يکشنبه ۲۴ فروردين ۱۳۹۳ ساعت ۱۱:۴۱
هدف از این پژوهش بررسی تاثیر گفتمان نو عثمانی گری بر تشدید تقابل روابط ترکیه و اسرائیل است. از سال 2002 میلادی که حزب عدالت توسعه در ترکیه قدرت را به دست گرفت و به خصوص از زمان طرح راهبرد عمق استراتژیک توسط وزیر امور خارجی این کشور احمد داوود اغلو، گفتمان جدیدی تحت عنوان « نو عثمانی گری » در ترکیه رواج یافت که بر آن اساس دولتمردان ترک توجه بیشتری به کشور های مسلمان خاورمیانه نشان دادند که اوج این راهبرد در تقابل ترکیه با اسرائیل بر سر غزه مشهود شد. در این پژوهش سعی می شود تا با استفاده از روش های توصیفی- تحلیلی به روابط ترکیه و اسرائیل و تاثیری که این رابطه از گفتمان نوعثمانی گری گرفته است پرداخته شود.
از سال 2002 میلادی که حزب عدالت توسعه در ترکیه قدرت را به دست گرفت و به خصوص از زمان طرح راهبرد عمق استراتژیک توسط وزیر امور خارجی این کشور احمد داوود اغلو، گفتمان جدیدی تحت عنوان « نو عثمانی گری » در ترکیه رواج یافت که بر آن اساس دولتمردان ترک توجه بیشتری به کشور های مسلمان خاورمیانه نشان دادند این پژوهش در صدد پاسخ گویی به این مسئله می باشد که گفتمان نو عثمانی گری موجود در ترکیه چگونه باعث تشدید روابط این کشور با اسرائیل شده است؟ به نظر می رسد روابط ترکیه و اسرائیل در سالهای اخیر به خصوص پس از روی کار آمدن حزب اسلام خواه در این کشور و تحت تاثیر گفتمان نو عثمانی گری به تشدید تقابل این دو کشور منجر شده است.
ﻧﻮﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﮔﺮی اﻟﮕﻮی ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺣﺰب ﻋﺪاﻟﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺣﻮزه ﺧﺎروﻣﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﺼﺎب اﺣﻤﺪ داوود اﻏﻠﻮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪی در ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﺮرﺳﯽهای اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪ. معنای اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ﺟﺪﯾﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﺳﻪ دهه ﭘﯿﺶ ﺑﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدد. زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﺨﺶ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺟﺰﯾﺮه ﻗﺒﺮس را از طﺮﯾﻖ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻪ اﺷﻐﺎل ﺧﻮد درآورد. ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﺮان ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ در آن دوره از اﺻﻄﻼح ”ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﮔﺮی“ ﺑﺮای ﺗﻮﺻﯿﻒ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺮوازاﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده ﺑﻮدند. این اصطلاح بار دیگر در دوران ریاست جمهوری تورگوت اوزال مورد استفاده قرار گرفت اما پس از مرگ وی به فراموشی سپرده شد. با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه و مشخص شدن دکترین سیاست خارجی داوود اغلو یک بار دیگر این اصطلاح و این بار به صورت جدی تری مطرح گردید،به همین دلیل گفته می شود سیاست های حزب عدالت و توسعه در زمینه مسائل خارجی در واقع ادامه سیاست های تورگول اوزال در منطقه است.
در داخل ترکیه، حزب عدالت و توسعه به روایتی جدید از ناسیونالیسم ترک رسید که هم با قرائتهای قبلی تفاوتهای داشت و هم با تاریخ و جامعه ترکیه قرابت بیشتری می توانست داشته باشد. پذیرش تکثر هویتی و قومی در ترکیه و همین طور ارائه بسته راه حل دموکراتیک در سال 2009 در همین چارچوب بود. در عین حال اردوغان مدعی قرائتی دیگر از ناسیونالیسم ترکی است که رگه های قدرتمندی را از دوران عثمانی را حمل می کند. وی نقش یا اولویت مذهب تسنن در هویت ترکی و ملی گرایی را افزایش و نقش و ارزش نظامی گری را کاهش داد. پیروزی اردوغان در انتخابات پارلمانی مصادف شد با اعلان علنی سیاستهای نوعثمانی گری وی. طیب اردوغان در سخنرانی پس از پیروزی آن را به مردم اردن، مصر، تونس، شام، سارایوو و قبرس تبریک گفت و تاکید کرد که امروز نه تنها ازمیر و دیاربکر، بلکه نابلس، جنین، رام الله، غزه و بیت المقدس نیز پیروز شده اند(سیف الدینی.1391).
اظهارات اردوغان در اجلاس اقتصادی داووس چندی پس از جنگ 22 روزه غزه را می توان نقطه عطف ظاهری سیاست خارجی ترکیه در قبال اسرائیل به شمار آورد. اردوغان در این اجلاس، رئیس جمهور اسرائیل را به آدم کشی و جنایت متهم کرد و جلسه را به اعتراض ترک کرد. پس از چندی ترکیه در پاسخ به توهین یک مقام اسرائیلی به سفیر ترکیه، اظهارات تند دیگری را علیه رژیم صهیونیستی رسانه ای کرد؛ هم چنین چندی بعد با محکوم کردن برخورد نظامیان چین با مسلمانان ترک تبار استان سین کیانگ –در سایه ی سکوت اعراب و ایران- توانست به محبوبیت بالایی بین ملت های مسلمان دست یابد(ثقفی.1390, 2).
نقطه ی اوج محبوبیت اردوغان و ترکیه را باید پس از ماجرای کشتی مرمره دانست. کاروان آزادی شامل چندین کشتی که فعالان اسلامی، چپ و حقوق بشری از کشورهای مختلف را برای شکست حصر به سمت بندر غزه می برد در آب های بین المللی مورد حمله نظامیان اسرائیلی قرار گرفت و در این درگیری عده ای زخمی و کشته شدند. در بین کشته ها نه شخصیت سرشناس ترک هم حضور داشتند. پس از این اتفاق، دولت ترکیه تندترین حملات را در سایه ی محکومیت بین المللی و فضای رسانه ای به وجود آمده علیه اسرائیل سامان داد که محبوبیت ترک ها را بین جبهه مقاومت در منطقه و توده های مسلمانان به اوج خود رساند. در ایام حوادث بعد از انتخابات هشتاد و هشت نیز گرچه ترکیه یکبار انتقاد ضمنی و خفیفی از جمهوری اسلامی کرد ولی محافظه کارانه صبر کرد تا سرانجام قضایا مشخص شود، تیزهوشی ای که دولت لائیک ترکیه در سال هفتاد و هشت نداشت و با ذوق زدگی جمهوری اسلامی را دیکتاتوری ای با سرنوشت محتوم سقوط خوانده بود(ثقفی.1390, 3)
امروز به نظر میرسد که ترکیه از قدرت سیاسی بیشتری در منطقه برخوردار است، این کشور دارای یک دموکراسی قابل قبولی است و مسیر حرکت سیاسی را در این کشور منافع ملی مشخص میکند. بنابراین به نظر میرسد که ترکیه میخواهد از قدرتی که به دست آورده است در راستای انتخاب همپیمانان خود در منطقه استفاده کند. این تغییر رویکرد با روی کارآمدن احمد داووداوغلو به عنوان وزیر امور خارجه ترکیه نمود بیشتری پیدا کرد. مسلما پیش از جنگ غزه و عکس العمل رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه در اجلاس داووس نیز روابط ترکیه و اسرائیل تنشهای متعددی را تجربه کرده بود، اما خشونت گسترده اسرائيل عليه مردم غزه در جريان حمله اخير ارتش اين کشور موجب شده است مردم ترکيه نیز واکنشهاى شديدى نسبت به دولت اسرائيل نشان دهند. سیستم امنیتی ترکیه و اسرائیل به یکدیگر گره خوردهاست، اما واکنشهایی که ترکیه به تازگی در قبال اسرائیل نشان دادهاست، رویکرد جدیدی را از سوی اسرائیل رقم زده که هدف آن متزلزل کردن دولت اردوغان است. این رویارویی دیپلماتیک بین ترکیه و اسرائیل نشان میدهد که ترکیه از تحرکات بعدی اسرائیل نیز حمایت نخواهد کرد. این نگاه تازهای از سوی دستگاه دیپلماسی ترکیه است که میخواهد تعریف جدیدی از روابط خود با اسرائیل داشته باشد و این سوال را مطرح کند که محدوده رابطه با اسرائیل چگونه است؟ برای ایجاد این تغییر باید چینش جدیدی را وارد دستگاه دیپلماسی کرد(دیلمقانی.1388).
در این پژوهش ابتدا به گفتمان نوعثمانی گری پرداخته می شود که از کجا شکل گرفت و مفروض های اصلی آن چه می باشد. در ادامه به روابط ترکیه و اسرائیل پرداخته می شود پس از شرح مختصری از تاریخچه روابط 2 کشور سعی خواهد شد به تشدید این روابط و همچنین تاثیری که این تقابل از گفتمان نوعثمانی گری گرفته است پرداخته شود.
چهارچوب نظری,
نوعثمانی گری یک جریان فکری است که در اواخر قرن 20 به وجود آمد. در جمهوری ترکیه با افزایش سطح آموزش یک طبقه ی به نام "بورژوازی اسلامی" به وجود آمد. این هویت اسلامی در جریان دموکرات شدن ترکیه این فرصت را داد تا افرادی مانند تورگوت اوزل با ایده وطن، تانسون چیلر با حزب راه درست و نجمتین اربکان با حزب رفاه انتخاب های سیاسی و نخبگان جدید را پیش رو مردم قرار دهد. این 3 حزب (ANAP، DYP، RP) باعث کشیده شدن اندیشه های اسلامی از حاشیه به متن شد؛ برای مثال در انتخابات 1995 حزب رفاه کسب 21 درصد از آراء را به دست آورد و با ائتلاف حزب راه درست یک حکومت ائتلافی تشکیل داد. بدیت ترتیب برای اولین بار دولتی تشکیل شد که به طور آشکار از اصول عثمانی الهام می گرفت(islamoğlu.2012,2).
تورگوت اوزل در یکی از سخنرانی های خود در باره ی اسلام چنین می گوید,
«قویترین عنصر این ائتلاف را بدون شک اسلام تشکیل می دهد. مسلمانان آناتولی را با بالکان پیوند زننده یک دین است به همین دلیل اسلام برای تمام گروه های مختلف مسلمان یک عنصر قوی و باارزش و تکمیل کننده برای با هم زندگی کردن است»
به وضوح این امر تاثیرپذیری تورگوت اوزل از عثمانی را نشان می دهد. ولی وی هیچ وقت به این که سیاست خود را بر این اصول قرار داده باشد اذعان نکرده است و به طور آشکار بیان نکرده است.(islamoğlu.2012,3).
با پیروزی حزب عدالت توسعه در ترکیه و روی کار آمدن رجب طیب اردوغان در این کشور بار دیگر گفتمان نوعثمانی گری به محافل سیاسی برگشت، سیاست های اردوغان به طور آشکار به میراث عثمانی- اسلامی تکیه می کند ولی این موج زمانی تقویت شد که احمد داوود اوغلو به عنوان وزیر امور خارجه ترکیه منسوب شد؛ داوود اوغلو در کتاب خود با عنوان "عمق استراتژیک" مولفه های دکترین خود را مشخص می سازد,
نخست- ترکیه در خاورمیانه باید نقش فعال تری به عهده بگیرد. در غیر این صورت کشورهای خاورمیانه ترکیه را تبدیل به حوزه نفود خود خواهند کرد. پ.ک.ک مثال روشنی برای این ادعا است.
دوم- دولت ترکیه میراث دار دولت عثمانی است. هر چند حکومت های قبلی این حقیقت را رد کرده اند ولی با این وجود هنگامیکه به جغرافیای خاورمیانه نظر شود، چیزی جز جغرافیای امپراتوری عثمانی به چشم نمی آید.
سوم- ترکیه از نظر ژئوپلتیک دارای عمق استراتژیک بوده و از جمله کشورهایی است که آن ها را "قدرت های مرکزی" می نامند. بنابراین ترکیه می تواند نقش رهبری را در چندین منطقه از جمله خاورمیانه،شمال افریقا،آسیای میانه و قفقاز بازی کند. در این مسیر ترکیه می تواند از قدرت نرم خود بهره برداری نماید(سیف الدینی.1391)
در کل مولفه های سیاست های نوعثمانی گری در ترکیه را می توان اینگونه نام برد,
1, ترکیه باید نقش پررنگ، فعال و متناسب با گذشته پرشکوه و عمق جغرافیایی خود ایفا کند.
2, برای اجرای آن باید روی قدرت نرم خود سرمایه گذاری کند؛ زیرا به نظر او کشورش با مناطق ( اروپا، خاورمیانه، قفقاز و بالکان ) دارای روابط تاریخی و فرهنگی است
3, نهادهای سیاسی داخلی این کشور می توانند الگویی برای کشورهای این مناطق باشند
4, اقتصاد آن بازوی قدرتمندی برای پشتیبانی از این روابط است
5, باید در مدیریت بحران های منطقه ای و بین المللی، نقش مهمی را ایفا نمود
6, با همکاری اقتصادی، سیاسی و امنیتی با کشورهای منطقه نیاز به مداخله قدرت های خارجی را از بین برد
7, به جای التماس و صرف هزینه های گزاف برای پیوستن به اتحادیه اروپا، باید روی کشورهای منطقه سرمایه گذاری کند؛ به ویژه کشورهای که زمانی جزو امپراتوری عثمانی بودند(امیدی،رضایی.1390, 11)
در اصل هدفهای احتمالی گفتمان نوعثمانی گری این موارد است, اول از همه یک سیاست تاثیر گذار در منطقه، در مرحله بعد قدرتمند کردن جمعیت ترک واقع در خاک های بالکان و حفظ حق حاکمیت بر روی آنها. حوادث اتفاق افتاده در 10 سال گذشته به طور روشن در همسانی با گفتمان نوعثمانی گری می باشد(ıslamoğlu.2012,5).
