اهمیت منطقه‌ای و بین‌المللی سفر نخست وزیر عراق به ایران

به گزارش اسلام تایمز، حیدر العبادی نخست وزیر دولت جدید عراق دوشنبه شب (28 مهرماه) در راس یک هیات سیاسی و اقتصادی بلندپایه در اولین سفرخارجی خود وارد تهران و با استقبال گرم مسئولان انقلاب اسلامی ایران روبرو شد.

البته وی پیش از این برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک هم سفر کرده بود اما آن سفر با توجه به ماهیت خاص خود که سالیانه و با حضور مقامات بلندپایه کشورها صورت می گیرد نمی توان ملاکی برای تعیین اولین سفر خارجی وی قرار گیرد از اینرو هیچ تردیدی نیست که ایران اولین ایستگاه سفر خارجی نخست وزیر جدید عراق محسوب می شود که علاوه بر اهمیت نمادین و سمبلیک حاوی پیام سیاسی خاصی نیز در تبیین اولویت های سیاست خارجی دولت جدید این کشور می باشد .

آنچه به این اهمیت می افزاید مقطع زمانی خاص این سفر است که از یکسو بلافاصله بعد از تکمیل روند تشکیل دولت جدید عراق و از دیگر سو در شرایط خاص حاکم بر تحولات منطقه و جهان بخصوص در رابطه با تشکیل ائتلاف موسوم به ضد داعش صورت گرفته است . بر این اساس این سوال مطرح است که این سفر با توجه به فضای حاکم بر روابط دو کشور و شرایط و مقتضیات منطقه ای چه آثار و نتایجی می تواند در پی داشته باشد.

  روابط دو جانبه

از زمانی که دولت و نظام سیاسی جدید عراق شکل گرفته روابط و همکاری های دو کشور در همه عرصه ها افزایش و گسترش یافته است . در عرصه سیاسی ایران و عراق جدید به متحد طبیعی یکدیگر تبدیل شده اند و بخصوص در شرایط بحرانی در کنار یکدیگر قرار گرفته اند . در واقع شرایط و معادلات منطقه سرنوشت امنیتی و سیاسی دو کشور را به یکدیگر گره زده است .

به هر حال برخورداری از روابط و همکاری های سیاسی و نظامی - امنیتی بالا زمینه و بستر لازم را برای لزوم توسعه روابط و همکاری های تجاری و اقتصادی میان دو کشور نیز فراهم کرده است. به لحاظ تقدم و تاخر روابط و همکاری های ایران و عراق جدید از این ویژگی برخوردار است که معمولا در اغلب مناطق جهان روابط و همکاری های تجاری و اقتصادی بستر ساز روابط و همکاری های سیاسی و سپس امنیتی و نظامی می شود اما در مورد ایران و عراق این معادله برعکس است و در واقع این روابط و همکاری های سیاسی و امنیتی است که بستر ساز روابط و همکاری های اقتصادی و تجاری شده و با توجه به اینکه درحاکمیت هر دو کشور برای توسعه روابط و همکاری ها اجماع و اتفاق نظر وجود دارد از اینرو علیرغم وجود موانع متعدد روابط و همکاری های تجاری و اقتصادی دو کشور به طور شتابان افزایش و گسترش یافته به گونه ایی که فقط در سال گذشته ایران بیش از 11 میلیارد دلار به عراق کالا و خدمات صادر کرد که این میزان با توجه به وجود نیاز در طرف عراقی و وجود استعداد و ظرفیت در طرف ایرانی قابل افزایش به بیش از 20 میلیارد دلار نیز است .

در این میان وجود روابط و علقه های فرهنگی و مذهبی مشترک میان دو کشور به مانند چسب فرهنگی میان سایر پیوندهای سیاسی و اقتصادی و نظامی و امنیتی عمل کرده است و چسبندگی روابط را بیشتر و دو چندان کرده است . برخورداری از یک چنین مزیت هایی موجب شده است که روابط و همکاری های دو کشور به سرعت نهادینه شود و از حالت شخصی فراتر رود و با تغییر دولت ها در دو کشور دچار تزلزل و فراز و نشین نشود.

