یک حرکت تا کیش و مات عربستان

در شرایطی که مایک پمپئو وزیر خارجه ایالات متحده در ادامه تور خداحافظی خود به منطقه از روز گذشته وارد دوحه پایتخت قطر شده است، از آنجا که وی هدف اصلی این سفر دوره‌ای را مقابله با ایران عنوان کرده بود به نظر می‌رسد که این سفر جزو آخرین تلاش‌های دیپلماتیک او برای پایان دادن به بحران در شورای همکاری در راستای پیشبرد طرح واهیِ ائتلاف‌سازی منطقه‌ای علیه ایران باشد.

هفته گذشته نیز رابرت اوبراین ، مشاور امنیت ملی ایالات متحده اعلام کرد دولت ترامپ در حال تلاش برای رفع محاصره سه ساله قطر بوده و امیدوار است که "در 70 روز آینده" بحران حل شود.

اوبراین همچنین هدف از حل مناقشه خلیج فارس "فشار آوردن به کشورهای عربی برای گشودن روابط دیپلماتیک با اسرائیل" دانست. وی اظهار امیدواری کرد که "یک پل هوایی" - که اجازه می دهد پروازها به قطر از عربستان سعودی و بحرین عبور کند - طی هفته های آینده ایجاد می‌شود.

در این مسیر البته طی روزهای گذشته نشانه‌هایی از سوی طرف‌های متخاصم در ابراز تمایل به حل بحران نیز مشاهده شده است. روز گذشته وزیر امور خارجه عربستان سعودی گفت ریاض به دنبال راهی برای حل اختلافات سه ساله با قطر همسایه خلیج فارس است.
شاهزاده فیصل بن فرحان آل سعود روز شنبه در حاشیه نشست مجازی گروه 20 در مورد این اختلاف اظهار داشت که عربستان سعودی به یافتن راهی برای پایان دادن به محاصره قطر ادامه می دهد.

وی گفت: ما همچنان مایل به تعامل با برادران قطری خود هستیم و امیدواریم كه آنها نیز به تعامل پایبند باشند اما ما باید نگرانی‌های قانونی چهارجانبه امنیتی را رفع کنیم و فکر می‌کنم راهی برای رسیدن به آن در آینده نسبتاً نزدیک وجود دارد.

مقامات قطری نیز به نوبه خود سیگنال‌هایی را در آمادگی برای حل بحران نمایان کرده‌اند. هفته گذشته شیخ تمیم بن حمد آل ثانی ، امیر قطر گفت که کشورش برای حل بحران دیپلماتیک آماده گفتگو است ، اما تأکید کرد که هر راه حلی باید به حاکمیت کشورش احترام بگذارد.

از سوی دیگر وزیر امور خارجه قطر شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی نیز گفت که هیچ برنده‌ای در بحران خلیج فارس وجود ندارد و افزود کشورش امیدوار است که "هر لحظه" پایان یابد.
 
ریاض در مسیر رو به بن بست
نگاهی به شرایط کنونی و روند تحولات نشانگر آن است که عقب‌نشی برای عربستان در برابر قطر نه یک ابتکارعمل که بتواند بر موقعیت و پرستیژ منطقه‌ای عربستان بیافزاید بلکه اساساً اعتراف زودهنگام به شکست در مسیری است که تداوم آن غیرممکن و رو به بن بست می‌نماید.

ریاض طبیعتاً خود را برای رئیس جمهور جدید ایالات متحده آماده می‌کند که در مسیر مبارزات انتخاباتی متعهد به ارزیابی مجدد روابط با عربستان سعودی شده است. مباحث سرکوب مخالفان توسط محمد بن سلمان بویژه قتل جمال خاشقچی، تداوم محاصره قطر و ادامه جنگ یمن موضوعاتی است که تیم بایدن نسبت به پیگیری آنها وعده داده است.

به گفته كریستوفر هانتر از شورای آتلانتیك، یكی از اولین اقدامات خاورمیانه ای كه بایدن باید انجام دهد این است كه علناً از عربستان سعودی بخواهد كه محاصره را فوراً خاتمه دهد، با این ابزار كه در صورت لزوم حتی این موضوع را در شورای امنیت سازمان ملل متحد دنبال کند. هانتر چنین حرکتی را بخشی از اقدامات تیم بایدن برای ترمیم چهره بین‌المللی ایالات متحده می‌داند که دوران ترامپ مصونیتی را برای حاکمان بی قانون ایجاد کرده است تا بدون ترس از عواقب بر اساس گرایش‌های توتالیتری رفتار کنند.

به همین ترتیب «مایکل آیزنر» و «سارا لی ویتسون»، از نهاد «دموکراسی برای جهان عرب» که اخیراً راه اندازی شده است پیشبینی خط مشی سخت تری را از بایدن کرده‌اند. آنها نوشتند: دولت بایدن اهرم هایی برای فشار بر عربستان سعودی و امارات برای پایان دادن به محاصره قطر استفاده کند.

بر این اساس عربستان گزینه‌های خوشایندی پیش رو ندارد و در حالی که قطر از شرایط تحریم برای تقویت استقلال اقتصادی و نظامی و سیاسی خود بهره زیادی برد و به هیچکدام از خواسته‌های تحریم‌کنندگان تن نداد، این ریاض است که باید تصمیم بگیرد آیا تخم مرغ پایان دادن به بحران شورای همکاری را در سبد رئیس جمهور رفتنی آمریکا خواهد گذاشت و یا به عنوان حداقل کارت بازی بر روی میز مذاکره با بایدن قرار خواهد داد؟
 
تداوم نبرد امارات و قطر
با این حال ، وقتی صحبت از امارات می شود ، تصویر متفاوت است. از دید واشنگتن، اماراتی ها در ماجرای خاشقچی نقش ندارند. همچنین امارات دیگر مستقیماً درگیر جنگ یمن نیست و ابوظبی توافق‌نامه عادی‌سازی را با رژیم صهیونیستی امضا کرده است. این عوامل به این معنی است که، در مقایسه با عربستان سعودی، امارات متحده عربی نگرانی کمتری از آمدن دموکرات‌هایی که کنترل کاخ سفید و حداقل یک اتاق در کنگره را دارند، خواهند داشت.

بنابراین امارات میتواند انگیزه کمتری برای بهبود روابط خود با قطر داشته باشد بویژه که ابوظبی "تهدید" قطر را از نظر ایدئولوژیک در حد نهایی تهدیدات خود قرار داده است.

این موضوع در اظهارات روزهای اخیر مقامات دوحه و ابوظبی نیز عیان بوده است. روز دوشنبه گذشته وزیر خارجه قطر مجدداً از اقدام عادی‌سازی روابط با اسرائیل به عنوان تضعیف کننده تلاشها برای تشکیل دولت فلسطینی یاد کرد و آن را مورد انتقاد قرار داد.
در طرف مقابل یوسف العتیبا ، سفیر امارات در ایالات متحده نیز به كانال 12 رژیم صهیونیستی گفت كه وی معتقد نیست كه حل بحران خلیج فارس قریب الوقوع است. وی گفت: من فکر نمی کنم این مسئله به این زودی ها حل شود."

وی همچنین از لزوم تن دادن قطر به لیست 13 شرط تحقیرکننده کشورهای محاصره کننده در ابتدای بحران در سال 2017 به عنوان پیش شرط رفع محاصره سخن گفت تا نشان دهد برخلاف سعودی‌ها حاضر به عقب‌نشینی نیستند. موضوعی که منجر می‌شود بحران شورای همکاری حتی در صورت عقب‌نشینی ریاض همچنان به صورت زخمی باز باقی بماند.