اهداف و زمینه های گسترش مناسبات آنکارا- اسلام آباد

ناو جنگی ترکیه در بندر کراچی پاکستان 18 فروردین پهلو گرفت و افسران نظامی ترکیه مورد استقبال همتایان نظامی خود در پاکستان قرار گرفتند. طبق گفته مقامات پاکستانی، سفر این ناو جنگی گامی موثر در جهت تقویت روابط دفاعی دو کشور است. ترکیه در حال ساخت زیر دریایی و ارسال بالگردهای جنگی به پاکستان می باشد و در مقابل ترکیه به دنبال خرید هواپیماهای مشاق از پاکستان است.

به طور کلی روابط اسلام آباد- آنکارا در سالهای اخیر همکاری های اقتصادی و بویژه نظامی خود را گسترش داده اند، اما باید دید چه زمینه هایی برای ارتقا و تقویت همکاری های دو جانبه نظامی وجود دارد؟ اهداف و انگیزه های دو کشور چیست؟و سیمای آینده این روابط چگونه خواهد بود؟

با وجودی که ترکیه و پاکستان مرز مشترک ندارند، اما همواره اشتراکات مختلفی بین دو کشور وجود داشته که زمینه ای بالقوه برای همکاری دو طرف فراهم نموده است. هرگاه رهبران این دو کشور به ضرورت همکاری و روابط دوجانبه واقف شده اند در جهت تحقق این اشتراکات بالقوه حرکت کرده اند. این اشتراکات را در ابعاد تاریخی ، ژئوپلتیکی و هویتی و اقتصادی جست وجو کرد.

زمینه های تاریخی

پاکستان از زمان تاسیس خود در سال ۱۹۴۷ همواره مورد توجه ترکیه بوده است. جنگ آزادی ترکیه و موفقیت آن در ایجاد یک دولت مدرن الهام بخش مردم پاکستان برای تشکیل کشوری مستقل در 14 اوت 1947 بود. در سال 2017، این دو کشور هفتادمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک خود را از طریق چندین رویدادهای فرهنگی، که در هر دو کشور سازماندهی شده بود، جشن گرفتند.

این دو کشور در قالب پیمان سنتو(۱۹۵۵ ) نیز همکاری هایی با یکدیگر داشته اند.ترکیه و پاکستان در سازمان اکو پیمان بازار مشترک را در کنار سایر کشورها امضا کردند. پس از جدا شدن پاکستان شرقی یا بنگلادش روابط پاکستان و ترکیه همچنان ادامه داشت و در زمان ریاست جمهوری ضیا الحق و تورکوت اورزال علاوه بر جنبه اقتصادی این روابط ماهیت سیاسی نیز داشت. با روی کار آمدن نجم الدین اربکان ترکیه سیاست خارجی جدیدی را برای خود تعریف کرد و پس از آن کوشید با کشورهای منطقه گروه دی ۸ را تشکیل دهد که پاکستان نیز جزو این کشورها بود. پس از پیروزی حزب عدالت و توسعه در ترکیه، نخبگان این حزب مانند احمد داود اغلو به یک بازنگری جدیدی در روابط ترکیه با کشورهای همسایه دست زدند. این بازنگری بر این محور بود که ترکیه پس از فروپاشی شوروی چه نیاز های جدیدی در سیاست خارجی و الزامات ژئوپلتیکی خود باید دنبال نماید که در آن، حداقل وابستگی به قدرتهای بزرگ را پیدا کند. بر این اساس ترکیه علاوه بر کشورهای آسیای مرکزی سعی نمود همکاری های سیاسی و اقتصادی بیشتری با پاکستان داشته باشد.

