اشرافیت گریزی-مهم ترین ویژگی دولتمردان اسلامی

اشراف سالاری که در اصطلاحات غربی « اریستوکراسی » نامیده می شود , به این معنی است که طبقه ای بسیار محدود و کم شمار به طور مداوم بر کل جامعه حکمرانی کنند و توده مردم هیچ نقشی وهیچ حقی در حکومت و سرنوشت جامعه نداشته باشند. یکی از ویژگی های اصلی طبقه اشراف , داشتن پول و سرمایه کلان و بی حد و حساب است .گرچه برای این طبقه ویژگی های دیگری نیز شمرده اند , ولی ثروت کلان و قدرت مالی گسترده , بیش از سایر عناصر سبب هویت اشرافیت است . مناصب موروثی داشتن در حاکمیت , برخورداری از نفوذ و ارتباطات گسترده با حاکمیت و کانون های قدرت سیاسی و مالی جامعه , زندگی پرتجمل و سرشار از اسراف , ریشه سرطانی داشتن خود شخص و خانواده او در مواضع و کانون های متعدد قدرت , خود برتربینی شخصی و طبقاتی , تفاخر , احساس رابطه ارباب ونوکری داشتن با مردم , احساس اینکه توده مردم خاصیتی غیر از خاصیت ابزار بودن ندارند , احساس اینکه توده مردم فهم و شعوری ندارند و در نتیجه برای آن ها راهی به حوزه قدرت و حکومت نیست و … از دیگر ویژگی های اشرافی فکرکردن است .

گرچه آریستوکراسی و اشراف سالاری در طول تاریخ بلای همه جوامع بوده است , ولی فلاسفه جوامع غربی , اولین فلاسفه ای بودند که این نوع حکومت منحوس و سرشار از مصایب را تبیین فلسفی کردند و این نوع حکومت را بهترین حکومت شمردند. فیلسوفانی مثل افلاطون , ارسطو وسایر فیلسوفان یونان باستان در این راه گام برداشتند وحکومت اشراف و اعیان را در اندیشه سیاسی خود گنجاندند و عملی شدن آن را توصیه کردند. بنای نحسی که فلاسفه غرب در آن زمان پدید آوردند , آثار آن نه تنها هرگز از بین نرفت بلکه سایر فلاسفه سیاسی مغرب زمین نیز افکار سیاسی خود را بر همان مبنای سابق استوار کردند و در نتیجه به تبیین نوع حکومتی که امروز از آن با عنوان « دموکراسی » یاد می شود , پرداختند.

گرچه مفهوم لغوی دموکراسی به معنای مردم سالاری و حکومت مردمی است , ولی آنچه عملا در غرب وجود دارد , همان آریستوکراسی و یا حکومت مداوم عده ای محدود و بسیار کم شمار به نام اعیان و اشراف و خاندان های پولدار در طول تاریخ غرب است و تاریخ غرب هیچ گاه از اشراف سالاری نجات نیافته است . اگر تاریخ سیاسی و حکومتی غرب را در همین سده های اخیر و عصر حاضر که ادعای دموکراسی خواهی آن ها گوش فلک را کر کرده است . مورد بررسی قرار دهیم به خوبی متوجه خواهیم شد که در تمام این دوره ها که به اصطلاح عصر دموکراسی است , فقط تعدادی از خاندان های خاص که سرمایه دار بوده و از طبقه اشراف محسوب می شده اند , حکومت کرده اند و مردم عادی هرگز به کانون قدرت سیاسی وحکومتی دست نیافته اند. بنابر این , دموکراسی , دروغ بزرگی است که اشراف و سرمایه داران و آریستوکرات های غرب ساخته اند و هیچ واقعیتی ندارد. اساسا نه تنها در غرب بلکه در سایر جوامع نیز اشراف سالاری پدیده ای بوده است که در طول تاریخ بلای جان بوده و همواره استمرارداشته است . همچنان که جامعه ایران نیز در تمام دوره های پیش از انقلاب , تحت فشار و آزار این بلا قرار داشت .


با پیروزی انقلاب اسلامی , اشراف سالاری به طور کلی منکوب شد و شیرازه وانتظام آن کاملا از هم گسست , زیرا امام خمینی به شدت و با قاطعیت تمام , مخالف اشراف سالاری بود و اعتقاد داشت که عرصه حکومت و مدیریت , عرصه خدمتگزاری افراد متعهد و با قابلیتی است که ازمتن مردم برخاسته اند و نباید هیچ نسبتی با اشرافیت فاسد داشته باشند.