زمینه های ظهور نوعثمانی گری را باید در بطن جامعه ترکیه جستجو کرد. پیروزی و اقبال عام به حزب عدالت و توسعه در واقع نتیجه منطقی جامعه سنتی ترکیه بود. بر اساس نظر سنجی اطلس ارزشها در ترکیه در سال 2012 میلادی درصد کسانی که در برگه های نظر سنجی خود را به عنوان فردی مومن و مسلمان معرفی کرده بودند با افزایش 10 درصدی در بیست سال گذشته به 85% رسیده است . در این نظر سنجی تعداد کسانی که در ماه رمضان روزه می گیرند 86%، تعداد مردهای که حداقل یک بار در هفته به مسجد می روند 57% اعلام شده است. بر اساس این اطلس تقریبا از هر سه تن یک نفر در ماه رمضان روزه می گیرند و روزانه پنچ نوبت نماز می خوانند. همین طور میزان پایبندی به ارزشها در میان شهروندان ترکیه همچنان بالاست (nazli ilicak.2010). بنابر این می توان ترکیه را یک جامعه محافظه کار، مذهبی و دست راستی دانست و حزب عدالت و توسعه به خوبی می توانست اکثریت چنین جامعه ای را نمایندگی کند(سیف الدینی.1391)
روابط ترکیه و اسرائیل
تاریخچه,
پس از سقوط حكومت عثماني و تشكيل دولت جمهوري تركيه، اين كشور در سالهاي 1930، 1940 پلي براي انتقال يهوديان اروپايي بود كه به خاطر آزار و شكنجه نازيها به اين منطقه گريخته بودند. اما پس از تشكيل رژيم، روابط ميان اين دو كشور شكل تازه اي به خود گرفت(عابدینی.1390).
روابط ترکيه و اسرائيل در 28 مارس 1949 با به رسميت شناختن اسرائيل از جانب ترکيه شروع شد. ترکيه اولين کشوري بود که با بيشترين مردم مسلمان اسرائيل را به رسميت شناخت. اگر فعاليت هاي يهوديان در خاک ترکيه را به عنوان رابطه بين ترکيه و کشور تازه تاسيس شده ي اسرائيل بدانيم اين رابطه به سالهاي خيلي دور مي رسد ( قرن 15). در 1941 میلادی پس از تفتيش عقايد 200000 يهودي از طرف اسپانيا، امپراتوري عثماني تنها کشوري بود که از يهوديان دعوت به استقرار در خاک خود کرد؛ از اين تاريخ به بعد يهوديان در تاريخ عثماني نقش مهمي بازي کردند به خصوص در قرن 16 يهوديان در قلمرو عثماني تعداد زيادي پزشک ، بانکدار و ديپلمات داشتند. از اين تاريخ به بعد در تاريخ عثماني در زمينه تجارت ، صنايع و بانکداري هميشه در صف اول بودند (جعفری.1390).
سفارت ترکيه که در 1950 در خاک اسرائيل تاسيس شد و پس از بحران سوئز در 26 نوامبر 1956 به درجه ي کاردار نزول يافت بعدها وقتي روابط به گرمي گرايد براي حفظ تعادل در تابستان 1963 دوباره به درجه ي سفير و در 1 ژانويه به سفير کبير ارتقا يافت تا اينکه در 1980 با تصرف بيت المقدس از طرف اسرائيل و اعلان آن به عنوان پايتخت عبادي اش در 30 نوامبر 1980 روابط ديپلماتيک دو کشور به پايين ترين حد رسيد. (جعفری.1390).
رژيم صهيونيستي و تركيه به دليل نزديكي جغرافيايي روابط خوب تجاري برقرار كردند كه اين امر موجب افزايش دوستي و پيوند بين آن دو شد. تجارت اين دو بر مبناي توافق مناطق آزاد تجاري در سال 1997 شكل گرفت كه به آنها اجازه گردش آزاد تجاري را مي داد. در سال 2007 ارزش تجاري اين دو به ركورد جديد تقريبي سه ميليارد دلار رسيد. در همين سال، كشور تركيه هشتمين شريك بزرگ تجاري رژيم صهيونيستي شناخته شد. در نه ماهه نخست سال 2008 تجارت بين اين دو نسبت به سال 2007، 30 درصد افزايش نشان مي داد. طرح خط لوله بزرگ براي انتقال آب، برق، گاز و نفت از تركيه به اسرائيل به امضاي طرفين رسيد.
اما روابط نظامي و اطلاعاتي تركيه و اسرائيل نيز وارد مرحله جديدي شد و همكاري امنيتي آنها در خصوص ارامنه و كردهاي مخالف دولت تركيه افزايش يافت. اسرائيل به طور مرتب مركز آموزش نظامي سازمان نظامي ارمني را مورد حمله قرار داد كه به كشته شدن رهبر آنان منجر شد. اين دو مانورهاي مشترك نظامي برگزار كردند. همچنين مذاكراتي براي فروش موشكهاي اُفق و سيستمهاي دفاع موشك هوايي به تركيه صورت گرفت كه با حمايت آمريكا همراه بود. سيستمهايي كه موجب ارتقا كلي ظرفيتهاي امنيتي و نظامی ترکیه می شد.
اما موضع تركيه به عنوان يك كشور اسلامي در قبال درگيريهاي عربها و اسرائيل در زمانهاي مختلف، متفاوت بود. پس از جنگ 1967 اسرائيل با عربها، تركيه در اعلام محكوميت اعمال اسرائيل به كشورهاي عربي پيوست. در همان زمان از اسرائيل خواست كه از مناطق اشغالي عقب نشيني كند، اما در عين حال هيچ گاه اسرائيل را يك رژيم مهاجم قلمداد نكرد. پس از دسامبر1987 و افزايش سركوب فلسطينيان، تركيه اين عمل اسرائيلي ها را محكوم و از حاكميت فلسطينيها بر سرنوشت خود حمايت كرد و در سال 2004 تركيه ترور شيخ احمد ياسين از سوي اسرائيل را «عمل تروريستي» خواند و آن را محكوم كرد. همچنين پس از سياست هاي خصمانه اسرائيل در نوار غزه، اين كشور را حامي تروريسم ناميد(عابدینی.1390).
جمهوری ترکیه اگرچه بر مبنای تفکرات سکولار شکل گرفت و در چارچوب این تفکر هرگونه حضور دین در عرصه سپهر عمومی ممنوع شد، اما این تفکر و ساختار سیاسی ملهم از آن هیچ گاه نتوانست هویت اسلامی را از مردم این کشور به طور کامل بزداید. به قدرت رسیدن حزب اسلام گرای عدالت و توسعه در این کشور با وجود تمام کارشکنیهای نیروهای کمالیست علیه آنها خود نشانه بارز این مسئله است. اگرچه این حزب هیچ گاه خود را اسلامی ندانسته و با شعار دمکراسی خواهی در عرصه سیاست کشور به فعالیت پرداخته، ولی با نگاهی به نیروهای پشتیبان این حزب همچون جنبش فتح الله گولن میتوان حقیقت این ادعا را ثابت کرد با روی کار آمدن عدالت و توسعه و گسترش آزادیهای سیاسی در این کشور و به تبع اهمیت یافتن رأی و نظر مردم دیگر نظام سیاسی موجود نمی تواند نسبت به افکار عمومی بیتوجه باشد و به عنوان دولتی برآمده از جامعه ای مسلمان مجبور به تعدیل روابط خود با اسرائیل به عنوان واحدی سیاسی، که قبله اول مسلمانان را به اشغال خود درآورده و بسیاری از مردمان مسلمان آن را آواره و یا به قتل رسانده است(جعفری.1390).
نشانه های بارز این رفتار جدید ترکیه را می توان در حضور خالد مشعل در ترکیه و دیدار وی با رهبران ترکیه در سال ۲۰۰۶ دید. سفر رئیس دولت خودگردان فلسطین به شدت خشم مقامات اسرائیل را برانگیخت و این حرکت را با حضور عبدالله اوجالان رهبر حزب پ ک ک و دیدار با مسئولان سیاسی اسرائیل یکسان قلمداد کردند. رجب طیب اردوغان در صحبت های خود در اجلاس داووس غزه را به زندانی با آسمان آزاد تشبیه کرد و از رویکرد اسرائیل در استفاده نا متعارف از خشونت انتقاد. علاوه بر این بعد از حمله اسرائیل به کشتی مرمره، ترکیه سطح روابط خود با اسرائیل را به شدت کاهش داده و شرط خود برای عادی شدن روابط بین دوکشور را عذز خواهی اسرائیل و پرداخت غرامت به خانواده های قربانیان اعلام کرده است. این کشور ضمن به رسمیت شناختن کشور مستقل فلسطین، میزبانی اجلاس سفرای فلسطین در استانبول، نخست وزیری آن سفر به غزه را در ماه رمضان در برنامه خود جایی داده است(جعفری.1390).
روابط ترکیه و اسرائیل از 2007 تا 2002,
پس از روي کار آمدن حزب عدالت و توسعه در راستاي ايجاد يک سياست خارجي فعال که پاسخ گويي شرايط جديد به وجود آمده در محيط اطراف ترکيه باشد، دکترین عمق استراتژیک توسط داوود اوغلو در سياست خارجي جديد ترکيه مطرح شد ايده ي اصلي کتاب عمق استراتژيک اين است که عمق استراتژيک منتج از عمق تاريخي و جغرافياي است. با توجه به اين نظريه عمق جغرافيايي ترکيه است که در مرکز بسياري از حوزه هاي ژئوپليتيک نافذ است دکترين عمق استراتژيک خواستار تعامل فعال ترکيه با تمام سيستم هاي منطقه اي در همسايگي ترکيه است (حاجی يوسفي و ايماني، 1389, 83).
بدینگونه بر اساس این راهبرد ترکيه را زمين نزدیک ، دريای باز و شکستگي هاي قاره اي احاطه کرده است که از لحاظ جغرافيايي مرکز قاره اي دنيا ميباشد علاوه بر اين از لحاظ تاريخ انساني نيز شاهرگ هاي اصلي را در دست ميگيرد. بعد از جنگ سرد و وضعيت پوياي که در روابط بين الملل به ارمغان آمد و همچنين نزديکي مناطق به هم باعث شد تا ترکيه عمق استراتژيک خود را دوباره به دنيا عرضه کند و اين عمق ژئوپليتيک ، ژئواستراتژيک و ژئوفرهنگ خود را بر اساس پارامترهاي سياست خارجي خود با پوششي مناسب از نو اعتبار بندي کند(Davutoglu.2001,1).
داوود اوغلو مدعي است که ترکيه در ميان تعدادي از حوزه هاي ژئوپليتيک مثل خاورميانه ، جهان اسلام ، غرب ( اروپا و آمريکا) و آسياي مرکزي قرار دارد ترکيه در شرايطي ميتواند به صورت قدرت منطقه اي نمايان شود که با همه ي اين حوزه ها و همه ي همسايگان روابط خوبي داشته باشد.(davutoglu. 2001, 123)
پس از انتخابات 2002 در ترکيه از آنجا که يک حزب اسلام گرا روي کار آمد و در اسرائيل حزب ليکود بر سر کار بود با وجود تداوم روابط سياسي و اقتصادي و حتي نظامي شاهد بروز تنش ها و بحران هايي در روابط دو طرف هستيم براي نمونه, نخست وزير" اجويت" درسال 2002 کشتار فلسطيني ها را توسط اسرائيل يک نسل کشي خواند. اما بزرگترين آزمون براي روابط ترکيه و اسرائيل پس از اکتبر 2002 اين بود که پيروزي حزب عدالت و توسعه در انتخابات ترکيه باعث نزديکي ترکيه به همسايگان مسلمان شد البته اردوغان بلافاصله اعلام کرد که روابط با اسرائيل ادامه و گسترش مي يابد از جمله بازديد هاي سطح بالا پس از 1997 در مه 2003 اتفاق افتاد. در اين سال شائول موفاز وزير جنگ اسرائيل به ترکيه رفت و مذاکراتي در مورد همکاري هاي ضد تروريستي صورت گرفت همچنين رئيس ستاد ارتش ترکيه ( هيلمي اوزکوک ) در ماه ژوئن از اسرائيل ديدن کرد در ادامه روابط 2 کشور در مه 2005 اردوغان در اسرائيل با آريل شارون ديدار کرد و از مشارکت احتمالي ترکيه در مورد فرايند صلح فلسطين و اسرائيل صحبت شد و بحث مبارزه با تروريسم و فرايند صلح خاورميانه جدي ترين بحث آنها بود همچنين عبدالله گل نبز در 5-3 ژانويه 2005 به اسرائيل سفر کرد با وجود فشار اعراب در سازمان کنفرانس اسلامي خواست تا در مورد منازعه ي اسرائيل – فلسطين واقع گرايي بيشتري از خود نشان دهد (حاجي يوسفي و ايماني.1389, 84).
ترکيه در راستاي رسيدن به اهداف خود در قالب دکترين عمق استراتژيک و به علت ملاحظات داخلي ، اقتصادي و سياسي تلاش کرد تا به خاورميانه ، اعراب و فلسطين نزديک شود در ديدار خالد مشعل از ترکيه در 2006 سخنگوي دفتر نخست وزيري اسرائيل به شدت به اين ديدار اعتراض کرد و اظهار داشت که اين ديدار به روابط ترکيه با اسرائيل لطمه خواهد زد همچنين گفت که اين ديدار این گونه است که اسرائيل از اوجالان که در زندان به سر مي برد دعوت به مذاکره در اسرائيل کند در اين مورد عبدالله گل بيان داشت که دعوت خالد مشعل به ترکيه براي راندن او به سمت تحقق صلح با اسرائيل صورت گرفته است و اين يک مسئوليت بين المللي براي ترکيه است (حاجی یوسفی و ایمانی.1389, 86).