زمینه های سیاسی و امنیتی

دو کشور ترکیه و پاکستان پس از حوادث ۱۱ سپتامبر به این نتیجه رسیدند که تروریسم تهدیدی مشترک برای آنهاست که می‌تواند روابط اقتصادی آنها را نیز تحت الشعاع قرار دهد. برای داشتن روابط تجاری و اقتصادی ،نیاز به ثبات و آرامش در منطقه وجود دارد این ثبات در جهت منافع اساسی دو کشور است. بنابراین زمینه مهمی شد که ابهامات موجود در این مساله رفع شود. تجربه مشترک و مهمی که دو پاکستان و ترکیه داشته اند، اتحاد با غرب و آمریکا به خصوص در مساله مبارزه با تروریسم بوده است اما کم کم پس از حوادث ۱۱ سپتامبر مشخص شد که ایالات متحده در تعریف تروریسم و نوع مبارزه با آن منافع خود را در نظر میگیرد که این منافع الزاماً همسو با منافع ترکیه یا پاکستان نیست. نمود بارز آن بی ثباتی در منطقه بود که منافع دو کشور مانند تجارت یا صنعت توریسم آسیب وارد می‌کرد اما حضور آمریکا در منطقه را توجیه می‌نمود. بنابراین در چند سال گذشته ،این دو بازیگر مهم منطقه ای تلاش کردند تا سیاستهای مستقل تری در جهت حفظ امنیت خود بر پایه همکاری دوجانبه پیگیری کنند که به نوعی قدمی مثبت در به دست گرفتن مدیریت امنیت منطقه ای است. این امر با روی کار آمدن ترامپ و گرایش کاخ سفید به سمت هند بجای پاکستان و تیره شدن روابط واشنگتن با آنکارا تقویت نیز شده است. گفتگوهای نظامی عالیرتبه دوجانبه از سال ۲۰۰۲ میان ستادهای مشترک ارتش دو کشور برقرارشد و تاکنون بیش از ده نشست مشترک بین آنها تشکیل شده است.

اردوغان ،پاکستان را خانه دوم ترکیه توصیف کرد. شورای همکاری های سطح بالا که در سال 2009 تأسیس شد و به شورای همکاری های استراتژیک ارتقاء یافته نشان گر اراده هر دو کشور برای تعمیق روابط دو جانبه در هر زمینه ای است. نشست پنجم شورای همکاری های استراتژیک سطح عالی در 23 فوریه 2017 در آنکارا با حضور نخست وزیران دو کشور برگزار شد. در این مکانیزم تا کنون 60 توافقنامه و اسناد همکاری امضا شده است. بازتاب مثبت این گرایش دوجانبه نیز در مجامع بین المللی دیده می شود. ترکیه و پاکستان از یکدیگر در موضوعات بین المللی پشتیبانی می کنند. در مساله کشمیر ترکیه از پاکستان جانبداری کرد و متقابلا پاکستان نیز در اختلاف بین قبرس و ترکیه ،جانب ترکیه را گرفت. ثبات در منطقه تا آنجا جزو منافع مهم دو کشور بوده که بی توجهی عربستان به امنیت پاکستان باعث شد تا پاکستان نقشی که قبلا به عربستان داده بود را به سمت ترکیه تغییر دهد و با وجود نفوذ عربستان در برخی مراکز دینی پاکستان، این ترکیه است که در حال گسترش نفوذ خود در این زمینه می باشد. مجموعه این اقدامات نشانگر آن است که نخبگان دو کشور همچنان در پی به فعلیت رساندن زمینه های همکاری هستند که همواره وجود داشته و در سالهای اخیر بیش از پیش ضرورت آن احساس می شود.

بسترهای اقتصادی

در نوامبر 2017 نشست دایک (DEIK) در پاکستان با حضور هیئت بلندپایه اقتصادی ترکیه به سرپرستی رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه در اسلام برگزار شد. موضوع اصلی مورد بحث در این رویداد، پتانسیل همکاری دو جانبه در پروژه های انرژی، دفاع، کشاورزی و زیر ساخت بود. اردوغان در سخنرانی خود، بر پیوند و دوستی میان ترکیه و پاکستان تأکید کرد و انتظاراتش از روابط اقتصادی عمیق تر میان دو کشور را ابراز کرد. در مقابل نواز شریف، رئیس جمهور وقت پاکستان نیز با وعده حمایت از سرمایه گذاران ترکیه در کشورش، به سخنان اردوغان مهر تایید نهاد.

حجم مبادلات تجاری دو کشور قبل از سال ۲۰۱۰ حدود ۶۹۰ میلیون دلار بوده که رقم چندان چشمگیری نبود. در سال ۲۰۱۰ این رقم به یک میلیارد دلار رسید. یکی از موانع این تجارت محدود در گذشته نداشتن مرز مشترک بود چون هر دو کشور تمایل بیشتری به تجارت زمینی داشته اند. افغانستان یکی از پل‌های تجارت بین دو کشور است که به دلیل ناامنی بر روابط تجاری پاکستان و ترکیه تاثیر داشته است. یکی از دلایلی که پاکستان و ترکیه به صورت عینی تری ثبات در منطقه را در جهت منافع مشترک خود می‌بینند مساله تجارت بین دوکشور بوده است. ترکیه از طریق بخش خصوصی نیز همواره سعی نموده در پاکستان سرمایه گذاری کند. پاکستان ،ترکیه را یک مدل اقتصادی مطلوب می‌داند چون احزاب مختلف اسلامی در پاکستان به روابط دو کشور به دیده مثبت نگاه می‌کنند واز طرف دیگر ترکیه از نظر پاکستان کشوری است که هم توانسته الگوهای اسلامی داشته باشد و هم یک مدل اقتصادی موفق باشد بنابراین الگو برداری اقتصادی از این کشور را به عنوان یک خط مشی بدون آسیب در دستور کار خود قرار داده است. خط ریلی که اسلام آباد را از طریق تهران به آنکارا متصل می‌کند یکی از عوامل مهم تجارت و جابجایی مسافر بین دو کشور خواهد بود چرا که دو کشور متعهد شده اند حجم روابط تجاری خود را تا دومیلیارد دلار افزایش دهند. همچنین در حال حاضر آنکارا، پاکستان را تشویق می‌کند که از راه آهن باکو-تفلیس-کارس استفاده کند که براساس توافقنامه میان دولتی آذربایجان-گرجستان و ترکیه ساخته شده است.

