سفر اخير حيدرالعبادي نخست وزير جديد عراق به تهران که نخستين سفر منطقهاي و خارجي وي نيز محسوب ميشود داراي ابعاد و ويژگيهاي بسياري براي تحليل و تفحص ميباشد.اوضاع منطقه و وضعيت خاص عراق شرايط بسيار پيچيدهاي را بر روابط کشورهاي خاورميانه تحميل کرده است و در اين ميان گسترش رابطه تهران-بغداد ميتواند به عنوان يک مولفه مهم در بهبود شرايط منطقه محسوب شود.
دفتر نخست وزيري عراق پيشتر اعلام کرد که سفر العبادي به تهران و ديدار وي با مقام هاي ايراني در جهت همسو کردن تلاش ها براي کمک به عراق در جنگ عليه گروهک تروريستي داعش و همچنين تقويت همکاري بين دو کشور در زمينه هاي مختلف است.در اين سفر به گفته نخست وزير عراق، راه هاي تقويت روابط دوجانبه از جمله در زمينه هاي انرژي، مسکن و نيز بازسازي عراق مورد بحث و بررسي قرار مي گيرد.در بيانيه دفتر نخست وزيري عراق، آمده است: العبادي همواره تلاش مي کند روابط عراق با کشورهاي منطقه و جهان، بويژه با همسايگان، ممتاز و براساس احترام متقابل و منافع مشترک باشد.نخست وزير عراق همچنين در نجف گفته که خطر نفوذ تروريست ها از بغداد دور شده و هيچ تهديدي از داعش به سمت بغداد نيست.العبادي تاکيد کرد: داعش را از اطراف بغداد دور کرده ايم و ما امروز در حال شکستن افسانه داعش در تمام نقاط عراق هستيم.
بسياري از تحليلگران معتقدند اين که نخست وزير عراق اولين سفر دو جانبه خود را به ايران اختصاص داده است ، نشان از ميزان نفوذ و جايگاه بالاي ايران در عراق دارد. اين مسئله نشان مي دهد که عراق به عنوان دومين کشوري که شيعيان در آن اکثريت را در تقسيم قدرت دارند تا چه اندازه به ايراني که نخستين کشور شيعي جهان محسوب مي شود، تکيه دارد و اعتماد کرده است.
از سوي ديگر اين مسئله نشان ميدهد جايگاه ايران در مقابله با تروريسم و به خصوص داعش در عراق بسيار ويژه و جدي است. سفر اخير حيدرالعبادي به تهران بيانگر آن است که بغداد ترجيح ميدهد براي مقابله با داعش به جاي تکيه بر آمريکا از ظرفيتهاي جمهوري اسلامي ايران استفاده کند. آمريکاييها در جريان اخير هرچند در سطح رسانهاي ائتلاف ضدداعش را خيلي بزرگ جلوه دادند اما در عمل عرقي براي مبارزه با تروريستها ندارند و حتي برخي اخبار حاکي از آن است که هواپيماهاي ائتلاف به جاي سرکوبي مواضع داعش در عراق و سوريه مواضع ارتش اين دو کشور را هدف قرار دادهاند.
بر کسي پوشيده نيست که بيش از آمريکا و متحدانش در پيمان بين المللي مبارزه با داعش اين ايران است که عملا ثابت کرده که در خط مقدم مبارزه با داعش قرار دارد. در حالي که جامعه جهاني و آمريکا ايران را از پيمان بين المللي مبارزه با داعش کنار گذاشته اند، حيدر العبادي به تهران مي آيد تا نخستين رايزني دو جانبه خود را در مقوله مبارزه با داعش با مقام هاي جمهوري اسلامي ايران انجام دهد. مساله اي که به روشني بازگوکننده اهميت ايران در جبهه مبارزه با داعش است.
از سوي ديگر برخي از تحليلگران معتقدند نخستين علت سفر العبادي به ايران را مي توان در تکميل شدن کابينه وي و تحکيم جايگاه آن ميان گروه هاي سياسي در عراق جستجو کرد.
