دریافت لینک صفحه با کد QR
درسهای فرهنگساز عاشورایی (2)
چیستی و جایگاه امربهمعروف و نهیازمنکر در دین اسلام
خبرگزاری فارس , 5 مهر 1396 10:25
اسلام تایمز: «امربهمعروف و نهی از منکر» از جمله اصول بنیادینی است که امام حسین (ع) هدف از قیام خود را احیای آن عنوان نمودند. زنده نگه داشتن این هدف امام حسین (ع) درسی فرهنگساز برای پیشرفت جامعهی امروز تلقی میشود.
اصل مهم امربهمعروف و نهیازمنکر از اصول مهمی است که در آیات متعدد قرآن کریم همچون هود/[1]116، آلعمران/110 و 104[2]، توبه/[3]112 و لقمان/[4]17 بدان تصریح شده است. علاوه بر این آیات در روایات منقول از ائمهی معصومین بهشکل گستردهای به تبیین این اصل پرداخته شده و از آن با تعابیر جالب توجهی چون «فریضهی عظیمه»[5] یاد شده و اقوام و افراد بیتوجه به آن را از بدترین اقوام دانستهاند.[6] در این روایات به نتایج عدم عمل و بیتوجهی به این اصل همچون تسلط ظالمان و ستمگران و اشرار بر مسلمین و عدم استجابت دعای مسلمین نیز پرداخته شده است.[7]
درخصوص عمل به این اصل نیز باید توجه داشت که اگرچه عمل به این اصل مهم بر تکتک افراد جامعه واجب است، اما بهدلیل آگاهی و دانش بیشتر نخبگان و علما و اندیشمندان جامعه بر احکام اسلامی و هنجارها و ارزشهای سعادتبخش، وظیفهی این گروه در عمل به این اصل بیشتر از سایر افراد است؛ چنانکه قرآن کریم میفرماید: «لَوْ لا یَنْهاهُمُ الرَّبّانِیُّونَ وَ الْأَحْبارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَ أَکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ ما کانُوا یَصْنَعُونَ»[8]
ازاینرو با توجه به شمول و گسترهای که این اصل مهم، چه از جانب معنا و مفادی که برای توصیه و عمل دربرمیگیرد (یعنی معروف، هر فعل پسندیدهای محسوب میشود که فاعل آن به حُسن و خوبی آن آگاه باشد و یا او را بدان آگاه کرده باشند و منکر هر فعل ناپسند و قبیحی است که مرتکب آن به قبحش آگاه باشد و یا بدان آگاه شده باشد یا واقفش کرده باشند)[9] و چه از جهت عمومیت وجوب عمل نمودن این اصل بر آحاد افراد جامعه، این اصل را باید اصل مهم تکاملی و سعادتبخش جامعه دانست. این اصل از این جهت اصلی تکاملی و پیشران محسوب میشود که باعث پیادهسازی و اجرایی شدن فرامین و دستورات شریعت مقدس اسلام و ارزشهای اسلامی و مقابله با ضدارزشها و در نهایت «پیشرفت همهجانبه و فراگیر» اسلام بهشکلی مبنایی و بنیادین میشود. چنانکه حضرت فاطمه زهرا (س) به این معنا و هدف مهم از بنیان نهادن این اصل در خطبهی فدکیهی خود، که در دوران تاریخی مهمی از اسلام بیان شده، یعنی «مصالح عمومی و عامهی مسلمین» اشاره مینمایند و میفرمایند: «وَ الْاَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلِحَةً لِلْعامَّةِ...»[10]
حضرت اباعبدالله الحسین نیز در کلام خود این جایگاه والای امربهمعروف و نهیازمنکر و اهمیت آن را تبیین مینمایند و میفرمایند: «اذا ادیت و اقیمت فریضة الامر بالمعروف و النهی عن المنکر استقامت الفرائض کلها»: اگر فریضهی امربهمعروف و نهیازمنکر اقامه و ادا شود، جمیع فرایض به پا داشته خواهد شد.[11]
