رقابت و نزاع درباره تشکیل شورای انتقالی شکل گرفت و ارتش خواهان حضور گسترده در این شورا بود اما گروه‌های غیر نظامی مخالف این امر بودند و نمی‌خواستند کرسی‌های اکثریت این شورا در اختیار نظامیان قرار بگیرد تا اینکه در نهایت طرفین به توافق رسیدند تعداد کرسی‌ها مساوی باشد اما آیا ممکن است در آینده انتقال قدرت به صورت کامل به غیر نظامیان واگذار شود و نظامیان از قدرت دوری کنند؟ من فکر نمی‌کنم این‌طور باشد زیرا طبیعت نظام در سودان، مصر و منطقه به این شکل است که که ارتش، نقش اساسی در قدرت دارد و علاوه براین طرف‌های خارجی همچون عربستان سعودی و امارات و حتی کشورهای غربی از ارتش چنین کشورهایی حمایت می‌کنند زیرا اغلب ارتش‌های عربی در کشورهای غربی و آمریکا آموزش دیده‌اند و از سوی آنها تسلیح شده‌اند بنابراین من بعید می دانم آینده حکومت در سودان به طور کامل در اختیار غیر نظامیان باشد. ممکن است میان طرفین (نظامیان و غیر نظامیان) شراکتی نامعلوم وجود داشته باشد و مشخص نیست آیا ثبات در این کشور برقرار خواهد شد و آیا یک رئیس غیر نظامی اما با مشارکت نظامیان روی کار خواهد آمد. ارتش با مشارکت غیر نظامیان صاحب قدرت خواهد بود من بر این باور هستم که این امر نامعلوم است و قطعی نیست و چه بسا به دخالت‌های منطقه‌ای و بین المللی مرتبط خواهد بود، همچنین باید منتظر بود تا ببینیم گروه‌های غیر نظامی و سندیکاهای شغلی چگونه در سودان ایفای نقش خواهند کرد، آیا این گروه‌ها برای اینکه قدرت به غیر نظامیان واگذار شود اعمال فشار خواهند کرد یا خیر؟ باید این نکته را نیز در نظر داشت که گروه‌های غیر نظامی از فقدان رهبری رنج می‌برند و به همین دلیل ممکن است در آینده میان طیف‌های مختلف غیر نظامی اختلافاتی شکل بگیرد که در نهایت ارتش از آن بهره خواهد برد.

*با توجه به اینکه شورای نظامی سودان مورد حمایت کشورهایی چون عربستان، امارات، مصر و آمریکا است آیا این موضوع باعث نمی‌شود توافق شورای نظامی با انقلابیون برای انتقال قدرت به نیروهای مردمی با خلل مواجه شود؟

بله ممکن است دخالت‌های خارجی در راستای منافع ارتش سودان باشد، گروه‌های غیر نظامی تاکنون از حمایت خارجی برخوردار نبوده‌اند، از سوی دیگر ارتش نزد مردم سودان از محبوبیت برخوردار است و این بدین معنی است که ارتش این کشور به یک ارتش خونخوار که مردم و معترضین را به قتل می‌رساند معروف نیست و بالعکس در موضوع کنار گذاشتن عمر البشیر از قدرت موضع مثبتی را اتخاذ کرد، بنابراین بله ممکن است ارتش از حمایت خارجی استفاده کند و این در شرایطی است که ائتلاف تغییر که غیر نظامی است از هیچ گونه حمایت [خارجی] برخوردار نیست و از فقدان رهبری و اختلاف نظر حتی در مرحله انتقالی رنج می‌برد.

*یک پرسش در مورد انقلاب سودان، تداوم اعتراضات مردمی بود، اگرچه نظامیان قدرت را در مرحله انقلابی تحت کنترل خود گرفتند اما تداوم اعتراضات نیز نشان از قدرت نسبی نهادهای مشارکت مردمی و احزاب و سندیکاهای صنفی داشت، با توجه به اینکه سودان سالیان متمادی تحت حاکمیت عمر البشیر قرار داشت که امکان آزادی‌های مدنی وجود نداشته است آیا وجود این نهادهای قدرتمند مردمی عجیب نیست؟