العبادي که مسئوليت تشکيل دولتي فراگير براي حفظ يکپارچگي عراق و متمرکز کردن توان دولت براي مبارزه با داعش را بر عهده داشت، پس از هفته ها چانه زني و اختلاف گروه هاي سياسي بر سر وزيران کليدي دفاع، کشور و دارايي، سرانجام بيست و ششم مهرماه توانست از مجلس نمايندگان براي گزينه هاي مورد نظر خود راي اعتماد بگيرد.
وزير دفاع از ميان نمايندگان سني مذهب شهر «موصل» انتخاب شده است که اين امر مي تواند به جلب اعتماد گروه هاي سني به دولت العبادي و ايجاد هماهنگي ميان گروه هاي سياسي و دولت براي مبارزه با داعش کمک کند.بنابراين مي توان اينگونه گفت که العبادي کابينهاي فراگير تشکيل داده که هدف آن حفظ يکپارچگي عراق و تمرکز بر مبارزه با داعش است.به همين دليل به نظر مي رسد نخست وزير عراق بخش بزرگي از چالش هاي داخلي را پشت سر گذاشته و توانسته است همدلي لازم را براي گزينش اعضاي کابينه به دست آورد.اما مسئله داعش چيزي نيست که دولت العبادي به تنهايي از عهده آن بر آيد؛ چرا که هم ابعاد آن فراتر از چارچوب هاي سرزميني عراق است و شامل سوريه و لبنان نيز مي شود و هم دخالت برخي کشورهاي منطقه اي و فرامنطقه اي، مسئله داعش را به موضوعي فراتر از عراق و سوريه تبديل کرده است.العبادي مي داند عراق به تنهايي نمي تواند از عهده اين مسئله بر آيد و به کمک کشورهايي همچون ايران نيازمند است.
اما بدون شک شاهبيت سفر نخستوزير عراق به ايران را ميتوان در ديدار با مقام معظم رهبري دانست. ديداري که در آن هم از سوي رهبري معظم انقلاب اسلامي و هم از سوي نخستوزير عراق مواضع مهمي مطرح شد که مرور آن خالي از لطف نيست.
حضرت آيتالله خامنهاي رهبر انقلاب اسلامي در ديدار حيدر العبادي نخستوزير عراق و هيئت همراه، امنيت، رفاه، اقتدار و عزت عراق را به عنوان کشوري مهم در منطقه براي جمهوري اسلامي ايران بسيار حائز اهميت ارزيابي کردند و ضمن اعلام حمايت قاطع ايران از دولت جديد عراق، گفتند: وضعيت فعلي منطقه و از جمله عراق، نتيجه سياستهاي غير مسئولانه قدرتهاي فرامرزي و برخي کشورهاي منطقه در سوريه است و ما معتقديم ملت و دولت عراق و بهخصوص جوانان اين کشور توانايي فائق آمدن بر تروريستها و برقراري امنيت را دارند و نيازي به حضور بيگانگان نيست.
رهبر انقلاب اسلامي در ابتداي سخنان خود با عرض تبريک به ملت و دولت عراق به مناسبت موفقيت در امتحان بزرگ تشکيل دولت، خاطرنشان کردند: کشور عراق، کشور بزرگ، مهم و تأثيرگذاري در منطقه است که در صورت برگشت اوضاع امنيتي و امور جاري به روال عادي، ميتواند حقيقتاً نقشآفريني کند.حضرت آيتالله خامنهاي با اشاره به تلاشها و زحمات دولتهاي قبلي عراق براي برقراري امنيت و حل مشکلات مردم، افزودند: ما خدمات بزرگ آقاي نوري مالکي را براي عراق و منطقه فراموش نخواهيم کرد.ايشان خطاب به آقاي دکتر حيدر العبادي تأکيد کردند: ما در کنار شما هستيم و از دولت شما همانند دولت قبل با جديت دفاع خواهيم کرد.حضرت آيتالله خامنهاي با اشاره به ادعاهاي مطرح شده براي مبارزه با داعش خاطرنشان کردند: ما اطمينان و اعتمادي به صداقت گويندگان اين حرفها نداريم و معتقديم موضوع داعش و تروريسم بايد بهوسيله کشورهاي منطقه علاج شود.