امام خمینی به دلیل مخالفت شدید با اشراف سالاری , علاوه بر اینکه سامان اشرافیت فاسد گذشته را درهم کوبید , پیوسته به مسئولان , دولتمردان و کارگران نظام اسلامی تاکید شدید می کرد که هرگز به سمت اشرافی گری و اخذ خلق وخوی اشرافی گری نروند و بدانند که نخستین گام به سوی اشرافی گری , به معنای بازگشت از مسیر اصیل انقلاب و دست برداشتن از ارزش های اصیل انقلاب و پا نهادن در ورطه انحراف است .جالب این است که امام خمینی در همان سال هایی که اوج گرایش عمومی به ارزش های اصیل انقلاب بود وهمه مردم و همه مسئولان وکارگزاران ودولتمردان سعی داشتند در گرایش به ارزش های اصیل انقلاب و در روی آوردن به سادگی و گریز از اشرافیت , از یکدیگر سبقت بگیرند , خطر گرایش به اشرافیت رامطرح می کرد تااگر افراد معدودی در دل نیز رگه هایی از گرایش به اشرافیت وجلوه های مادی دارند , آن رگه ها را از بین ببرند تا در سال ها ودهه های بعد , جامعه وانقلاب اسلامی از این نظر گرفتار مشکل نشود و آرام آرام اشرافیت جدیدی از دل انقلاب بیرون نیاید و نسل های بعدی انقلاب مجبور نشوند هزینه تازه ای ونیروی تازه ای صرف اصلاح و یامبارزه بااشرافیت جدید بنمایند.

امام خمینی درهفتم شهریور سال ۱۳۶۱ و در آستانه سالگرد شهادت شهید رجائی (رئیس جمهور) و شهید باهنر (نخست وزیر) که از همان زمان این ایام به هفته دولت مشهور و نامگذاری شد , در دیدار با هیات دولت, نجات ایران از اشراف سالاری را از عنایت های بزرگ خداوند و از نعمت های بسیار ارزشمند انقلاب اسلامی برشمردند و در باره برخی زیان ها مهلک اشراف سالاری وگرایش به اشرافیت چنین فرمودند :

من یک نکته ای عرض می کنم و این برای این نیست که از دولت یا از ارگانهای دیگر تعریف کنم , این یک واقعیتی است که من عرض می کنم و شاید شماها هم مطلع هستید و توجه دارید.

یکی از عنایات بزرگی که خدای تبارک وتعالی به جمهوری اسلامی واین نهضت اسلامی عنایت فرموده این است که متصدیان امور , چه آنهایی که در مجلس خدمت می کنند و چه آنهایی که در دولت خدمت می کنند , چه آنهایی که در ارتش هستند , همه اینها از آن قشر مرفه نیستند , از آن قشری که همه توجهشان به این است که برای خودشان مقام درست کنند و برای خودشان کارهایی انجام بدهند , ولو بر ضد خلق باشند.

شما اگر توجه کنید به حکومت هایی که در تاریخ بوده است وخصوصا در این پنجاه سال , ملاحظه می کنید که آنهایی که در راس امور بودند , آنها از این « ملک » ها و « سلطنه » ها وعرض می کنم که از این سنخ مردم و به اصطلاح ـ از اشراف بودند. وقتی که اشراف ـ به قول خودشان ـ و اعیان ومتمکنین ویال و کوپالدارها متصدی امور یک کشور شدند. قهرا اینها مردم را به حساب نمی آورند. این یک امر قهری است و در مقابل یک قدرتمند بزرگتر , از خودشان خاضع اند ودر مقابل ضعفا و ملت خودشان , جابر و ستمگر. شما اگر ملاحظه فرموده باشید. معامله این دولت هایی (را) که ما داشتیم سابق با مردم مقایسه کنید و معامله شان را با سفارتخانه های خارجی , اینها شخصیت خودشان را شخصیت هم نداشتند. بکلی از دست می دادند. و به آن چیزی که در ذهن من است , یکی از سفرا ـ حالا یا سفیرانگلیس بود , یا یک جای دیگرـ آن صدراعظم وقت را پاشد گلویش را گرفت توی اتاق و زد او را به دیوار. در مقابل او , آنها سپر می انداختند , لکن در مقابل مردم , آن قدر به مردم ظلم می کردند و آن قدر به خیال خودشان به بزرگی وامثال ذلک رفتار می کردند که همه می دانید.

