چهار موج بیداری اسلامی

«بیداری اسلامی» عنوانی است که ملتهای مختلف مسلمان می توانند در ذیل آن به نحوی به بازسازی شخصیت و هویت عزت مندانه و شرافتمندانه خود بپردازند، این عنوان تا آنجا می تواند مهم و گسترده تلقی گردد که قرن معاصر را می توان «دوران بیداری اسلامی» نامید. بر اساس سه مولفه استعمارستیزی، آرمان خواهی اسلامی و حضور پررنگ نیروهای مردمی می توان برای جریان بیداری اسلامی، 4 موج متصور شد. در این بسته به اختصار به ماهیت این امواج بر اساس کتاب "بیداری اسلامی"، نوشته مصطفی مرتضوی اشاره ای گذرا می کنیم و در بسته های آتی به تشریح جزئیات، اتفاقات و رهبران این امواج خواهیم پرداخت.

موج اول؛ موجی با ماهیت سلبی و محتوای دفاع نظامی

موج اول در واقع ماهیت تدافعی دارد و با مواجه جهان اسلام با هجوم نظامی و استعماری دنیای غرب و دفاع مسلمانان از استقلال و تمامیت ارضیشان همراه است؛ موج اول در واقع با اشتیاق و دست اندازی حاکمان روس برای تصرف مناطق شمالی ایران و منطقه قفقاز آغاز و به دنبال آن نهضت مقاومت علیه اشغال قفقاز و جنگ های ایران و روس در زمان حکومت قاجارشکل می گیرد؛ فتوای جهاد شیخ جعفر نجفی معروف به کاشف الغطا با تکیه بر آموزه های اعتقادی تاثیر زیادی در این مبارزات داشت.

مقابله با قرارداد استعماری-انگلیسی رویترز در ایران به رهبری مرحوم آیت الله ملاعلی کنی، فعالیت های اصلاحی-سیاسی مرحوم سید جمال الدین اسدآبادی با عزیمت به کشورهای اسلامی، نهضت بیداری اسلامی در شبه قاره هند علیه استعمار انگلیس به رهبری تیپو سلطان و پدرش حیدر علی خان و نهضت بیداری اسلامی در مصر به رهبری سید جمال الدین اسدآبادی و شاگردان وی همچون محمد عبده که بعدها منشا تحولات زیادی در مصر می شود نیز همگی در موج اول جای می گیرند. شکل گیری "اتحاد اسلامی" در کشورهای اسلامی شاخصه ویژه این موج است.

موج دوم بیداری؛ ماهیت ایجابی؛ محتوا دفاع سیاسی

موج دوم در ایران به دلیل نقش پر رنگ و موثر علمای و مراجع طراز اول به "نهضت فتوا" شناخته و در واقع راهبرد سیاسی مسلمانان در مواجه با هجمه و تهدیدات دشمنان به شمار می آید؛ این موج با نهضت مردم تهران با فتوای مرحوم آیت الله میرزا مسیح تهرانی و قتل گریبایدوف، سفیر بدکار روسیه آغاز و در ادامه این موج با صدور فتوای تاریخی میرزای شیرازی مبنی بر حرمت مصرف توتون و تنباکو به نقطه اوج خود می رسد.

از دیگر بخش های موج دوم می توان به نهضت مشروطه و مراجع ثلاث نجف اشرف، نهضت مشروطه مشروعه به رهبری شهید حاج شیخ فضل الله نوری، نهضت خود باوری ملی در تحریم مصرف کالاهای اروپایی به رهبری آیت الله آقانجفی اصفهانی و برادر ایشان حاج آقانورالله اصفهانی به محوریت شهر اصفهان و نهضت اندیشه سیاسی دینی و نظام سازی اسلامی با رهبری مرحوم میرزا نائینی و آیت الله حاج آقانورالله نجفی اصفهانی اشاره نمود. شکل گیری " اقتصاد مقاومتی و نهضت تحریم" در کشورهای اسلامی شاخصه ویژه این موج است.

موج سوم؛ موجی با محتوای دفاع فرهنگی

موج سوم نیز همانند موج های قبل فراخور تیپ هجومی دشمنان به مبانی دین اسلام، محتوایی فرهنگی دارد. در این دوره به دلیل وجود هجمه فرهنگی جبهه استعمار به جهان اسلام به تبع با دفاع فرهنگی جهان اسلام نیز همراه است.حوادث و رویدادهایی که تا قبل از حرکت و نهضت امام خمینی در مبارزه با استبداد رضاخانی به رهبری علمایی همچون آیت الله بافقی شهیدآیت الله حاج آقانورالله نجفی و شهید مدرس، نهضت ملی شدن صنعت نفت، نهضت اسلامی جنوب ایران در قالب اتحاد علما و عشایر با حضور آیت الله بلادی و قیام رئیسعلی دلواری علیه استعمار انگلیس، نهضت سردار جنگل و تاسیس حوزه علمیه قم از جمله اتفاقات شاخصی است که در ایران رخ داده و در موج سوم قرار دارد.