حيدر العبادي نخستوزير عراق نيز در اين ديدار با اظهار خرسندي از اينکه بعد از تشکيل دولت عراق، اولين سفر رسمي وي به خارج، به ايران انجام شده است، گفت: ما از مواضع بسيار خوب جنابعالي و همچنين کمکهاي جمهوري اسلامي ايران در موضوع داعش و مقابله با تروريستها، بسيار سپاسگزاريم.
وي داعش و تروريسم را خطري براي همه منطقه دانست و افزود: متأسفانه برخي کشورها متوجه حجم و ابعاد اين خطر نيستند و ما معتقديم که با بصيرت دو ملت ايران و عراق و حمايت علما و هدايتهاي جنابعالي، ميتوانيم از اين مرحله عبور کنيم و تروريستها را به عقب برانيم. نخستوزير عراق با اشاره به برخي توطئهها براي ايجاد اختلاف ميان شيعه و سني، دولت جديد عراق را دولت وحدت ملي خواند و در خصوص روابط ايران و عراق تأکيد کرد: ما در اين سفر مصمم به گسترش بيش از پيش روابط دو کشور در عرصههاي مختلف هستيم.
در واقع ميتوان از اين مواضع اينگونه استنباط کرد که تهران و بغداد روي خط مشترک براي مبارزه با تروريسم وحدت دارند و همکاري اين دو کشور ميتواند تقريبا مانع از هرگونه تحرک گروههاي تروريستي در منطقه شود. البته ايران هماکنون به صورت رسمي اعلام کرده است که از تمامي کشورهاي منطقه در برابر موج تروريسم دفاع ميکند و در باره عراق نيز سپاه قدس به عنوان بازي خارجي سپاه پاسداران حضوري مستشاري در کنار ارتش عراق دارد تا مانع از گسترش دايره تهديدات داعش شود.
به عنوان مثال چندي پيش سردار سرتيپ "عبدالله عراقي" جانشين فرمانده نيروي زميني سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در رابطه با کمکهاي صورت گرفته به عراق و سوريه در رابطه با مقابله با نيروهاي تروريستي اظهار داشت: نيروي زميني فقط کار مستشاري در سوريه و عراق انجام ميدهد.
البته سفر اخير نخستوزير عراق به تهران در رسانه هاي جهاني نيز بازتاب ويژهاي داشته است و تحليلهاي متعددي از آن ارائه شده است . به عنوان مثال شبکه تلويزيوني فرانس24 در گزارشي درباره سفر نخست وزير عراق به ايران و ديدارش با رهبر معظم انقلاب، افزود که تهران و بغداد روابط دوجانبه و متقابل خود را مهم و حياتي مي دانند.
گزارشگر اين شبکه همچنين اکثريت مذهبي شيعه عراق و قرار داشتن عتبات مقدس در اين کشور را از حلقه هاي وصل دو کشور ذکر کرد.فرانس 24 با بيان اين که مسايل ژئوپليتيکي نيز در مناسبات ايران و عراق دخيل است، به ضرورت مبارزه با داعش و حمايت از عراق در برابر تروريست ها به عنوان يکي از دغدغه هاي ايران اشاره کرد.فرانس 24 افزود: رهبر عالي ايران در ديدار با نخست وزير عراق ضمن تاکيد بر توان دولت بغداد براي رويارويي با تروريست ها و بي نيازي آن به نيروهاي بيگانه، تصريح کردند که ايران در کنار عراق ايستاده است.
با اين حال در جمع بندي ميتوان گفت سفر العبادي به تهران مي تواند فصلي نو در روابط سياسي و اقتصادي تهران و بغداد باشد. دو کشور در شرايط فعلي داراي منافع مشترک متعددي در زمينههاي مختلف بويژه مسئله مبارزه با تروريسم هستند و همين منافع مشترک به انضمام زمينههاي يکسان قومي و فرهنگي ميتواند پيوند همکاريها را بين ايران و عراق بيش از پيش گسترده کند. با اين حال نبايد فراموش کرد که وحدت ميان تهران بغداد معاندان و مخالفاني نيز دارد و به نظر عربستان سعودي در صف اول اين مخالفان قرار دارد. گسترش همکارهاي ايران وعراق ميتواند به دعواي ساختگي عرب و عجم پايان دهد و تقريبا تمامي نقشههاي شوم دشمنان در خصوص افزايش تروريسم را نقش بر آب کند.
زهرا خسروي