از اینرو با وجود اینکه در یک سال و اند اخیر حکومت ها و قوه های مجریه در نتیجه انتخابات در هر دو کشور عوض شده اند اما نه تنها هیچ وقفه ای در روند روبه تزاید روابط و همکاری ها ی همه جانبه میان دو کشور پدید نیامده بلکه انگیزه ها برای توسعه روابط و همکاری ها نیز افزایش یافته است. ترکیب سفر حیدر العبادی به ایران نشان می دهد در حوزه های سیاسی ،امنیتی ، نظامی و فرهنگی که روابط و همکاری ها در عالیترین سطوح میان دو کشور جریان دارد وزرای مربوطه در این هیات حضور ندارند اما در حوزه های تجاری ، انرژی و‌آب که هنوز خلاء های در روابط و همکاری ها میان دو کشور وجود دارد و به مرحله اشباع نرسیده است وزرای مربوطه حیدر العبادی را در این سفر همراهی می کنند و این بدین مفهوم است که دولت جدید عراق عزم خود را برای برطرف کردن موانع در این موارد جزم کرده است و اجرای توافقنامه ایجاد خط لوله خط و برگشت نفت میان بصره و پالایشگاه آبادان ،سرمایه گذاری روی منابع نفتی مشترک و امضای موافقتنامه های جدید در خصوص حذف روادید و تعرفه ها می تواند روابط و همکاری ها را بیش از پیش افزایش دهد.

اوضاع منطقه‌ای

سفر حیدر العبادی به ایران در مقطعی صورت گرفته است که وضعیت منطقه یکی از پرالتهاب ترین دوران خود را سپری می کند. ائتلاف جدیدی تحت عنوان مبارزه با داعش در حال شکل گیری است و عراق با توجه به اینکه اولین قربانی داعش است در ثقل مرکزی این ائتلاف قرار گرفته اما ایران ضمن اینکه از مبارزه با داعش حمایت می کند (و اساسا قبل از دیگر کشورها مبارزه با تکفیری ها را در سوریه آغاز کرده و در عین حال نسبت به عواقب استفاده ابزاری مخالفان دولت سوریه از گروههای تکفیری ها هشدار داده بود ) اما در حال حاضر به دلایل مختلف از جمله رویکرد دوگانه اعضای ائتلاف به تروریسم و یا استفاده ابزاری آنها از ائتلاف به اصطلاح داعش برای براندازی دولت سوریه از مشارکت مستقیم در این ائتلاف خود داری کرده است .

در چنین وضعیتی عراق خواه نا خواه نقشی واسط و میانجی گونه پیدا کرده است و طبعا ممکن است هر یک از طرفها انتظارات خاص خود را این کشور داشته باشند. اما آنچه در این میان مسلم است اینکه ایران هرگز نمی تواند وارد ائتلاف جدید شود مگر اینکه اهداف اعلامی ائتلاف بازنگری شود و با حذف تسلیح مخالفان به اصطلاح میانه روی سوری از آن اهداف ائتلاف بر مقابله صرف با تروریسم به مفهوم واقعی آن متمرکز شود و سوریه نیز به عنوان دولتی که پیشگام در این عرصه بوده وارد ائتلاف شود و در عین حال ائتلاف مبارزه با تروریسم به پشتوانه سازمان ملل ابعاد جهانی به خود بگیرد.