پس از سال 2007 روابط ترکيه و اسرائيل باز هم متاثر از مسائل داخلي، منطقه اي و بين المللي مي باشد در اين دوره حزب عدالت توسعه دوباره در انتخابات 2007 پيروز انتخابات شد و از سوي ديگر حزب ليکود در انتخابات 2009 دوباره قدرت را در دست گرفت در ابعاد منطقه اي و بين المللي هم در اين دوره تحولاتي رخ داد که بر روابط دو طرف تاثير گذار بود در مورد ترکيه مي توان گفت سياست خارجي چند جانبه گرايي اين کشور در اين دوره بر روايط دو طرف تاثير گذاشت مي توان گفت در اسرائيل اجماع کاملي در مورد روابط با ترکيه وجود دارد و جامعه ، گروه ها و احزاب آن راجع به ترکيه نظر بسيار مطلوبي دارند اما در ترکيه جريانات اسلام گرا و جامعه هر چند مخالفت جدی با روابط ترکيه با اسرائيل نمي کنند اما به شدت مخالف حملات اسرائيل به فلسطين هستند که اين مسئله بر روابط دو طرف تاثير گذار بوده است در يک نظرسنجي در ترکيه نشان داده شده که 2/39 درصد پاسخ دهندگان علاقه مند به مسئله فلسطين هستند و 4/31 درصد هم تا حدودي علاقه مندند. درمورد وظيفه ترکيه راجع به مسئله فلسطين 15 درصد معتقدند که ترکيه بايد حامي فلسطين باشد 5/38 درصد معتقدند که ترکيه بايد بدون دخالت در جنگ آنها از فلسطين حمايت کند و 4 درصد معتقدند که ترکيه بايد از اسرائيل حمايت کند از موارد تاثير گذار بر روابط دو طرف اين است که تمرينات نظامي که از سال 2001 با موفقيت انجام مي شد در سال 2009 به حالت تعليق درآمد اردوغان علت تعليق تمرين هاي نظامي را مسئله غزه اعلام کرد. همچنين در 30 ژانويه 2009 در اجلاس مجمع جهاني داووس ميان اردوغان و شيمون پرز درگيري لفظي رخ داد اردوغان در اين اجلاس به حملات اسرائيل به غزه اعتراض کرد (حاجی یوسفی،ایمانی. 1389, 86-87).
اظهارات اردوغان در اجلاس اقتصادي داووس چندي پس از جنگ 22روزه غزه را مي توان نقطه ي عطف ظاهري سياست خارجي ترکيه در قبال اسرائيل به شمار آورد اردوغان در اين اجلاس رئيس جمهور اسرائيل را به آدم کشي و جنايت متهم کرد و جلسه را به اعتراض ترک کرد. پس از چندي ترکيه در پاسخ به توهين يک مقام اسرائيلي به سفير ترکيه اظهارات تند ديگر را عليه رژيم صهيونيستي رسانه اي کرد ؛ همچنين چندي بعد با محکوم کردن برخورد نظاميان چين با مسلمانان ترک تبار سين کيانگ – در سايه ي سکوت اعراب و ايران – توانست به محبوبيت بالاي بين ملت هاي مسلمان دست يابد. نقطه ي اوج محبوبيت اردوغان و ترکيه را بايد پس از ماجراي کشتي مرمره دانست. کاروان آزادي شامل چندين کشتي که فعالان اسلامي ، چپ و حقوق بشري از کشورهاي مختلف را براي شکست حصر به سمت بندر غزه مي برد در آبهاي بين المللي مورد حمله نظاميان اسرائيل قرار گرفت و در اين درگيري عده اي زخمي و کشته شدند در بين کشته ها 9 شخصيت سرشناس ترک هم حضور داشتند پس از اين اتفاق دولت ترکيه تندترين حملات را در سايه محکوميت بين المللي و فضاي رسانه اي به وجود آمده عليه اسرائيل سامان داد که محبوبيت ترک ها را بين جبهه ي مقاومت در منطقه و توده هاي مسلمانان به اوج خود رساند (تعامل نیوز. 1390).
افرادي که با آرزوي کمک به مردم غزه راهي شده بودند و در ميان آنها پير و زن و بچه از کشورهاي زيادي بود آماج حملات قدرت نظامي اسرائيل قرار گرفتند که به موجب آن بر اساس اولين اطلاعات دست کم 2 نفر کشته و بيش از 30 نفر زخمي شده اند که اين رخداد را به شديدترين شکل محکوم ميکنيم. اسرائيل با هدف قرار دادن انسانهاي بي گناه زندگي انساني و روابط صلح آميز را هيچ شمرده و به صورت آشکار به نمايش گذاشته. اين حادثه ي تاسف انگيز که در آبهاي بين المللي رخ داد و حقوق بين المللي را زير پا گذاشت نتايجي را به بار آورده که جبران آن غير ممکن به نظر مي آيد. سفير ما در تل آويو ماجرا را به دقت در حال بررسي است و در اين حين سفير اسرائيل در آنکارا نيز فرا خوانده شده است و به وي گفته شده که اين موضوع غير قابل قبول قويا در حال پيگيري است و از وي اظهارات خيلي روشن و صريحي خواسته شده. توضيح و دليل هر چه باشد در زمينه فعاليت هاي صلح آميز اين چنين کارها غير قابل قبول است. اسرائيل با اين رفتار خود که حقوق بين المللي را زير پا گذاشته بايد نتايج آن را نيز عهده دار شود. به کشته شدگان از خداوند طلب مغفرت و براي خانواده آنها تسليت و صبر خواهانيم و براي زخمي شدگان شفاي عاجل مي طلبيم.(Davutoglu. 2010, Net Haber)
تاریخ روابط ترکیه و اسرائیل از زمان آغاز به کار حزب عدالت و توسعه در ترکیه,
در اینجا سعی می شود به بررسی موردی روابط ترکیه و اسرائیل از زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه پرداخته شود,
3 نوامبر 2002, حزب عدالت و توسعه بعد در نتیجه انتخابات برگزار شده اقتدار را در دست گرفت.
28 ژانویه 2003, در نتیجه انتخابات برگزار شده در اسرائیل آریل شارون با اکثریت آراء دوباره به مقام نخست وزیری رسید.
16 مارس 2003, در نوار غزه یک آمریکایی به نام راشل کوری یکی از فعالان بین المللی حرکت مقاومت به خاطر مخالفت در برابر بلدوزر اسرائیلی که قصد تخریب یکی از منازل پناهندگان فلسطینی را داست توسط این بلدوزر کشته شد که این عارضه در عرصه بین المللی تاثیر زیادی گذاشت.
سپتامبر 2003, وزیر امور خارجه عبدالله گل در جلسه گروه حزب عدالت و توسعه در بیاناتی اعلام کرد کشورهای منطقه که در میان آنها اسرائیل نیز دیده می شود در مناطق شمالی عراق شروع به خریداری زمین کرده اند.
25 فوریه 2004, گرهارد شرودر که در این تاریخ مهمان رسمی نخست وزیر اردوغان بود اعلام کرد, علارغم تمام هشدارهای بانک های غربی تا زمانی که اسرائیل همچنان به ساخت دیوار امنیتی ادامه دهد ما برای حل این معضل هیچ کمکی نخواهیم کرد. نخست وزیر اسرائیل آریل شارون بعد از جلسه دیوان عدالت بین المللی که در 24 فوریه در مورد دیوار امنیتی اسرائیل برگزار شد در یک سخنرانی دیوان را به سیرک تشبیه کرد و اعلام کرد, هزینه دیوار هر چه هم باشد باید به اتمام برسد.
3 مارس 2004, در ارتباط با فروش آب رودخانه مناوقات ترکیه به اسرائیل که سالها یکی از مهمترین مسائل ترکیه و اسرائیل بود در این تاریخ موافقت نامه ای به امضا رسید. بر اساس این موافقت نامه سالیانه 50 میلیون متر مکعب آب تصفیه شده از رودخانه مناوقات ترکیه به اسرائیل فرستاده خواهد شد. اعلام شد جزئیات این توافق نامه و زمان شروع طرح در توافق نامه های بعدی انجام خواهد گرفت.
18 مارس 2004, اسرائیل، عبدالعزیز الرنتیسی رئیس حماس را در این تاریخ به قتل رساند. اتحادیه اروپا و کشورهای ترکیه، فرانسه، روسیه، مصر، چین، پاکستان، ایران و اسپانیا این حرکت را بی قانونی و محرک خطرناکی معرفی کردند. دبیر کل وقت سازمان ملل کوفی عنان ضمن سرزنش این حرکت اسرائیل خاستار پایان دادن به این گونه ترورهای ناسازگار و خارج از موضوع حقوق بین الملل شد.
15 آوریل 2004, رئیس جمهور آمریکا جرج. دبیلو بوش و نخست وزیر اسرائیل آریل شارون در واشنگتن با هم دیدار کردند. بوش تاکید کرد عقب نشینی اسرائیل از غزه و قسمتهای از کرانه غربی رود اردن یک قدم تاریخی و جسور است. این کار به معنای تصویب قسمتهای از کرانه غربی رود اردن توسط اسرائیل بود که در جهان عرب موجب خلق اعتراضات گسترده ای شد.
9 ژوئیه 2004, دیوان عدالت بین المللی دیوار امنیتی اسرائیل را در تضاد با قانون دانست.
11 نوامبر 2004, رئیس تشکیلات خود گردان فلسطین در این تاریخ در فرانسه درگذشت.
16 دسامبر 2004, اسرائیل در اردوگاه های رفح و خان یونس عملیات نظامی با عنوان "پرتغال آهنی" شروع کرد همزمان با شروع عملیات نخست وزیر ترکیه طیب رجب اردوغان تحولات شرق میانه را بیش از همه چیز باعث نقض حقوق بشر و فاجعه بشری خواند و اظهار داشت این مسائل به هیچ وجه قابل چشم پوشی و بخشش نیست. و بیان داشت «من تمامی رؤسا کشورهای دارای مسئولیت در این زمینه را برای همبستگی مشترک و دریافت نکته نظرات دعوت می کنم» وزیر امور خارجه عبدالله گل بیان کرد, این حرکت های اواخر اسرائیل برای این کشور مختل ساز خواهد بود. اظهارات طرف ترکیه و سوالات پرسیده شده، از طرف وزیر امور خارجه اسرائیل سیلوان شالن پاسخ داده شد و در اظهارات خویش بیان داشت, ما تمامی تلاش خود را می کنیم تا از مسائلی که می تواند روابط ترکیه – اسرائیل را تیره سازد جلوگیری کنیم.
ژانویه 2005, وزیر امور خارجه ترکیه عبدالله گل از اسرائیل بازدید به عمل آورد.
11 مارس 2005, اردوغان در سفری که به مادرید برای شرکت در کنفرانس ترور و امنیت در این شهر برگزار شده بود با معاون نخست وزیر ترکیه شیمون پرز دیداری داشت. پرز در این دیدار پیشنهاد داد با همکاری شرکت های ترکی نوار غزه را به یک منطقه توریسمی تبدیل کنند.
28-27 آوریل 2005, فدراسیون اتاق تجارت و صنایع فلسطین با سازندگان اسرائیلی در قالب یک هیئتی در آنکارا گرد هم آمدند و انجمن آنکارا را تشکیل دادند رئیس فدراسیون اتاق تجارت و صنایع فلسطین ریفاد حصارچی اغلو به عنوان رئیس انجمن آنکارا انتخاب شد. این فدراسیون یک بروژه ی توسعه در منطقه صنعتی ایرتز آماده کرد. در 29 آوریل معاون نخست وزیر اسرائیل در تماسی با ریفاد حصارچی اغلو رضایت و حمایت خود از این طرح را اعلام کرد.
3-2 مارس 2005, نخست وزیر ترکیه اردوغان از اسرائیل و فلسطین دیدار کرد.
4 ژانویه 2006, وزیر امور خارجه ترکیه عبدالله گل درباره پروژه گسترش منطقه صنعتی ایرتز اجازه فعالیت 49 ساله ی یک شرکت وابسته به فدراسیون اتاق تجارت و صنایع فلسطین را در رام الله امضا کرد.
5 ژانویه 2006, بین وزیر امور خارجه ترکیه و اسرائیل یک تفاهم نامه ای امضا کردند که بر اساس آن موافقت شد اسرائیل هیچ مانع تراشی در جهت فعالیت شرکت فدراسیون اتاق تجارت و صنایع فلسطین در پروژه ایرتز ایجاد نکند
ژانویه 2006, حماس پیروز انتخابات فلسطین شد. رئیس دفتر سیاسی حماس هالید مشعل در سفر خود به ترکیه با مقامات حزب عدالت و توسعه دیدار کرد که این کار موجب ناراحتی اسرائیل شد. سخنگوی وزیر امور خارجه اسرائیل رانان گیسین واکنش خود را به این سفر با این سخنان نشان داد, «ما با عبدالله اوجالان دیدار می کردیم چه حسی داشته اید؟».
12 جولای – 14 آگوست 2006, اسرائیل با سلاح های سنگین و نیروهای هوایی خود وارد لبنان شد. در 12 جولای 2006 حزب الله که در لبنان مستقر شده بود با اسیر گرفتن 2 سرباز اسرائیلی و پرتاب موشک های گاتیوشا از طرف اسرائیل "باعث جنگ" اعلام شد. مداخله اسرائیل در لبنان در تاریخ 14 آگوست 2006 در شورای امنیت سازمان ملل مطابق با تصمیم شماره 1701 جلوگیری شده بود. در طول این حملات بیش از هزاران تن کشته و تعداد زیادی زخمی به بار آورده بود. ترکیه مواضع خیلی تندی بر علیه این حملات گرفت.
مارس 2007, ترکیه میان اسرائیل و سوریه نقش میانجی را بازی کرد.
22 دسامبر 2008, نخست وزیر اسرائیل ایهود اولمرت یک سفر کاری به ترکیه داشت. این سفر در اصحاب رسانه این فکر را تقویت کرد که اولمرت برای سخن گفتن با اردوغان درباره سوریه یه ترکیه سفر کرده است.