یعنی وجود و اقامهی فرایض همگی وابسته به این اصل اساسی است؛ چنانکه در جامعهی آن زمان و با اجرای برنامهها و سیاستهای فریبکارانهای که معاویه اجرا کرده بود و به این دلیل که اصل امربهمعروف و نهیازمنکر در جامعه خاموش شده بود و هر صدای حقطلب و ظلمستیزی نیز خفه شده بود، باعث شده بود که حاکمی همچون یزید بر جامعه حکومت نماید و حکومتش قبول عامه بیابد. به همین دلیل مهم است که امام حسین (ع) هنگام حرکت بهسوى عراق در منزلى به نام «بیضه» خطاب به «حر» خطبهاى ایراد نموده و طى آن انگیزهی قیام خود را چنین بیان مینماید: «مردم! پیامبر خدا (ص) فرمود: هر مسلمانى با حکومت ستمگرى مواجه گردد که حرام خدا را حلال شمرده و پیمان الهى را در هم مىشکند، با سنت و قانون پیامبر از در مخالفت درآمده، در میان بندگان خدا راه گناه و معصیت و تجاوزگرى و دشمنى در پیش مىگیرد، ولى او در مقابل چنین حکومتى، با عمل و یا با گفتار اظهار مخالفت نکند، بر خداوند است که آن فرد (ساکت) را به کیفر همان ستمگر (آتش جهنم) محکوم سازد. مردم، آگاه باشید اینان (بنىامیه) اطاعت خدا را ترک و پیروى از شیطان را بر خود فرض نمودهاند، فساد را ترویج و حدود الهى را تعطیل نموده، فى را (که مخصوص به خاندان پیامبر است) به خود اختصاص دادهاند و من به هدایت و رهبرى جامعهی مسلمانان و قیام برضد این همه فساد و مفسدین که دین جدم را تغییر دادهاند، از دیگران شایستهترم...»[12]
چنانکه شکلگیری این تحولات تاریخی و سرنوشتساز در دنیای اسلام را آن حضرت از تبعات سوء عملکرد و یا عمل نکردن به وظیفهی نخبگان و عالمان جامعه میدانند و خطاب به آنان میفرمایند: «شما ای گروهی که به علم مشهورید و به نیکی مذکور و به خیرخواهی شهره... اکنون میبینید پیمانهای خدا شکسته میشود، ولی ناراحت و هراسناک نمیشوید... نابینایان و لالان و زمینگیران در همه شهرها بیحامی ماندهاند... درحالیکه شما از منزلت خود برای کمکشان استفاده نمیکنید... و با چاپلوسی و سازش با ستمگران امنیت خود را فراهم میآورید.»[13]*
پی نوشت ها:
[1]. «پس چرا از نسلهاى پیش از شما خردمندانى نبودند که [مردم را] از فساد در زمین بازدارند، جز اندکى از کسانى که از میان آنان نجاتشان دادیم و کسانى که ستم کردند، بهدنبال نازونعمتى که در آن بودند رفتند و آنان بزهکار بودند.»
[2]. «به خدا و روز دیگر ایمان میآورند، امربهمعروف و نهیازمنکر میکنند و در انجام کارهای نیک بر یکدیگر سبقت میگیرند و آنها از صالحاناند.»
[3]. «توبهکنندگان، عبادتکاران، سپاسگویان، سیاحتکنندگان، رکوعکنندگان، سجدهآوران، آمران به معروف، نهىکنندگان از منکر و حافظان حدود [و مرزهاى] الهى [مؤمنان حقیقىاند] و بشارت ده به [چنین] مؤمنانى.»
[4]. «اى پسرک من نماز را برپا دار و به کار پسندیده وادار و از کار ناپسند بازدار و بر آسیبى که بر تو وارد آمده است شکیبا باش. این [حاکى] از عزم [و ارادهی تو در] امور است.»
[5]. شیخ حر عاملی، محمدبنحسن، الفصول المهمه فی أصول الأئمه (تکمله الوسائل)، قم، مؤسسهی معارف اسلامی امام رضا (ع)، 1418ق، ج2، ص225.
[6]. شیخ حر عاملی، محمدبنحسن، وسائلالشیعه، قم، مؤسسهی آلالبیت علیهمالسلام، 1409ق، ج16، ص118.
[7]. ابنبابویه (صدوق)، محمدبنعلی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413، ج4، ص191.
[8]. «چرا دانشمندان نصارى و علماى یهود، آنها را از سخنان گناهآمیز و خوردن مال حرام، نهى نمىکنند؟! چه زشت است عملى که انجام مىدادند» (مائده/63).
[9]. ر.ک: محقق حلی، نجمالدین، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، 1408ق، ج1، ص310.
[10]. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، چاپ کمپانى، ج8، ص114.
[11]. حرانی، 1363، ص237.
[12]. طبرى، تاریخ الامم والملوک، ج6، ص229.
[13]. حرانی، 1363، ص238.
محسن اخباری
پایگاه برهان
کد مطلب: 672350
اسلام تايمز
https://www.islamtimes.org