هر چند رمز موفقیت ائتلاف در مبارزه واقعی با داعش در حذف ارکان ضد سوری ائتلاف است اما از آنجا که آمریکا تحت فشار متحدان خود بخصوص عربستان و ترکیه مقابله با داعش را به مبارزه با دولت سوریه پیوند زده است از اینرو امکان بازنگری در اهداف اعلامی ائتلاف در مقطع کنونی غیرممکن به نظر می رسد . در چنین وضعیتی عراق دو راه پیش رو ندارد یا اینکه به نفع یکی از دو طرف ائتلاف موضع گیری کند و یا اینکه راه میانه و به نوعی بی طرفی مثبت یا منفی در پیش بگیرد .ظاهرا عراق بعد از حیدر العبادی گزینه دوم را در پیش گرفته اما در عین حال کشاکش بین مخالفان و موافقان ائتلاف برای جذب عراق به سوی خود ادامه دارد . البته یکی از احتمال های موجود در این زمینه این است که حیدر العبادی به واسط و میانجی بین ایران و عربستان تبدیل شود و این احتمال زمانی می تواند قرین موفقیت شود که عربستان در رویکرد براندازانه خود علیه دولت سوریه و همچنین دیگر اقدامات خصومت آمیز خود علیه ایران و حتی کشورهای منطقه از جمله آغاز جنگ نفتی در اوپک تجدید نظر کند.

اوضاع بین المللی

یکی از ویژگی های بارز تحولات و مسائل خاورمیانه و بخصوص خلیج فارس گستره جهانی این مسائل است . به عبارت دیگر اغلب تحولاتی که در این منطقه رخ داده یا می دهد از مسئله هسته ای ایران گرفته یا بحران های فلسطین ، سوریه ، عراق و همچنین ائتلافی که تحت عنوان مبارزه با داعش در حال شکل گیری است همه و همه بنحوی با معادلات جهانی پیوند خورده اند و حتی امتداد بحران سوریه را به نحوی می توان در بحران اوکراین و یا برعکس ادامه رقابت های ژئوپولتیک و ژئواکونومیک غرب و شرق را می توان در بحران های منطقه ای همچون بحران سوریه رد یابی کرد .در این راستا جنگ نفتی که عربستان با افزایش سقف تولید و ارزان فروشی در اوپک اغاز کرده ابعاد جهانی پیدا کرده و تولید کنندگان نفت اعم از اوپک مانند ایران و عراق و غیر اوپک مانند روسیه را با چالش جدی مواجه کرده و زنگ خطر کسری بودجه را در میان تولیدگنندگان نفت به صدا در آورده است .در چنین وضعیتی در صورتی که ایران و عراق بتوانند به همکاری جدید برای بازگرداندن ثبات به بازارهای جهانی دست بزنند قطعا حمایت دیگر کشورها و حتی تولید کنندگان نفت شیل در امریکا را با خود خواهند داشت .از این دید به مسئله نگاه شود کاملا مشخص می شود که منافع عراق در همراهی و همگامی با کشورهای مانند ایران و روسیه است واگر چه عربستان در عرصه سیاسی به عراق چراغ سبز نشان می دهد اما در عرصه اقتصادی در مسیر چالش سازی علیه آن گام برمی دارد .

نتیجه گیری

از آنچه که گفته شد مشخص می شود که اهمیت سفر حیدر العبادی نخست وزیر عراق را به ایران فراتر از ابعاد دوجانبه آن ارزیابی کرد و این سفر به لحاظ سیاسی بر تصورات کسانی که به تغییر رویکرد عراق پس از انتخاب حیدر العبادی به جای مالکی دلبسته بودند مهر باطل زد و همین امر به ناخرسندی محافل غربی از این سفر انجامیده است . در وضعیت کنونی که ائتلاف جدید در منطقه در حال شکل گیری است عراق در معادلات جدید منطقه اهمیت و جایگاه محوری پیدا کرده است و هر یک از مخالفان و موافقان ائتلاف در پی جذب عراق هستند.در این وضعیت هر چند برخی از اعضای ائتلاف مانند عربستان به دولت العبادی پرچم سفید نشان می دهد در عرصه اقتصادی و انرژی با آغاز جنگ نفت در اوپک و ارزان فروشی برای عراق همانند دیگر تولیدکنندگان نفت اعم از اوپک و غیر اوپک چالش ایجاد می کند که این مسئله طبعا عراق را به سوی این کشورها از جمله ایران و روسیه جلب می‌کند.