27 دسامبر 2008, اسرائیل در عملیاتی با عنوان "ریخته گری آهن" به نوار غزه یورش برد. ترکیه در مقابل این حملات واکنش خیلی تندی داشت.
29 ژانویه 2009, در اجلاس جهانی اقتصادی داووس اردوغان در ابتدای اجلاس به رئیس جمهور اسرائیل شیمون پرز اظهارات تندی در مورد طرح "غزه, مدل صلح شرق میانه" داشت. درگیری لفظی میان اردوغان و شیمون پرز در عرصه سیاسی به اصطلاح ‘one minute’ معروف شد.
14 فوریه 2009, فرمانده نیروه های زمینی اسرائیل آوی میزراحی در مقابل موضع گیری های ترکیه در موضوع غزه گفت, «اردوغان ابتدا در آینه به خودش نگاه کند» که با واکنش طرف های ترکی مواجه شد و ترکیه در این باره نامه ای به اسرائیلی ها نوشت.
15 اکتبر 2009, به ادعای اسرائیلی ها تلویزیون TRT در سریالی با نام "جدایی" به اسرائیل توهین و آنها را به عنوان دشمن نشان داده است به همین خاطر سفیر ترکیه در اسرائیل به وزارت خارجه فرا خوانده می شود. گفتگوهای که در میان سفیر ترکیه و معاون وزیر امور خارجه اسرائیل رد و بدل می شود به عنوان "بحران صندلی کوتاه" نام گذاری شد.
مارس 2010, بنیاد کمک برای حقوق انسانی و آزادی های بشر(IHH) درجهت شکستن محاصره اسرائیل در غزه و برای تامین نیازهای اولیه مردم غزه با دو کشتی یکی با ظرفیت 3هزار تن بار و دیگری با ظرفیت 1000 نفر خریداری کردند. رئیس IHH فهمی بولنت یلدیریم حرکت خود را ماه مه اعلام کرد
27 مه 2010, در این تاریخ تمامی کارهای کمرگی مسافران با اتمام رسید و کشتی مرمره با 650 داوطلب کمک به راه افتاد
31 مه 2010, کشتی های امدادی توسط نیروهای مسلح اسرائیل از حرکت باز ایستاد با ورود سربازان اسرائیلی به کشتی فعالان در کشتی به مقاومت در مقابل سربازان پرداختن و سربازان اسرائیلی به روی شهروندان شلیک کردند. در نتیجه این شلیک همراه یک شهروند آمریکای 9 نفر از فعالان کشته و 54 نفر زخمی که 23 نفرش وخیم اعلام شد. کشتی ها به بندر آشدود اسرائیل برده شد و فعالان نیز دستگیر شدند. نخست وزیر ترکیه اردوغان و وزیر امور خارجه این کشور در سفر آمریکای جنوبی بودند که با شنیدن خبر برنامه را ابطال کردند. وزیر خارجه احمد داوود اغلو شورای امنیت سازمان ملل را به جلسه اضطراری فرا خواند.
1 ژوئن 2010, شورای امنیت سازمان ملل به خاطر حمله مسلحانه اسرائیل به کشتی مرمره در این تاریخ به صورت اضطراری تشکیل جلسه داد. نتیجه ای که از این جلسه به دست آمد سرزنش عملیات مسلحانه ترکیه که باعث کشته شدن افراد بی گناه شده بود انجامید و به خصوص در جهت برداشتن محاصره غزه از طرف اسرائیل و عمل کردن به تصمیمات شماره 1850 و 1860 تاکید شد. ترکیه نیز خواسته های خود را بدین صورت بیان کرد, مواد مصادره شده در اولین فرصت به غزه فرستاده شود، دستگیر شدگان هر چه زودتر آزاد شوند، کشتی ها تحویل داده شود، اسرائیل معذرت خواهی کند و آسیب دیدگان و خانواده آنها غرامت دریافت کنند.
1 ژوئن 2010, ترکیه اعضای پیمان آتلانتیک شمالی (NATO) را در یک پیغام ضروری به نشست فراخواند. دبیر کل ناتو آندرس فوگ راسموسن از اسرائیل خواستار آزاد سازی دستگیر شده ها و برگرداندن کشتی ها شد.
2 ژوئن 2010, حمله اسرائیل به کشتی مرمره در ترکیه باعث به وجود آمدن اعتراضات گسترده ای شد. سفارت اسرائیل در ترکیه بسته شد و در مقابل کنسول گری اسرائیل در استانبول اعتراضات گسترده ای شکل گرفت.
2 ژوئن 2010, اردوغان حزب عدالت و توسعه را در یک جلسه ای گرد هم آورد. وی در این جلسه اظهار داشت, کشتی های که به طرف غزه با هدف کمک های انسان دوستانه در حرکت بود و توسط اسرائیل با کشتار خونین متوقف شدن یک کشتاری بود که مورد تنفر افراد گوناگون است وی در ادامه گفت, قلدران، راه زنان و دزدان دریای هم به اصول اخلاقی تا حدودی پایبندن. به کسی که به هیچ اصول اخلاقی احترام نمی گذارد این صفات هم لطف در حقشان محسوب می شود. این جملات به طور آشکار اسرائیل را آماج حملات خود قرار داد.
2 ژوئن 2010, وزیر خارجه اسرائیل لیبرمن در سخنانی اظهار داشت, «هر کسی درصدد ضربه زدن بر سربازان اسرائیلی باشد در چارچوب قانون مجازات خواهند شد. در ادامه افزود در کشورهای مانند تایلند، افغانستان، پاکستان، عراق و هندوستان در یک ماه اخیر بیش از 500 نفر کشته شده است سازمانهای بین المللی در مقابل این کشتارها ساکت مانده و غیر فعال بوده فقط اسرائیل بود که آن هم در چارچوب دفاع از خود مجرم شناخته شد و سرزنش شد» این گونه وی در مقام دفاع برآمد و سازمانهای بین المللی را به دورویی متهم کرد
2 ژوئن 2010, به دستور رئیس جمهور وقت مصر حسنی مبارک گذرگاه رفح باز گشایی شد و در کاستن تحریم غزه تلاش کرد
1 ژوئیه 2010, بعد از قضیه ی کشتی مرمره اولین تماس بین مقامات ترکیه و اسرائیل در بروکسل اتفاق افتاد که در آن احمد داوود اغلو وزیر امور خارجه ترکیه در بروکسل وزیر صنایع ترکیه را در بروکسل به طور پنهانی زیارت کرد
2 آگوست 2010, از طرف دبیر کل سازمان ملل بان-کی مون دستور تشکیل یک کمیسیون حقوقی با هدف بررسی حمله به کشتی مرمره داده شد که بعد از بررسی های خود نتایج آن را به سازمان ملل گزارش دهد. سفیر بازنشته اوزدم سانبرک نماینده ترکیه در این کمیسیون بوده است . ریاست این کمیسیون را نخست وزیر سابق زلاندنو جفری پالمر بر عهده گرفت
27 سپتامبر 2010, کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل گزارش خود را درباره تجاوز به کشتی مرمره را اعلام کرد. در این گزارش اسرائیل مجرم شناخته شد و در این قضیه نقض حقوق بین المللی اعلام شد. بر اساس گزارشی کمیسیون 8 شهروند ترک به همراه یک شهروند ایالات متحده فورکان دوغان از طرف کماندوهای اسرائیلی مانند «اعدام» کشته شدند همچنین در گزارش آمده است «فورکان دوغان 19 ساله در عین فیلم برداری با دوربین شخصی 2 بار از ناحیه سر مورد اصابت قرار گرفت». بعد از این گزارش، 3 وکیل به نمایندگی از بنیاد کمک های انسانی، فعالان و تمام ترک های موجود در کشتی در قالب یک هیئت در 14 اکتبر در دیوان دادگستری بین المللی در لاهه شکایتی را تنظیم کردند
3 دسامبر 2010, در پی آتش سوزی در کوه کارمل در نزدیکی هیفا؛ اسرائیل در خاموش کردن آتش موفق نشد اردوغان در این شرایط به هواپیماهای امدادی خود دستور خاموش کردن آتش مذکور را می دهد. در ادامه این اتفاق نخست وزیر اسرائیل بنیامین نتانیاهو در تماسی تلفنی ار اردوغان تشکرات خود را اعلام می کند.
17 دسامبر 2010, اسرائیل و قبرض جنوبی در منطقه انحصاری-اقتصادی تحت اداره یونان توافقی به امضا رساندند که آنکارا در پی این توافق نامه واکنشی سرد نشان داد
سپتامبر 2011, گزارش پالمر هنوز به طور رسمی منتشر نشده بود به بعضی رسانه های بین المللی رسوخ داده شد. در گزارش که تحریم اسرائیل بر غزه مشروع دیده شده است مورد پذیرش ترکیه قرار نگرفت ولی در عوض اسرائیل این گزارش را پذیرفت. ترکیه در مورد گزارش پالمر به اسرائیل پیشنهاد کرد رفتار بین المللی خود را تغییر دهد و در همین راستا در اصلاح این گزارش یک پروتکل 5 ماده ای به آن اضافه کرد. بر اساس این 5 ماده,
1, روابط دیپلماتیک ترکیه و اسرائیل به روابط درجه دوم کاهش داده می شود و در این راستا به مقامات بلند پایه اسرائیلی در ترکیه به خصوص سفیر این کشور 3 روز فرصت داده می شود تا این کشور را ترک کنند
2, تمامی توافق نامه های نظامی بین ترکیه و اسرائیل به حالت تعلیق در می آید
3, ترکیه به عنوان کشوری که در شرق دریای مدیترانه بیشترین ساحل را دارا می باشد در آزادی سیر و سفر در این منطقه هر گونه تدابیری که لازم باشد اتخاذ خواهد کرد
4, ترکیه محاصره غزه توسط اسرائیل را به رسمیت نمی شناسد و تحریمی که اسرائیل در 31 مه 2010 بر غزه اعمال داشت در دیوان بین الملل دادگستری بین المللی پیگیری و بررسی خواهد کرد.
5, هر گونه کمک ها و حمایت ها به تمامی شهروندان ترک و افراد بیگانه که در حمله اسرائیل به کشتی مرمره آسیب دیده یا حقی ضایع شده است داده می شود تا در دادگاه ها بتوانند شکایات خود را پیگیری کنند.
19 سپتامبر 2011, مطبوعات اسرائیلی اعلام کردند اسرائیل با همکاری شرکت آمریکای نوبل در قبرس جنوبی و دریای مدیترانه به جستجو و کشف نفت و گاز تفاهم نامه ای امضا کرده اند(SED.2011, 41-48).
نتیجه گیری,
از سال 2002 میلادی که حزب عدالت توسعه در ترکیه قدرت را به دست گرفت و به خصوص از زمان طرح راهبرد عمق استراتژیک توسط وزیر امور خارجی این کشور احمد داوود اغلو، گفتمان جدیدی تحت عنوان « نو عثمانی گری » در ترکیه رواج یافت که بر آن اساس دولتمردان ترک توجه بیشتری به کشور های مسلمان خاورمیانه نشان دادند و در تلاش برای اعمال سیاست مشکلات صفر با همسایگان و ایفای نقش میانجی در منطقه بر آمدند که این موضوع باعث تقابل این کشور با اسرائیل شده است که اوج این راهبرد در تقابل ترکیه با اسرائیل بر سر غزه مشهود شد.
با پیروزی حزب عدالت توسعه در ترکیه و روی کار آمدن رجب طیب اردوغان در این کشور بار دیگر گفتمان نوعثمانی گری به محافل سیاسی برگشت، سیاست های اردوغان به طور آشکار به میراث عثمانی- اسلامی تکیه می کند ولی این موج زمانی تقویت شد که احمد داوود اوغلو به عنوان وزیر امور خارجه ترکیه منسوب شد؛ داوود اوغلو در کتاب خود با عنوان "عمق استراتژیک" مولفه های دکترین خود را مشخص می سازد که در کل ترکیه را میراث دار عثمانی می داند و معتقد است که ترکیه باید نقش پررنگ تری در خاورمیانه داشته باشد که این اعتقاد باعث برخورد بیش از بیش ترکیه با اسرائیل می شود.
آنچه اوضاع و احوال کنونی ترکیه بر می آید روابط مستحکم ترکیه و اسرائیل دیگر زمینه های ادامه حیات خود را از دست داده و جایی برای تکرار آن حداقل در آینده ای نزدیک وجود ندارد. در مقابل نیازهای عینی اقتصاد ترکیه به انرژی و بازارهای مصرف بر گرایشات مثبت این کشور به سمت کشورهایی همچون ایران، عراق و سوریه به عنوان دشمنان اسرائیل خواهد افزود.
افزایش قدرت اقتصادی ترکیه و افزایش فعالیتهای دیپلماتیک آن در سطح منطقه باعث افزایش نقش آفرینی و نفوذ آن در جغرافیای سیاسی کشورهای مسلمان شده و در این زمینه عضویت این کشور در سازمانهای بین المللی همچون سازان کنفرانس اسلامی و همچنین عضویت این کشور در شورای امنیت سازمان ملل بر سطح توانمندیها و قدرت مانور دهی آن خواهد افزود.
با بررسی سیاست خارجی ترکیه در سالهای اخیر، به خوبی مشخص می شود که دیدگاه های داوود اوغلو در اغلب موارد به مورد اجرا گذاشته شده است. از تلاش برای رفع اختلافات دیرین با کشورهایی همچون ارمنستان و یونان گرفته تا بازسازی و بهبود روابط با کشورهایی چون سوریه و کشورهای عربی دیگر و تلاش برای ایفای نقش میانجی در بحران های منطقه ای و گسترش روابط اقتصادی منطقه ای، همگی نمودهایی از دکترین عمق استراتژیک وزیر خارجه این کشور هستند که به نوعی بازتاب گفتمان نوعثمانی گری در سیاست خارجی این کشور می باشد.