قیام مسلمانان در شمال آفریقا مانند قیام عمر مختار در کشور لیبی، نهضت و قیام در مصر به رهبری شاگردان محمد عبده، نهضت شیعیان در عراق به رهبری علمای شیعه و خاندان حکیم، نهضت مقاومت اسلامی فلسطین علیه صهیونیسم بخشی از امواج بیداری اسلامی سوم در آ نسوی مرزهای ایران به شمار می آیند. شکل گیری محوری " مدنیت شیعی " در کشورهای اسلامی و به خصوص ایران شاخصه ویژه این موج است.

موج چهارم: ماهیتی نظام ساز

موج چهارم نیز دوران اندیشه ورزی یا به عبارتی تئوری پردازی است و شاخصه اصلی این موج، حضور موثر و محکم دین و رهبران دینی در عرصه مبارزات اجتماعی است و در ایران روشنگری های مرحوم امام خمینی رحمت الله علیه و ماجرای دستگیری امام در سال 1341 و 1342 به عنوان یکی از اجزای مهم این موج قلمداد می شود که در نهایت به پیروزی انقلاب اسلامی در ایران منجر می شود.نهضت فکری مبارزاتی شیعیان به رهبری مغز متفکر اسلامی مرحوم صدر و حکیم در عراق و سیاست تقریب مذاهب که آیت الله بروجردی بنیان گذار آن بودند، نهضت شیعیان در لبنان و نهضت مسلمانان در پاکستان نیز در موج چهارم قرار می گیرد.

این موج در سال های اخیر به طرح گفتمان جدید مطرح شده از طرف مقام معظم رهبری تحت عنوان نهضت و جنبش نرم افزاری می رسد و در واقع در صورت تحقق کامل این گفتمان، نهضت نرم افزاری ابزاری برای دستیابی به دولت کریمه و دولت اسلامی و در نهایت دست یافتن به طراحی و ایجاد تمدن نوین اسلامی منجر می شود و با تحقق این نهضت، ایران اسلامی می تواند با رشد و جهش علمی و کسب استقلال علمی، با اقتدار به بیداری اسلامی جهت دهد و به یک پایگاه علمی در جهان اسلام و دنیا تبدیل شود.

معرفی کتاب "بیداری اسلامی"

"بیداری اسلامی" عنوان کتابی است به قلم مصطفی مرتضوی، پژوهشگر تاریخ و اندیشه سیاسی که به همت بنیاد فرهنگی-تاریخی خانه مشروطیت اصفهان در 4 فصل تنظیم شده است؛ فصل اول تا چهارم کتاب به ترتیب به معرفی اتفاقات و چهره های موثر در چهار موج بیداری اسلامی تا عصر کنونی بر اساس رویدادها و رهبران می پردازد.

در این کتاب به تفصیل چهار موج بیداری اسلامی مورد بررسی قرار می گیرد که به ترتیب می توان شکل گیری "اتحاد اسلامی"، " اقتصاد مقاومتی و نهضت تحریم"، "مدنیت شیعی" و "اندیشه ورزی" را در این 4 موج مشاهده کرد.

مجموعه حاضر در حوزه اندیشه سیاسی و تاریخ فکری جهان اسلام با موضوع بیداری اسلامی با تکیه بر2 بعد زمانی-تاریخی و موضوعی-محتوایی به معرفی4 موج بیداری اسلامی در جهان اسلام می پردازد. معرفی دقیق و جزء به جزء رجال و علمای شاخص و تاثیرگذار، حوادث و مقاطع تاریخی حساس و نتایج نهضت ها در هر موج به دلیل تفصیلی بودن مباحث از حوصله این کتاب خارج است

کتاب بیداری اسلامی را می توان اولین گام در تبیین "نظریه بیداری اسلامی" در نظر آورد که شروعی است برای بررسی عمیق تر این مسئله که امروزه به عنوان یکی از دغدغه های اصلی جهان اسلام در عرض تئوری هایی همچون بهار عربی و ... قرار می گیرد.به دلیل بعد فراملی که در این اثر مدنظر بوده است، مطالب کتاب به دو زبان عربی و انگلیسی نیز ترجمه شده و در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.

از این کتاب هم زمان با افتتاح اولین خانه بیداری اسلامی ایران در اصفهان در مهرماه سال جاری رونمایی می شود.