تحرکات غیر نظامی، اعتراضات و راهپیمایی‌هایی که حاصل شده است طبعاً در دوره عمر البشیر نبوده است و آزادی‌هایی تا این اندازه وجود نداشت اما در عین حال نظام سودان مانند دیگر رژیم‌های سرکوبگر و مستبد که زندان‌های آن مملوء از زندانی است نبوده است و اصلاً طبیعت ملت سودان اینگونه نیست اما بهار عربی برای ملت‌های منطقه از جمله مردم سودان تأثیرگذار بود در نتیجه این موضوع به سودانی‌ها قدرت خروج از خانه و اعتراض در خیابان‌ها را داد، تجربه سرنگونی رؤسای جمهوری مصر و تونس و دیگر تجارب منطقه، شهروندان سودان را به برگزاری تظاهرات تشویق کرد. از سوی دیگر عمر البشیر نیز اقدامی برای حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی و سودان طی ۳۰ سال گذشته نکرد و چه بسا از نوع کناره گیری رؤسای جمهوری تونس و مصر درس گرفت و ترجیح داد به سرعت و بدون تلاش برای بقا از قدرت کناره گیری کند زیرا می‌دانست دیگر رؤسای جمهوری چگونه از قدرت کنار گذاشته شدند. مجدداً تاکید می‌کنم که ارتش، رؤسای جمهوری مصر و تونس را سرنگون کرد و در سودان نیز نظامیان ارتش در سایه اوضاع مردمی و اعتراضات ملت، مسیر عمر البشیر را به بن بست کشانید و در نهایت منجر به خروج وی از قدرت شد.

*با توجه به نقش پررنگ کشورهای خارجی در حمایت از نظامیان، آیا انتقال قدرت به مردم واقعاً صورت خواهد گرفت؟ موانع داخلی در این خصوص چه چیزهایی هستند؟

بله درباره انتقال قدرت همانطور که قبلاً گفتم احتمالات بسیاری وجود دارد که میان گروه‌های غیر نظامی اختلاف به وجود بیاید چرا که این گروه‌ها دارای رهبری واحد نیستند، موضوعی که مشکل تمامی انقلاب‌های عربی بوده است یعنی این انقلاب‌ها دارای برنامه‌های سیاسی واضح و برنامه‌ای برای تغییر نظام یا ایجاد نظامی جدید نبوده‌اند و همین یکی از خطرات حکومت جدید در کشورهای عربی پس از انقلاب‌ها به شمار می‌رود. بنابراین ارتش ممکن از از این اوضاع بهره برداری کند و با به دست گرفتن قدرت، راه و روش قبل را بازتولید کند به ویژه اینکه این ارتش یا حکومت نظامی از حمایت خارجی برخوردار است و ممکن است برای بهبود اوضاع اقتصادی به گزینه قرض روی بیاورد و از کمک‌های مالی عربستان و امارات برخوردار شود به طوری که در چنین شرایطی مردم سودان احساس کنند اوضاع بهبود یافته است و پول ملی این کشور تقویت شده است و قیمت کالاهای اساسی و مشابه آن کاهش پیدا کند و در نهایت این مسائل به ارتش و حکومت نظامیان قدرت می بخشد. از سوی دیگر بله نگرانی‌هایی در خصوص اختلاف میان گروه‌های غیر نظامی حتی اگر به قدرت دست یابند وجود دارد چرا که معلوم نیست اگر نتوانند از کمک‌های مالی و قروض خارجی برخوردار شوند، چگونه بحران‌های اقتصادی و اجتماعی این کشور را حل و فصل خواهند کرد. بنابراین اوضاع سودان در مرحله انتقالی نامعلوم است و نمی‌توان به طور کامل این نوید را داد که حکومت غیر نظامی در سودان شکل خواهد گرفت و حکومتی که می‌تواند مشکلات اقتصادی و اجتماعی را حل و فصل کند. مشخص نیست چه کسی مرحله انتقالی را در سودان تصاحب خواهد کرد. با تمام این تفاصیل، ارتش نقش اساسی خود را در سودان حفظ خواهد کرد و گروه‌های غیر نظامی درباره نقش ارتش و طرف‌های خارجی با یکدیگر اتفاق نظر نخواهند داشت و همانطور که اشاره کردم این گروه‌ها از فقدان رهبری واحد رنج خواهند برد.