محمد شریفی کرجان
از سال 2002 میلادی که حزب عدالت توسعه در ترکیه قدرت را به دست گرفت و به خصوص از زمان طرح راهبرد عمق استراتژیک توسط وزیر امور خارجی این کشور احمد داوود اغلو، گفتمان جدیدی تحت عنوان « نو عثمانی گری » در ترکیه رواج یافت که بر آن اساس دولتمردان ترک توجه بیشتری به کشور های مسلمان خاورمیانه نشان دادند این پژوهش در صدد پاسخ گویی به این مسئله می باشد که گفتمان نو عثمانی گری موجود در ترکیه چگونه باعث تشدید روابط این کشور با اسرائیل شده است؟ به نظر می رسد روابط ترکیه و اسرائیل در سالهای اخیر به خصوص پس از روی کار آمدن حزب اسلام خواه در این کشور و تحت تاثیر گفتمان نو عثمانی گری به تشدید تقابل این دو کشور منجر شده است.
ﻧﻮﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﮔﺮی اﻟﮕﻮی ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺣﺰب ﻋﺪاﻟﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺣﻮزه ﺧﺎروﻣﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﺼﺎب اﺣﻤﺪ داوود اﻏﻠﻮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪی در ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﺮرﺳﯽهای اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪ. معنای اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ﺟﺪﯾﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﺳﻪ دهه ﭘﯿﺶ ﺑﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدد. زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﺨﺶ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺟﺰﯾﺮه ﻗﺒﺮس را از طﺮﯾﻖ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻪ اﺷﻐﺎل ﺧﻮد درآورد. ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﺮان ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ در آن دوره از اﺻﻄﻼح ”ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﮔﺮی“ ﺑﺮای ﺗﻮﺻﯿﻒ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺮوازاﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده ﺑﻮدند. این اصطلاح بار دیگر در دوران ریاست جمهوری تورگوت اوزال مورد استفاده قرار گرفت اما پس از مرگ وی به فراموشی سپرده شد. با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه و مشخص شدن دکترین سیاست خارجی داوود اغلو یک بار دیگر این اصطلاح و این بار به صورت جدی تری مطرح گردید،به همین دلیل گفته می شود سیاست های حزب عدالت و توسعه در زمینه مسائل خارجی در واقع ادامه سیاست های تورگول اوزال در منطقه است.
در داخل ترکیه، حزب عدالت و توسعه به روایتی جدید از ناسیونالیسم ترک رسید که هم با قرائتهای قبلی تفاوتهای داشت و هم با تاریخ و جامعه ترکیه قرابت بیشتری می توانست داشته باشد. پذیرش تکثر هویتی و قومی در ترکیه و همین طور ارائه بسته راه حل دموکراتیک در سال 2009 در همین چارچوب بود. در عین حال اردوغان مدعی قرائتی دیگر از ناسیونالیسم ترکی است که رگه های قدرتمندی را از دوران عثمانی را حمل می کند. وی نقش یا اولویت مذهب تسنن در هویت ترکی و ملی گرایی را افزایش و نقش و ارزش نظامی گری را کاهش داد. پیروزی اردوغان در انتخابات پارلمانی مصادف شد با اعلان علنی سیاستهای نوعثمانی گری وی. طیب اردوغان در سخنرانی پس از پیروزی آن را به مردم اردن، مصر، تونس، شام، سارایوو و قبرس تبریک گفت و تاکید کرد که امروز نه تنها ازمیر و دیاربکر، بلکه نابلس، جنین، رام الله، غزه و بیت المقدس نیز پیروز شده اند(سیف الدینی.1391).
اظهارات اردوغان در اجلاس اقتصادی داووس چندی پس از جنگ 22 روزه غزه را می توان نقطه عطف ظاهری سیاست خارجی ترکیه در قبال اسرائیل به شمار آورد. اردوغان در این اجلاس، رئیس جمهور اسرائیل را به آدم کشی و جنایت متهم کرد و جلسه را به اعتراض ترک کرد. پس از چندی ترکیه در پاسخ به توهین یک مقام اسرائیلی به سفیر ترکیه، اظهارات تند دیگری را علیه رژیم صهیونیستی رسانه ای کرد؛ هم چنین چندی بعد با محکوم کردن برخورد نظامیان چین با مسلمانان ترک تبار استان سین کیانگ –در سایه ی سکوت اعراب و ایران- توانست به محبوبیت بالایی بین ملت های مسلمان دست یابد(ثقفی.1390, 2).
نقطه ی اوج محبوبیت اردوغان و ترکیه را باید پس از ماجرای کشتی مرمره دانست. کاروان آزادی شامل چندین کشتی که فعالان اسلامی، چپ و حقوق بشری از کشورهای مختلف را برای شکست حصر به سمت بندر غزه می برد در آب های بین المللی مورد حمله نظامیان اسرائیلی قرار گرفت و در این درگیری عده ای زخمی و کشته شدند. در بین کشته ها نه شخصیت سرشناس ترک هم حضور داشتند. پس از این اتفاق، دولت ترکیه تندترین حملات را در سایه ی محکومیت بین المللی و فضای رسانه ای به وجود آمده علیه اسرائیل سامان داد که محبوبیت ترک ها را بین جبهه مقاومت در منطقه و توده های مسلمانان به اوج خود رساند. در ایام حوادث بعد از انتخابات هشتاد و هشت نیز گرچه ترکیه یکبار انتقاد ضمنی و خفیفی از جمهوری اسلامی کرد ولی محافظه کارانه صبر کرد تا سرانجام قضایا مشخص شود، تیزهوشی ای که دولت لائیک ترکیه در سال هفتاد و هشت نداشت و با ذوق زدگی جمهوری اسلامی را دیکتاتوری ای با سرنوشت محتوم سقوط خوانده بود(ثقفی.1390, 3)
امروز به نظر میرسد که ترکیه از قدرت سیاسی بیشتری در منطقه برخوردار است، این کشور دارای یک دموکراسی قابل قبولی است و مسیر حرکت سیاسی را در این کشور منافع ملی مشخص میکند. بنابراین به نظر میرسد که ترکیه میخواهد از قدرتی که به دست آورده است در راستای انتخاب همپیمانان خود در منطقه استفاده کند. این تغییر رویکرد با روی کارآمدن احمد داووداوغلو به عنوان وزیر امور خارجه ترکیه نمود بیشتری پیدا کرد. مسلما پیش از جنگ غزه و عکس العمل رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه در اجلاس داووس نیز روابط ترکیه و اسرائیل تنشهای متعددی را تجربه کرده بود، اما خشونت گسترده اسرائيل عليه مردم غزه در جريان حمله اخير ارتش اين کشور موجب شده است مردم ترکيه نیز واکنشهاى شديدى نسبت به دولت اسرائيل نشان دهند. سیستم امنیتی ترکیه و اسرائیل به یکدیگر گره خوردهاست، اما واکنشهایی که ترکیه به تازگی در قبال اسرائیل نشان دادهاست، رویکرد جدیدی را از سوی اسرائیل رقم زده که هدف آن متزلزل کردن دولت اردوغان است. این رویارویی دیپلماتیک بین ترکیه و اسرائیل نشان میدهد که ترکیه از تحرکات بعدی اسرائیل نیز حمایت نخواهد کرد. این نگاه تازهای از سوی دستگاه دیپلماسی ترکیه است که میخواهد تعریف جدیدی از روابط خود با اسرائیل داشته باشد و این سوال را مطرح کند که محدوده رابطه با اسرائیل چگونه است؟ برای ایجاد این تغییر باید چینش جدیدی را وارد دستگاه دیپلماسی کرد(دیلمقانی.1388).
در این پژوهش ابتدا به گفتمان نوعثمانی گری پرداخته می شود که از کجا شکل گرفت و مفروض های اصلی آن چه می باشد. در ادامه به روابط ترکیه و اسرائیل پرداخته می شود پس از شرح مختصری از تاریخچه روابط 2 کشور سعی خواهد شد به تشدید این روابط و همچنین تاثیری که این تقابل از گفتمان نوعثمانی گری گرفته است پرداخته شود.
چهارچوب نظری,
نوعثمانی گری یک جریان فکری است که در اواخر قرن 20 به وجود آمد. در جمهوری ترکیه با افزایش سطح آموزش یک طبقه ی به نام "بورژوازی اسلامی" به وجود آمد. این هویت اسلامی در جریان دموکرات شدن ترکیه این فرصت را داد تا افرادی مانند تورگوت اوزل با ایده وطن، تانسون چیلر با حزب راه درست و نجمتین اربکان با حزب رفاه انتخاب های سیاسی و نخبگان جدید را پیش رو مردم قرار دهد. این 3 حزب (ANAP، DYP، RP) باعث کشیده شدن اندیشه های اسلامی از حاشیه به متن شد؛ برای مثال در انتخابات 1995 حزب رفاه کسب 21 درصد از آراء را به دست آورد و با ائتلاف حزب راه درست یک حکومت ائتلافی تشکیل داد. بدیت ترتیب برای اولین بار دولتی تشکیل شد که به طور آشکار از اصول عثمانی الهام می گرفت(islamoğlu.2012,2).
تورگوت اوزل در یکی از سخنرانی های خود در باره ی اسلام چنین می گوید,
«قویترین عنصر این ائتلاف را بدون شک اسلام تشکیل می دهد. مسلمانان آناتولی را با بالکان پیوند زننده یک دین است به همین دلیل اسلام برای تمام گروه های مختلف مسلمان یک عنصر قوی و باارزش و تکمیل کننده برای با هم زندگی کردن است»
به وضوح این امر تاثیرپذیری تورگوت اوزل از عثمانی را نشان می دهد. ولی وی هیچ وقت به این که سیاست خود را بر این اصول قرار داده باشد اذعان نکرده است و به طور آشکار بیان نکرده است.(islamoğlu.2012,3).
با پیروزی حزب عدالت توسعه در ترکیه و روی کار آمدن رجب طیب اردوغان در این کشور بار دیگر گفتمان نوعثمانی گری به محافل سیاسی برگشت، سیاست های اردوغان به طور آشکار به میراث عثمانی- اسلامی تکیه می کند ولی این موج زمانی تقویت شد که احمد داوود اوغلو به عنوان وزیر امور خارجه ترکیه منسوب شد؛ داوود اوغلو در کتاب خود با عنوان "عمق استراتژیک" مولفه های دکترین خود را مشخص می سازد,
نخست- ترکیه در خاورمیانه باید نقش فعال تری به عهده بگیرد. در غیر این صورت کشورهای خاورمیانه ترکیه را تبدیل به حوزه نفود خود خواهند کرد. پ.ک.ک مثال روشنی برای این ادعا است.
دوم- دولت ترکیه میراث دار دولت عثمانی است. هر چند حکومت های قبلی این حقیقت را رد کرده اند ولی با این وجود هنگامیکه به جغرافیای خاورمیانه نظر شود، چیزی جز جغرافیای امپراتوری عثمانی به چشم نمی آید.
سوم- ترکیه از نظر ژئوپلتیک دارای عمق استراتژیک بوده و از جمله کشورهایی است که آن ها را "قدرت های مرکزی" می نامند. بنابراین ترکیه می تواند نقش رهبری را در چندین منطقه از جمله خاورمیانه،شمال افریقا،آسیای میانه و قفقاز بازی کند. در این مسیر ترکیه می تواند از قدرت نرم خود بهره برداری نماید(سیف الدینی.1391)
در کل مولفه های سیاست های نوعثمانی گری در ترکیه را می توان اینگونه نام برد,
1, ترکیه باید نقش پررنگ، فعال و متناسب با گذشته پرشکوه و عمق جغرافیایی خود ایفا کند.
2, برای اجرای آن باید روی قدرت نرم خود سرمایه گذاری کند؛ زیرا به نظر او کشورش با مناطق ( اروپا، خاورمیانه، قفقاز و بالکان ) دارای روابط تاریخی و فرهنگی است
3, نهادهای سیاسی داخلی این کشور می توانند الگویی برای کشورهای این مناطق باشند
4, اقتصاد آن بازوی قدرتمندی برای پشتیبانی از این روابط است
5, باید در مدیریت بحران های منطقه ای و بین المللی، نقش مهمی را ایفا نمود
6, با همکاری اقتصادی، سیاسی و امنیتی با کشورهای منطقه نیاز به مداخله قدرت های خارجی را از بین برد
7, به جای التماس و صرف هزینه های گزاف برای پیوستن به اتحادیه اروپا، باید روی کشورهای منطقه سرمایه گذاری کند؛ به ویژه کشورهای که زمانی جزو امپراتوری عثمانی بودند(امیدی،رضایی.1390, 11)
در اصل هدفهای احتمالی گفتمان نوعثمانی گری این موارد است, اول از همه یک سیاست تاثیر گذار در منطقه، در مرحله بعد قدرتمند کردن جمعیت ترک واقع در خاک های بالکان و حفظ حق حاکمیت بر روی آنها. حوادث اتفاق افتاده در 10 سال گذشته به طور روشن در همسانی با گفتمان نوعثمانی گری می باشد(ıslamoğlu.2012,5).
زمینه های ظهور نوعثمانی گری را باید در بطن جامعه ترکیه جستجو کرد. پیروزی و اقبال عام به حزب عدالت و توسعه در واقع نتیجه منطقی جامعه سنتی ترکیه بود. بر اساس نظر سنجی اطلس ارزشها در ترکیه در سال 2012 میلادی درصد کسانی که در برگه های نظر سنجی خود را به عنوان فردی مومن و مسلمان معرفی کرده بودند با افزایش 10 درصدی در بیست سال گذشته به 85% رسیده است . در این نظر سنجی تعداد کسانی که در ماه رمضان روزه می گیرند 86%، تعداد مردهای که حداقل یک بار در هفته به مسجد می روند 57% اعلام شده است. بر اساس این اطلس تقریبا از هر سه تن یک نفر در ماه رمضان روزه می گیرند و روزانه پنچ نوبت نماز می خوانند. همین طور میزان پایبندی به ارزشها در میان شهروندان ترکیه همچنان بالاست (nazli ilicak.2010). بنابر این می توان ترکیه را یک جامعه محافظه کار، مذهبی و دست راستی دانست و حزب عدالت و توسعه به خوبی می توانست اکثریت چنین جامعه ای را نمایندگی کند(سیف الدینی.1391)
روابط ترکیه و اسرائیل
تاریخچه,
پس از سقوط حكومت عثماني و تشكيل دولت جمهوري تركيه، اين كشور در سالهاي 1930، 1940 پلي براي انتقال يهوديان اروپايي بود كه به خاطر آزار و شكنجه نازيها به اين منطقه گريخته بودند. اما پس از تشكيل رژيم، روابط ميان اين دو كشور شكل تازه اي به خود گرفت(عابدینی.1390).