آینده روابط ترکیه وپاکستان

با توجه به تغییراتی که در منطقه طی دهه گذشته تا کنون رخ داده و در سالهای اخیر نیز شدت بیشتری گرفته است، رقابتها بین برخی کشورهای منطقه و تنشهای و ناآرامی ها در افغانستان، سوریه، یمن و فلسطین باعث شده است تا ترکیه و پاکستان برای صیانت از خود در بین این التهابات، روابط راهبردی طولانی مدت برای خود تعریف کنند. تعداد سفرهای مقامات دو کشور در سالهای اخیر موید این مساله است که این دو کشور در آینده نیز روابط و همکاری های خود را در سه جنبه اقتصادی،سیاسی و امنیتی گسترش خواهند داد. دراین بین همکاری نظامی و امنیتی دو کشور با توجه به تحولات منطقه برجسته تر خواهد شد. پس از کودتای نافرجام در ترکیه همکاری های نظامی بین دو کشور بیشتر شد. با شکستهای داعش در سوریه و عراق و نا امن تر شدن افغانستان، این دو بازیگر منطقه ای همکاری های اطلاعاتی و نظامی خود را افزایش دادند .مسیر تغییرات و تحولات به همسویی دو کشور در آینده نیز جهت می‌دهد. نکته مهمی که دو کشور ضرورت آنرا اکنون درک کرده اند و در آینده روابط خود آنرا دنبال میکنند همسویی با کشورهایی است که منافع مشترک ژئوپلتیکی میان آنها وجود دارد زیرا مساله ای مانند مقابله با تروریسم به صورت گریز ناپذیری از همکاری دو جانبه به همکاری چند جانبه با بازیگران منطقه ای که الزامات ژئوپلتیکی دارند تغییر پیدا می‌کند همچنان که تجربه سوریه و عراق نشان داد زیرا نیازهای ژئوپلتیکی تعیین کننده سیاست خارجی ثابت کشورهاست به خصوص کشورهایی که قرابت جغرافیایی دارند و در یک مجموعه امنیتی منطقه ای واقع هستند. در همین راستا در تاریخ 30 نوامبر 2017، در نشست مشترک وزرای خارجه سه کشور پاکستان، ترکیه و آذربایجان در باکو، مذاکرات سه جانبه ای برای انعقاد توافقنامه دفاعی صورت گرفت که همچنان ادامه دارد. المار محمدیاروف، وزیر امور خارجه آذربایجان، در اظهار نظری اعلام کرد که سه کشور در صنعت دفاعی با یکدیگر به صورت دو جانبه همکاری دارند اما برنیاز به فرمت سه جانبه همکاری در این زمینه تاكید می‌کنند. وی افزود: "ما می توانیم سرمایه گذاری های مشترک را برای تولید محصولات دفاعی ایجاد کنیم و همکاری در این حوزه را در قالب سه جانبه توسعه دهیم."

با توجه به اینکه کشورهای منطقه دریافته اند آمریکا اخیرا دنبال حضوری کم هزینه برای خود است خلا های قدرتی پیش می آید که اگر کشوری به تنهایی و یک جانبه قصد قدرت یابی داشته باشد، احتمال منزوی شدن وائتلاف علیه آن بسیار ببشتر خواهد بود و همکاری های منطقه ای به خاطر مداوم بودن آن میتواند جایگزین مناسب تری برای وابستگی به یک قدرت فرامنطقه ای باشد بنابراین دو کشوری که از این ناحیه نیز آسیب هایی دیده اند سعی خواهند نمود ازاین وابستگی ها در جهت همکاری های منطقه ی بکاهند.