روابط ترکيه و اسرائيل در 28 مارس 1949 با به رسميت شناختن اسرائيل از جانب ترکيه شروع شد. ترکيه اولين کشوري بود که با بيشترين مردم مسلمان اسرائيل را به رسميت شناخت. اگر فعاليت هاي يهوديان در خاک ترکيه را به عنوان رابطه بين ترکيه و کشور تازه تاسيس شده ي اسرائيل بدانيم اين رابطه به سالهاي خيلي دور مي رسد ( قرن 15). در 1941 میلادی پس از تفتيش عقايد 200000 يهودي از طرف اسپانيا، امپراتوري عثماني تنها کشوري بود که از يهوديان دعوت به استقرار در خاک خود کرد؛ از اين تاريخ به بعد يهوديان در تاريخ عثماني نقش مهمي بازي کردند به خصوص در قرن 16 يهوديان در قلمرو عثماني تعداد زيادي پزشک ، بانکدار و ديپلمات داشتند. از اين تاريخ به بعد در تاريخ عثماني در زمينه تجارت ، صنايع و بانکداري هميشه در صف اول بودند (جعفری.1390).
سفارت ترکيه که در 1950 در خاک اسرائيل تاسيس شد و پس از بحران سوئز در 26 نوامبر 1956 به درجه ي کاردار نزول يافت بعدها وقتي روابط به گرمي گرايد براي حفظ تعادل در تابستان 1963 دوباره به درجه ي سفير و در 1 ژانويه به سفير کبير ارتقا يافت تا اينکه در 1980 با تصرف بيت المقدس از طرف اسرائيل و اعلان آن به عنوان پايتخت عبادي اش در 30 نوامبر 1980 روابط ديپلماتيک دو کشور به پايين ترين حد رسيد. (جعفری.1390).
رژيم صهيونيستي و تركيه به دليل نزديكي جغرافيايي روابط خوب تجاري برقرار كردند كه اين امر موجب افزايش دوستي و پيوند بين آن دو شد. تجارت اين دو بر مبناي توافق مناطق آزاد تجاري در سال 1997 شكل گرفت كه به آنها اجازه گردش آزاد تجاري را مي داد. در سال 2007 ارزش تجاري اين دو به ركورد جديد تقريبي سه ميليارد دلار رسيد. در همين سال، كشور تركيه هشتمين شريك بزرگ تجاري رژيم صهيونيستي شناخته شد. در نه ماهه نخست سال 2008 تجارت بين اين دو نسبت به سال 2007، 30 درصد افزايش نشان مي داد. طرح خط لوله بزرگ براي انتقال آب، برق، گاز و نفت از تركيه به اسرائيل به امضاي طرفين رسيد.
اما روابط نظامي و اطلاعاتي تركيه و اسرائيل نيز وارد مرحله جديدي شد و همكاري امنيتي آنها در خصوص ارامنه و كردهاي مخالف دولت تركيه افزايش يافت. اسرائيل به طور مرتب مركز آموزش نظامي سازمان نظامي ارمني را مورد حمله قرار داد كه به كشته شدن رهبر آنان منجر شد. اين دو مانورهاي مشترك نظامي برگزار كردند. همچنين مذاكراتي براي فروش موشكهاي اُفق و سيستمهاي دفاع موشك هوايي به تركيه صورت گرفت كه با حمايت آمريكا همراه بود. سيستمهايي كه موجب ارتقا كلي ظرفيتهاي امنيتي و نظامی ترکیه می شد.
اما موضع تركيه به عنوان يك كشور اسلامي در قبال درگيريهاي عربها و اسرائيل در زمانهاي مختلف، متفاوت بود. پس از جنگ 1967 اسرائيل با عربها، تركيه در اعلام محكوميت اعمال اسرائيل به كشورهاي عربي پيوست. در همان زمان از اسرائيل خواست كه از مناطق اشغالي عقب نشيني كند، اما در عين حال هيچ گاه اسرائيل را يك رژيم مهاجم قلمداد نكرد. پس از دسامبر1987 و افزايش سركوب فلسطينيان، تركيه اين عمل اسرائيلي ها را محكوم و از حاكميت فلسطينيها بر سرنوشت خود حمايت كرد و در سال 2004 تركيه ترور شيخ احمد ياسين از سوي اسرائيل را «عمل تروريستي» خواند و آن را محكوم كرد. همچنين پس از سياست هاي خصمانه اسرائيل در نوار غزه، اين كشور را حامي تروريسم ناميد(عابدینی.1390).
جمهوری ترکیه اگرچه بر مبنای تفکرات سکولار شکل گرفت و در چارچوب این تفکر هرگونه حضور دین در عرصه سپهر عمومی ممنوع شد، اما این تفکر و ساختار سیاسی ملهم از آن هیچ گاه نتوانست هویت اسلامی را از مردم این کشور به طور کامل بزداید. به قدرت رسیدن حزب اسلام گرای عدالت و توسعه در این کشور با وجود تمام کارشکنیهای نیروهای کمالیست علیه آنها خود نشانه بارز این مسئله است. اگرچه این حزب هیچ گاه خود را اسلامی ندانسته و با شعار دمکراسی خواهی در عرصه سیاست کشور به فعالیت پرداخته، ولی با نگاهی به نیروهای پشتیبان این حزب همچون جنبش فتح الله گولن میتوان حقیقت این ادعا را ثابت کرد با روی کار آمدن عدالت و توسعه و گسترش آزادیهای سیاسی در این کشور و به تبع اهمیت یافتن رأی و نظر مردم دیگر نظام سیاسی موجود نمی تواند نسبت به افکار عمومی بیتوجه باشد و به عنوان دولتی برآمده از جامعه ای مسلمان مجبور به تعدیل روابط خود با اسرائیل به عنوان واحدی سیاسی، که قبله اول مسلمانان را به اشغال خود درآورده و بسیاری از مردمان مسلمان آن را آواره و یا به قتل رسانده است(جعفری.1390).
نشانه های بارز این رفتار جدید ترکیه را می توان در حضور خالد مشعل در ترکیه و دیدار وی با رهبران ترکیه در سال ۲۰۰۶ دید. سفر رئیس دولت خودگردان فلسطین به شدت خشم مقامات اسرائیل را برانگیخت و این حرکت را با حضور عبدالله اوجالان رهبر حزب پ ک ک و دیدار با مسئولان سیاسی اسرائیل یکسان قلمداد کردند. رجب طیب اردوغان در صحبت های خود در اجلاس داووس غزه را به زندانی با آسمان آزاد تشبیه کرد و از رویکرد اسرائیل در استفاده نا متعارف از خشونت انتقاد. علاوه بر این بعد از حمله اسرائیل به کشتی مرمره، ترکیه سطح روابط خود با اسرائیل را به شدت کاهش داده و شرط خود برای عادی شدن روابط بین دوکشور را عذز خواهی اسرائیل و پرداخت غرامت به خانواده های قربانیان اعلام کرده است. این کشور ضمن به رسمیت شناختن کشور مستقل فلسطین، میزبانی اجلاس سفرای فلسطین در استانبول، نخست وزیری آن سفر به غزه را در ماه رمضان در برنامه خود جایی داده است(جعفری.1390).
روابط ترکیه و اسرائیل از 2007 تا 2002,
پس از روي کار آمدن حزب عدالت و توسعه در راستاي ايجاد يک سياست خارجي فعال که پاسخ گويي شرايط جديد به وجود آمده در محيط اطراف ترکيه باشد، دکترین عمق استراتژیک توسط داوود اوغلو در سياست خارجي جديد ترکيه مطرح شد ايده ي اصلي کتاب عمق استراتژيک اين است که عمق استراتژيک منتج از عمق تاريخي و جغرافياي است. با توجه به اين نظريه عمق جغرافيايي ترکيه است که در مرکز بسياري از حوزه هاي ژئوپليتيک نافذ است دکترين عمق استراتژيک خواستار تعامل فعال ترکيه با تمام سيستم هاي منطقه اي در همسايگي ترکيه است (حاجی يوسفي و ايماني، 1389, 83).
بدینگونه بر اساس این راهبرد ترکيه را زمين نزدیک ، دريای باز و شکستگي هاي قاره اي احاطه کرده است که از لحاظ جغرافيايي مرکز قاره اي دنيا ميباشد علاوه بر اين از لحاظ تاريخ انساني نيز شاهرگ هاي اصلي را در دست ميگيرد. بعد از جنگ سرد و وضعيت پوياي که در روابط بين الملل به ارمغان آمد و همچنين نزديکي مناطق به هم باعث شد تا ترکيه عمق استراتژيک خود را دوباره به دنيا عرضه کند و اين عمق ژئوپليتيک ، ژئواستراتژيک و ژئوفرهنگ خود را بر اساس پارامترهاي سياست خارجي خود با پوششي مناسب از نو اعتبار بندي کند(Davutoglu.2001,1).
داوود اوغلو مدعي است که ترکيه در ميان تعدادي از حوزه هاي ژئوپليتيک مثل خاورميانه ، جهان اسلام ، غرب ( اروپا و آمريکا) و آسياي مرکزي قرار دارد ترکيه در شرايطي ميتواند به صورت قدرت منطقه اي نمايان شود که با همه ي اين حوزه ها و همه ي همسايگان روابط خوبي داشته باشد.(davutoglu. 2001, 123)
پس از انتخابات 2002 در ترکيه از آنجا که يک حزب اسلام گرا روي کار آمد و در اسرائيل حزب ليکود بر سر کار بود با وجود تداوم روابط سياسي و اقتصادي و حتي نظامي شاهد بروز تنش ها و بحران هايي در روابط دو طرف هستيم براي نمونه, نخست وزير" اجويت" درسال 2002 کشتار فلسطيني ها را توسط اسرائيل يک نسل کشي خواند. اما بزرگترين آزمون براي روابط ترکيه و اسرائيل پس از اکتبر 2002 اين بود که پيروزي حزب عدالت و توسعه در انتخابات ترکيه باعث نزديکي ترکيه به همسايگان مسلمان شد البته اردوغان بلافاصله اعلام کرد که روابط با اسرائيل ادامه و گسترش مي يابد از جمله بازديد هاي سطح بالا پس از 1997 در مه 2003 اتفاق افتاد. در اين سال شائول موفاز وزير جنگ اسرائيل به ترکيه رفت و مذاکراتي در مورد همکاري هاي ضد تروريستي صورت گرفت همچنين رئيس ستاد ارتش ترکيه ( هيلمي اوزکوک ) در ماه ژوئن از اسرائيل ديدن کرد در ادامه روابط 2 کشور در مه 2005 اردوغان در اسرائيل با آريل شارون ديدار کرد و از مشارکت احتمالي ترکيه در مورد فرايند صلح فلسطين و اسرائيل صحبت شد و بحث مبارزه با تروريسم و فرايند صلح خاورميانه جدي ترين بحث آنها بود همچنين عبدالله گل نبز در 5-3 ژانويه 2005 به اسرائيل سفر کرد با وجود فشار اعراب در سازمان کنفرانس اسلامي خواست تا در مورد منازعه ي اسرائيل – فلسطين واقع گرايي بيشتري از خود نشان دهد (حاجي يوسفي و ايماني.1389, 84).
ترکيه در راستاي رسيدن به اهداف خود در قالب دکترين عمق استراتژيک و به علت ملاحظات داخلي ، اقتصادي و سياسي تلاش کرد تا به خاورميانه ، اعراب و فلسطين نزديک شود در ديدار خالد مشعل از ترکيه در 2006 سخنگوي دفتر نخست وزيري اسرائيل به شدت به اين ديدار اعتراض کرد و اظهار داشت که اين ديدار به روابط ترکيه با اسرائيل لطمه خواهد زد همچنين گفت که اين ديدار این گونه است که اسرائيل از اوجالان که در زندان به سر مي برد دعوت به مذاکره در اسرائيل کند در اين مورد عبدالله گل بيان داشت که دعوت خالد مشعل به ترکيه براي راندن او به سمت تحقق صلح با اسرائيل صورت گرفته است و اين يک مسئوليت بين المللي براي ترکيه است (حاجی یوسفی و ایمانی.1389, 86).
پس از سال 2007 روابط ترکيه و اسرائيل باز هم متاثر از مسائل داخلي، منطقه اي و بين المللي مي باشد در اين دوره حزب عدالت توسعه دوباره در انتخابات 2007 پيروز انتخابات شد و از سوي ديگر حزب ليکود در انتخابات 2009 دوباره قدرت را در دست گرفت در ابعاد منطقه اي و بين المللي هم در اين دوره تحولاتي رخ داد که بر روابط دو طرف تاثير گذار بود در مورد ترکيه مي توان گفت سياست خارجي چند جانبه گرايي اين کشور در اين دوره بر روايط دو طرف تاثير گذاشت مي توان گفت در اسرائيل اجماع کاملي در مورد روابط با ترکيه وجود دارد و جامعه ، گروه ها و احزاب آن راجع به ترکيه نظر بسيار مطلوبي دارند اما در ترکيه جريانات اسلام گرا و جامعه هر چند مخالفت جدی با روابط ترکيه با اسرائيل نمي کنند اما به شدت مخالف حملات اسرائيل به فلسطين هستند که اين مسئله بر روابط دو طرف تاثير گذار بوده است در يک نظرسنجي در ترکيه نشان داده شده که 2/39 درصد پاسخ دهندگان علاقه مند به مسئله فلسطين هستند و 4/31 درصد هم تا حدودي علاقه مندند. درمورد وظيفه ترکيه راجع به مسئله فلسطين 15 درصد معتقدند که ترکيه بايد حامي فلسطين باشد 5/38 درصد معتقدند که ترکيه بايد بدون دخالت در جنگ آنها از فلسطين حمايت کند و 4 درصد معتقدند که ترکيه بايد از اسرائيل حمايت کند از موارد تاثير گذار بر روابط دو طرف اين است که تمرينات نظامي که از سال 2001 با موفقيت انجام مي شد در سال 2009 به حالت تعليق درآمد اردوغان علت تعليق تمرين هاي نظامي را مسئله غزه اعلام کرد. همچنين در 30 ژانويه 2009 در اجلاس مجمع جهاني داووس ميان اردوغان و شيمون پرز درگيري لفظي رخ داد اردوغان در اين اجلاس به حملات اسرائيل به غزه اعتراض کرد (حاجی یوسفی،ایمانی. 1389, 86-87).
اظهارات اردوغان در اجلاس اقتصادي داووس چندي پس از جنگ 22روزه غزه را مي توان نقطه ي عطف ظاهري سياست خارجي ترکيه در قبال اسرائيل به شمار آورد اردوغان در اين اجلاس رئيس جمهور اسرائيل را به آدم کشي و جنايت متهم کرد و جلسه را به اعتراض ترک کرد. پس از چندي ترکيه در پاسخ به توهين يک مقام اسرائيلي به سفير ترکيه اظهارات تند ديگر را عليه رژيم صهيونيستي رسانه اي کرد ؛ همچنين چندي بعد با محکوم کردن برخورد نظاميان چين با مسلمانان ترک تبار سين کيانگ – در سايه ي سکوت اعراب و ايران – توانست به محبوبيت بالاي بين ملت هاي مسلمان دست يابد. نقطه ي اوج محبوبيت اردوغان و ترکيه را بايد پس از ماجراي کشتي مرمره دانست. کاروان آزادي شامل چندين کشتي که فعالان اسلامي ، چپ و حقوق بشري از کشورهاي مختلف را براي شکست حصر به سمت بندر غزه مي برد در آبهاي بين المللي مورد حمله نظاميان اسرائيل قرار گرفت و در اين درگيري عده اي زخمي و کشته شدند در بين کشته ها 9 شخصيت سرشناس ترک هم حضور داشتند پس از اين اتفاق دولت ترکيه تندترين حملات را در سايه محکوميت بين المللي و فضاي رسانه اي به وجود آمده عليه اسرائيل سامان داد که محبوبيت ترک ها را بين جبهه ي مقاومت در منطقه و توده هاي مسلمانان به اوج خود رساند (تعامل نیوز. 1390).
افرادي که با آرزوي کمک به مردم غزه راهي شده بودند و در ميان آنها پير و زن و بچه از کشورهاي زيادي بود آماج حملات قدرت نظامي اسرائيل قرار گرفتند که به موجب آن بر اساس اولين اطلاعات دست کم 2 نفر کشته و بيش از 30 نفر زخمي شده اند که اين رخداد را به شديدترين شکل محکوم ميکنيم. اسرائيل با هدف قرار دادن انسانهاي بي گناه زندگي انساني و روابط صلح آميز را هيچ شمرده و به صورت آشکار به نمايش گذاشته. اين حادثه ي تاسف انگيز که در آبهاي بين المللي رخ داد و حقوق بين المللي را زير پا گذاشت نتايجي را به بار آورده که جبران آن غير ممکن به نظر مي آيد. سفير ما در تل آويو ماجرا را به دقت در حال بررسي است و در اين حين سفير اسرائيل در آنکارا نيز فرا خوانده شده است و به وي گفته شده که اين موضوع غير قابل قبول قويا در حال پيگيري است و از وي اظهارات خيلي روشن و صريحي خواسته شده. توضيح و دليل هر چه باشد در زمينه فعاليت هاي صلح آميز اين چنين کارها غير قابل قبول است. اسرائيل با اين رفتار خود که حقوق بين المللي را زير پا گذاشته بايد نتايج آن را نيز عهده دار شود. به کشته شدگان از خداوند طلب مغفرت و براي خانواده آنها تسليت و صبر خواهانيم و براي زخمي شدگان شفاي عاجل مي طلبيم.(Davutoglu. 2010, Net Haber)
تاریخ روابط ترکیه و اسرائیل از زمان آغاز به کار حزب عدالت و توسعه در ترکیه,
در اینجا سعی می شود به بررسی موردی روابط ترکیه و اسرائیل از زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه پرداخته شود,
3 نوامبر 2002, حزب عدالت و توسعه بعد در نتیجه انتخابات برگزار شده اقتدار را در دست گرفت.
28 ژانویه 2003, در نتیجه انتخابات برگزار شده در اسرائیل آریل شارون با اکثریت آراء دوباره به مقام نخست وزیری رسید.
16 مارس 2003, در نوار غزه یک آمریکایی به نام راشل کوری یکی از فعالان بین المللی حرکت مقاومت به خاطر مخالفت در برابر بلدوزر اسرائیلی که قصد تخریب یکی از منازل پناهندگان فلسطینی را داست توسط این بلدوزر کشته شد که این عارضه در عرصه بین المللی تاثیر زیادی گذاشت.
سپتامبر 2003, وزیر امور خارجه عبدالله گل در جلسه گروه حزب عدالت و توسعه در بیاناتی اعلام کرد کشورهای منطقه که در میان آنها اسرائیل نیز دیده می شود در مناطق شمالی عراق شروع به خریداری زمین کرده اند.
25 فوریه 2004, گرهارد شرودر که در این تاریخ مهمان رسمی نخست وزیر اردوغان بود اعلام کرد, علارغم تمام هشدارهای بانک های غربی تا زمانی که اسرائیل همچنان به ساخت دیوار امنیتی ادامه دهد ما برای حل این معضل هیچ کمکی نخواهیم کرد. نخست وزیر اسرائیل آریل شارون بعد از جلسه دیوان عدالت بین المللی که در 24 فوریه در مورد دیوار امنیتی اسرائیل برگزار شد در یک سخنرانی دیوان را به سیرک تشبیه کرد و اعلام کرد, هزینه دیوار هر چه هم باشد باید به اتمام برسد.
3 مارس 2004, در ارتباط با فروش آب رودخانه مناوقات ترکیه به اسرائیل که سالها یکی از مهمترین مسائل ترکیه و اسرائیل بود در این تاریخ موافقت نامه ای به امضا رسید. بر اساس این موافقت نامه سالیانه 50 میلیون متر مکعب آب تصفیه شده از رودخانه مناوقات ترکیه به اسرائیل فرستاده خواهد شد. اعلام شد جزئیات این توافق نامه و زمان شروع طرح در توافق نامه های بعدی انجام خواهد گرفت.
18 مارس 2004, اسرائیل، عبدالعزیز الرنتیسی رئیس حماس را در این تاریخ به قتل رساند. اتحادیه اروپا و کشورهای ترکیه، فرانسه، روسیه، مصر، چین، پاکستان، ایران و اسپانیا این حرکت را بی قانونی و محرک خطرناکی معرفی کردند. دبیر کل وقت سازمان ملل کوفی عنان ضمن سرزنش این حرکت اسرائیل خاستار پایان دادن به این گونه ترورهای ناسازگار و خارج از موضوع حقوق بین الملل شد.
15 آوریل 2004, رئیس جمهور آمریکا جرج. دبیلو بوش و نخست وزیر اسرائیل آریل شارون در واشنگتن با هم دیدار کردند. بوش تاکید کرد عقب نشینی اسرائیل از غزه و قسمتهای از کرانه غربی رود اردن یک قدم تاریخی و جسور است. این کار به معنای تصویب قسمتهای از کرانه غربی رود اردن توسط اسرائیل بود که در جهان عرب موجب خلق اعتراضات گسترده ای شد.
9 ژوئیه 2004, دیوان عدالت بین المللی دیوار امنیتی اسرائیل را در تضاد با قانون دانست.
11 نوامبر 2004, رئیس تشکیلات خود گردان فلسطین در این تاریخ در فرانسه درگذشت.
16 دسامبر 2004, اسرائیل در اردوگاه های رفح و خان یونس عملیات نظامی با عنوان "پرتغال آهنی" شروع کرد همزمان با شروع عملیات نخست وزیر ترکیه طیب رجب اردوغان تحولات شرق میانه را بیش از همه چیز باعث نقض حقوق بشر و فاجعه بشری خواند و اظهار داشت این مسائل به هیچ وجه قابل چشم پوشی و بخشش نیست. و بیان داشت «من تمامی رؤسا کشورهای دارای مسئولیت در این زمینه را برای همبستگی مشترک و دریافت نکته نظرات دعوت می کنم» وزیر امور خارجه عبدالله گل بیان کرد, این حرکت های اواخر اسرائیل برای این کشور مختل ساز خواهد بود. اظهارات طرف ترکیه و سوالات پرسیده شده، از طرف وزیر امور خارجه اسرائیل سیلوان شالن پاسخ داده شد و در اظهارات خویش بیان داشت, ما تمامی تلاش خود را می کنیم تا از مسائلی که می تواند روابط ترکیه – اسرائیل را تیره سازد جلوگیری کنیم.
ژانویه 2005, وزیر امور خارجه ترکیه عبدالله گل از اسرائیل بازدید به عمل آورد.
11 مارس 2005, اردوغان در سفری که به مادرید برای شرکت در کنفرانس ترور و امنیت در این شهر برگزار شده بود با معاون نخست وزیر ترکیه شیمون پرز دیداری داشت. پرز در این دیدار پیشنهاد داد با همکاری شرکت های ترکی نوار غزه را به یک منطقه توریسمی تبدیل کنند.
28-27 آوریل 2005, فدراسیون اتاق تجارت و صنایع فلسطین با سازندگان اسرائیلی در قالب یک هیئتی در آنکارا گرد هم آمدند و انجمن آنکارا را تشکیل دادند رئیس فدراسیون اتاق تجارت و صنایع فلسطین ریفاد حصارچی اغلو به عنوان رئیس انجمن آنکارا انتخاب شد. این فدراسیون یک بروژه ی توسعه در منطقه صنعتی ایرتز آماده کرد. در 29 آوریل معاون نخست وزیر اسرائیل در تماسی با ریفاد حصارچی اغلو رضایت و حمایت خود از این طرح را اعلام کرد.
3-2 مارس 2005, نخست وزیر ترکیه اردوغان از اسرائیل و فلسطین دیدار کرد.
4 ژانویه 2006, وزیر امور خارجه ترکیه عبدالله گل درباره پروژه گسترش منطقه صنعتی ایرتز اجازه فعالیت 49 ساله ی یک شرکت وابسته به فدراسیون اتاق تجارت و صنایع فلسطین را در رام الله امضا کرد.
5 ژانویه 2006, بین وزیر امور خارجه ترکیه و اسرائیل یک تفاهم نامه ای امضا کردند که بر اساس آن موافقت شد اسرائیل هیچ مانع تراشی در جهت فعالیت شرکت فدراسیون اتاق تجارت و صنایع فلسطین در پروژه ایرتز ایجاد نکند
ژانویه 2006, حماس پیروز انتخابات فلسطین شد. رئیس دفتر سیاسی حماس هالید مشعل در سفر خود به ترکیه با مقامات حزب عدالت و توسعه دیدار کرد که این کار موجب ناراحتی اسرائیل شد. سخنگوی وزیر امور خارجه اسرائیل رانان گیسین واکنش خود را به این سفر با این سخنان نشان داد, «ما با عبدالله اوجالان دیدار می کردیم چه حسی داشته اید؟».
12 جولای – 14 آگوست 2006, اسرائیل با سلاح های سنگین و نیروهای هوایی خود وارد لبنان شد. در 12 جولای 2006 حزب الله که در لبنان مستقر شده بود با اسیر گرفتن 2 سرباز اسرائیلی و پرتاب موشک های گاتیوشا از طرف اسرائیل "باعث جنگ" اعلام شد. مداخله اسرائیل در لبنان در تاریخ 14 آگوست 2006 در شورای امنیت سازمان ملل مطابق با تصمیم شماره 1701 جلوگیری شده بود. در طول این حملات بیش از هزاران تن کشته و تعداد زیادی زخمی به بار آورده بود. ترکیه مواضع خیلی تندی بر علیه این حملات گرفت.
مارس 2007, ترکیه میان اسرائیل و سوریه نقش میانجی را بازی کرد.
22 دسامبر 2008, نخست وزیر اسرائیل ایهود اولمرت یک سفر کاری به ترکیه داشت. این سفر در اصحاب رسانه این فکر را تقویت کرد که اولمرت برای سخن گفتن با اردوغان درباره سوریه یه ترکیه سفر کرده است.
27 دسامبر 2008, اسرائیل در عملیاتی با عنوان "ریخته گری آهن" به نوار غزه یورش برد. ترکیه در مقابل این حملات واکنش خیلی تندی داشت.
29 ژانویه 2009, در اجلاس جهانی اقتصادی داووس اردوغان در ابتدای اجلاس به رئیس جمهور اسرائیل شیمون پرز اظهارات تندی در مورد طرح "غزه, مدل صلح شرق میانه" داشت. درگیری لفظی میان اردوغان و شیمون پرز در عرصه سیاسی به اصطلاح ‘one minute’ معروف شد.
14 فوریه 2009, فرمانده نیروه های زمینی اسرائیل آوی میزراحی در مقابل موضع گیری های ترکیه در موضوع غزه گفت, «اردوغان ابتدا در آینه به خودش نگاه کند» که با واکنش طرف های ترکی مواجه شد و ترکیه در این باره نامه ای به اسرائیلی ها نوشت.
15 اکتبر 2009, به ادعای اسرائیلی ها تلویزیون TRT در سریالی با نام "جدایی" به اسرائیل توهین و آنها را به عنوان دشمن نشان داده است به همین خاطر سفیر ترکیه در اسرائیل به وزارت خارجه فرا خوانده می شود. گفتگوهای که در میان سفیر ترکیه و معاون وزیر امور خارجه اسرائیل رد و بدل می شود به عنوان "بحران صندلی کوتاه" نام گذاری شد.
مارس 2010, بنیاد کمک برای حقوق انسانی و آزادی های بشر(IHH) درجهت شکستن محاصره اسرائیل در غزه و برای تامین نیازهای اولیه مردم غزه با دو کشتی یکی با ظرفیت 3هزار تن بار و دیگری با ظرفیت 1000 نفر خریداری کردند. رئیس IHH فهمی بولنت یلدیریم حرکت خود را ماه مه اعلام کرد
27 مه 2010, در این تاریخ تمامی کارهای کمرگی مسافران با اتمام رسید و کشتی مرمره با 650 داوطلب کمک به راه افتاد
31 مه 2010, کشتی های امدادی توسط نیروهای مسلح اسرائیل از حرکت باز ایستاد با ورود سربازان اسرائیلی به کشتی فعالان در کشتی به مقاومت در مقابل سربازان پرداختن و سربازان اسرائیلی به روی شهروندان شلیک کردند. در نتیجه این شلیک همراه یک شهروند آمریکای 9 نفر از فعالان کشته و 54 نفر زخمی که 23 نفرش وخیم اعلام شد. کشتی ها به بندر آشدود اسرائیل برده شد و فعالان نیز دستگیر شدند. نخست وزیر ترکیه اردوغان و وزیر امور خارجه این کشور در سفر آمریکای جنوبی بودند که با شنیدن خبر برنامه را ابطال کردند. وزیر خارجه احمد داوود اغلو شورای امنیت سازمان ملل را به جلسه اضطراری فرا خواند.
1 ژوئن 2010, شورای امنیت سازمان ملل به خاطر حمله مسلحانه اسرائیل به کشتی مرمره در این تاریخ به صورت اضطراری تشکیل جلسه داد. نتیجه ای که از این جلسه به دست آمد سرزنش عملیات مسلحانه ترکیه که باعث کشته شدن افراد بی گناه شده بود انجامید و به خصوص در جهت برداشتن محاصره غزه از طرف اسرائیل و عمل کردن به تصمیمات شماره 1850 و 1860 تاکید شد. ترکیه نیز خواسته های خود را بدین صورت بیان کرد, مواد مصادره شده در اولین فرصت به غزه فرستاده شود، دستگیر شدگان هر چه زودتر آزاد شوند، کشتی ها تحویل داده شود، اسرائیل معذرت خواهی کند و آسیب دیدگان و خانواده آنها غرامت دریافت کنند.
1 ژوئن 2010, ترکیه اعضای پیمان آتلانتیک شمالی (NATO) را در یک پیغام ضروری به نشست فراخواند. دبیر کل ناتو آندرس فوگ راسموسن از اسرائیل خواستار آزاد سازی دستگیر شده ها و برگرداندن کشتی ها شد.
2 ژوئن 2010, حمله اسرائیل به کشتی مرمره در ترکیه باعث به وجود آمدن اعتراضات گسترده ای شد. سفارت اسرائیل در ترکیه بسته شد و در مقابل کنسول گری اسرائیل در استانبول اعتراضات گسترده ای شکل گرفت.
2 ژوئن 2010, اردوغان حزب عدالت و توسعه را در یک جلسه ای گرد هم آورد. وی در این جلسه اظهار داشت, کشتی های که به طرف غزه با هدف کمک های انسان دوستانه در حرکت بود و توسط اسرائیل با کشتار خونین متوقف شدن یک کشتاری بود که مورد تنفر افراد گوناگون است وی در ادامه گفت, قلدران، راه زنان و دزدان دریای هم به اصول اخلاقی تا حدودی پایبندن. به کسی که به هیچ اصول اخلاقی احترام نمی گذارد این صفات هم لطف در حقشان محسوب می شود. این جملات به طور آشکار اسرائیل را آماج حملات خود قرار داد.
2 ژوئن 2010, وزیر خارجه اسرائیل لیبرمن در سخنانی اظهار داشت, «هر کسی درصدد ضربه زدن بر سربازان اسرائیلی باشد در چارچوب قانون مجازات خواهند شد. در ادامه افزود در کشورهای مانند تایلند، افغانستان، پاکستان، عراق و هندوستان در یک ماه اخیر بیش از 500 نفر کشته شده است سازمانهای بین المللی در مقابل این کشتارها ساکت مانده و غیر فعال بوده فقط اسرائیل بود که آن هم در چارچوب دفاع از خود مجرم شناخته شد و سرزنش شد» این گونه وی در مقام دفاع برآمد و سازمانهای بین المللی را به دورویی متهم کرد
2 ژوئن 2010, به دستور رئیس جمهور وقت مصر حسنی مبارک گذرگاه رفح باز گشایی شد و در کاستن تحریم غزه تلاش کرد
1 ژوئیه 2010, بعد از قضیه ی کشتی مرمره اولین تماس بین مقامات ترکیه و اسرائیل در بروکسل اتفاق افتاد که در آن احمد داوود اغلو وزیر امور خارجه ترکیه در بروکسل وزیر صنایع ترکیه را در بروکسل به طور پنهانی زیارت کرد
2 آگوست 2010, از طرف دبیر کل سازمان ملل بان-کی مون دستور تشکیل یک کمیسیون حقوقی با هدف بررسی حمله به کشتی مرمره داده شد که بعد از بررسی های خود نتایج آن را به سازمان ملل گزارش دهد. سفیر بازنشته اوزدم سانبرک نماینده ترکیه در این کمیسیون بوده است . ریاست این کمیسیون را نخست وزیر سابق زلاندنو جفری پالمر بر عهده گرفت
27 سپتامبر 2010, کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل گزارش خود را درباره تجاوز به کشتی مرمره را اعلام کرد. در این گزارش اسرائیل مجرم شناخته شد و در این قضیه نقض حقوق بین المللی اعلام شد. بر اساس گزارشی کمیسیون 8 شهروند ترک به همراه یک شهروند ایالات متحده فورکان دوغان از طرف کماندوهای اسرائیلی مانند «اعدام» کشته شدند همچنین در گزارش آمده است «فورکان دوغان 19 ساله در عین فیلم برداری با دوربین شخصی 2 بار از ناحیه سر مورد اصابت قرار گرفت». بعد از این گزارش، 3 وکیل به نمایندگی از بنیاد کمک های انسانی، فعالان و تمام ترک های موجود در کشتی در قالب یک هیئت در 14 اکتبر در دیوان دادگستری بین المللی در لاهه شکایتی را تنظیم کردند
3 دسامبر 2010, در پی آتش سوزی در کوه کارمل در نزدیکی هیفا؛ اسرائیل در خاموش کردن آتش موفق نشد اردوغان در این شرایط به هواپیماهای امدادی خود دستور خاموش کردن آتش مذکور را می دهد. در ادامه این اتفاق نخست وزیر اسرائیل بنیامین نتانیاهو در تماسی تلفنی ار اردوغان تشکرات خود را اعلام می کند.
17 دسامبر 2010, اسرائیل و قبرض جنوبی در منطقه انحصاری-اقتصادی تحت اداره یونان توافقی به امضا رساندند که آنکارا در پی این توافق نامه واکنشی سرد نشان داد
سپتامبر 2011, گزارش پالمر هنوز به طور رسمی منتشر نشده بود به بعضی رسانه های بین المللی رسوخ داده شد. در گزارش که تحریم اسرائیل بر غزه مشروع دیده شده است مورد پذیرش ترکیه قرار نگرفت ولی در عوض اسرائیل این گزارش را پذیرفت. ترکیه در مورد گزارش پالمر به اسرائیل پیشنهاد کرد رفتار بین المللی خود را تغییر دهد و در همین راستا در اصلاح این گزارش یک پروتکل 5 ماده ای به آن اضافه کرد. بر اساس این 5 ماده,
1, روابط دیپلماتیک ترکیه و اسرائیل به روابط درجه دوم کاهش داده می شود و در این راستا به مقامات بلند پایه اسرائیلی در ترکیه به خصوص سفیر این کشور 3 روز فرصت داده می شود تا این کشور را ترک کنند
2, تمامی توافق نامه های نظامی بین ترکیه و اسرائیل به حالت تعلیق در می آید
3, ترکیه به عنوان کشوری که در شرق دریای مدیترانه بیشترین ساحل را دارا می باشد در آزادی سیر و سفر در این منطقه هر گونه تدابیری که لازم باشد اتخاذ خواهد کرد
4, ترکیه محاصره غزه توسط اسرائیل را به رسمیت نمی شناسد و تحریمی که اسرائیل در 31 مه 2010 بر غزه اعمال داشت در دیوان بین الملل دادگستری بین المللی پیگیری و بررسی خواهد کرد.
5, هر گونه کمک ها و حمایت ها به تمامی شهروندان ترک و افراد بیگانه که در حمله اسرائیل به کشتی مرمره آسیب دیده یا حقی ضایع شده است داده می شود تا در دادگاه ها بتوانند شکایات خود را پیگیری کنند.
19 سپتامبر 2011, مطبوعات اسرائیلی اعلام کردند اسرائیل با همکاری شرکت آمریکای نوبل در قبرس جنوبی و دریای مدیترانه به جستجو و کشف نفت و گاز تفاهم نامه ای امضا کرده اند(SED.2011, 41-48).
نتیجه گیری,
از سال 2002 میلادی که حزب عدالت توسعه در ترکیه قدرت را به دست گرفت و به خصوص از زمان طرح راهبرد عمق استراتژیک توسط وزیر امور خارجی این کشور احمد داوود اغلو، گفتمان جدیدی تحت عنوان « نو عثمانی گری » در ترکیه رواج یافت که بر آن اساس دولتمردان ترک توجه بیشتری به کشور های مسلمان خاورمیانه نشان دادند و در تلاش برای اعمال سیاست مشکلات صفر با همسایگان و ایفای نقش میانجی در منطقه بر آمدند که این موضوع باعث تقابل این کشور با اسرائیل شده است که اوج این راهبرد در تقابل ترکیه با اسرائیل بر سر غزه مشهود شد.
با پیروزی حزب عدالت توسعه در ترکیه و روی کار آمدن رجب طیب اردوغان در این کشور بار دیگر گفتمان نوعثمانی گری به محافل سیاسی برگشت، سیاست های اردوغان به طور آشکار به میراث عثمانی- اسلامی تکیه می کند ولی این موج زمانی تقویت شد که احمد داوود اوغلو به عنوان وزیر امور خارجه ترکیه منسوب شد؛ داوود اوغلو در کتاب خود با عنوان "عمق استراتژیک" مولفه های دکترین خود را مشخص می سازد که در کل ترکیه را میراث دار عثمانی می داند و معتقد است که ترکیه باید نقش پررنگ تری در خاورمیانه داشته باشد که این اعتقاد باعث برخورد بیش از بیش ترکیه با اسرائیل می شود.
آنچه اوضاع و احوال کنونی ترکیه بر می آید روابط مستحکم ترکیه و اسرائیل دیگر زمینه های ادامه حیات خود را از دست داده و جایی برای تکرار آن حداقل در آینده ای نزدیک وجود ندارد. در مقابل نیازهای عینی اقتصاد ترکیه به انرژی و بازارهای مصرف بر گرایشات مثبت این کشور به سمت کشورهایی همچون ایران، عراق و سوریه به عنوان دشمنان اسرائیل خواهد افزود.
افزایش قدرت اقتصادی ترکیه و افزایش فعالیتهای دیپلماتیک آن در سطح منطقه باعث افزایش نقش آفرینی و نفوذ آن در جغرافیای سیاسی کشورهای مسلمان شده و در این زمینه عضویت این کشور در سازمانهای بین المللی همچون سازان کنفرانس اسلامی و همچنین عضویت این کشور در شورای امنیت سازمان ملل بر سطح توانمندیها و قدرت مانور دهی آن خواهد افزود.
با بررسی سیاست خارجی ترکیه در سالهای اخیر، به خوبی مشخص می شود که دیدگاه های داوود اوغلو در اغلب موارد به مورد اجرا گذاشته شده است. از تلاش برای رفع اختلافات دیرین با کشورهایی همچون ارمنستان و یونان گرفته تا بازسازی و بهبود روابط با کشورهایی چون سوریه و کشورهای عربی دیگر و تلاش برای ایفای نقش میانجی در بحران های منطقه ای و گسترش روابط اقتصادی منطقه ای، همگی نمودهایی از دکترین عمق استراتژیک وزیر خارجه این کشور هستند که به نوعی بازتاب گفتمان نوعثمانی گری در سیاست خارجی این کشور می باشد.
محمد شریفی کرجان
مرجع : پایگاه تخصصی بین الملل اینپو
کد مطلب : ۳۷۲۰۱۴
منتخب
۱۹ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۹ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۹ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۸ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۸ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۸ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۸ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۸ ارديبهشت ۱۴۰۳
پیشنهاد ما
تصور میکنند که عثمانی ها در جهان اسلام محبوبیت دارند شاید زمانی تا حدودی واقعیت داشت ولی نه امروز, عملکرد این عثمانی های جدید در کشور های همسایه شان , ایجاد جنگ, تفرقه و نفرت میان بندگان خدا , ریختن خون ده ها هزار انسان و آواره ساختن میلیونها انسان برای اهداف سیاسی اقتصادی خویش چهره واقعی و استعمارگری نو عثمانیان را هویدا ساخته و چهره واقعی عثمانی ها را برای مان مجسم میکند.
در افغانستان زمانی عثمانی ها محبوبیت نسبی داشتند چون در برابر استعمار انگلیس جنگیده ودند اما نو عثمانی ها با ارسال و تمویل آدمکشان به کشور های همسایه خویش و جاری ساختن جویهای خون روی خود و عثمانی ها را سیاه کرد.
ترکیه نو عثمانی بجای استعمار گری چاره درمان زخم خونین کشور خویش (تبعییض نژادی) را بکند.
ن