وقتی بنا شد که متصدی یک امور کشوری , قشر اشراف ـ به اصطلاح خودشان ـ اعیان , مرفه ها و صاحب اموال و ـ نمی دانم ـ پارک و اتومبیل ها و کذا و کذا , یا آن وقت کالسکه ها و آن حرفها باشد , این یکی از مصیبت های بزرگی است که در یک ملت هست .

سرچشمه همه مصیبت هایی که ملت ها می کشند این است که متصدیان امورشان از قشر مرفه و از اشراف و اعیان ـ به اصطلاح خودشان ـ از آنها باشد. و آنها این طور هستند , اشراف و اعیان این طور هستند که تمام ارزش ها را به این می دانند که آنجایی که زندگی می کنند بهتر از دیگران باشد , آن رفتاری که مردم با آنها می کنند , رفتار عبید با موالی باشد , تمام افکارشان متوجه به این مسائل است , باید حتما چندتا پارک داشته باشد , چند تا باغ داشته باشد در شمیران , در تهران , در کجا , تا اینکه بشود یک نفر آدم ـ عرض می کنم که ـ نخست وزیر یا یک نفر آدم وزیرکذا. و اینها وضع روحیشان , به حسب نوع , وضع روحیشان این طوربود که چون قدرت را , تمام ارزش ها را به قدرت می دانستند , تمام ارزشها را به قدرت مالی می دانستند , به قدرت های دیگر می دانستند , در مقابل قدرت بالاتر از خودشان خاضع و عبد بودند , در مقابل ضعفایی که قدرت ندارند , فرمانفرما و حکومت بودند. این وضع طبیعی این است که یک قشر اشراف و اعیان به اصطلاح خودشان ـ و مرفه به یک کشوری حکومت کنند و قابل اجتناب نیست این . وقتی حکومت آن طور شد , دیگر نمی شوداین را کسی خیال کند که قابل این است که این با مردم چه جور باشد , از آن ور با دولت های خارجی چه جور باشد. مقابل آنها , از باب اینکه می دیدند آنها قدرتشان بیشتر است. خاصع بودند. هر جایی که توهم می کردند که به قدرتشان یک قدرت بالاتری یک صدمه ای بزند , مقابل اولنگ می انداختند و همه جور تواضعی می کردند , برای اینکه آنجا را به دست داشته باشند. به مردم هرچه گذشت , گذشت و هرچه خواستند , بکنند با مردم .

این یکی از الطاف بزرگ خدا بود که حکومت جمهوری اسلامی را و متصدیان امور اسلامی را از قشر مرفه و از آن اشراف و اعیان و « سلطنه » ها و « ملک » ها و اینها قرار نداد. و این اسباب این شد و می شود که وقتی که بنا شد که یک اشخاصی زندگیشان یک زندگی عادی باشد و ارزش را در این زندگی هم ندانند , ارزش را به ارزش انسانی , ارزش اسلامی بدانند. ارزش اخلاقی بدانند , اگر یک حکومتی ارزشهایش این طور ارزش باشد که ارزش اسلامی باشد , بخواهد خدمت به نوع خودش بکند , خودش را خدمتگزار بداند , اگر دیدش این باش , قهرا ملت با اوست و قهرا نمی تواند یک قدرت خارجی او را تحت تاثیر قرار بدهد. همیشه قدرت خارجی برای اینکه بر مردم مسلط بوشد , این بالاتری ها را می ترساند. آنها هم از باب اینکه تمام توجهشان به این بود که در بین ملت قدرتمند باشند , دارای یال و کوپال باشند , آنها را تسلیم می شد برای اینکه به اینها ظلم بکنند. این وضع طبیعی این جور حکومت است ووضع طبیعی حکومتی که از قشر غیرمرفه است , از خود این مردم درست شده , وضع طبیعی اش این است که با مردم باشد و خدمت بکند و ارزش را ارزش جاه و مقام نداند.

ارزش مقام در خدمتگزاری به مردم

شما می دانید که در جمهوری اسلامی , مقامات آن معنا که در سابق داشت از دست داده , نه رئیس جمهورش و نه نخست وزیرش و نه سایر وزرایش این طور نیست که خیال بکنند , خودشان خیال بکنند که ما یک مقام بالایی , والامقام هستیم و ما « حضرت اشرف » هستیم و نمی دانم کذا. این جور نیست . آنها می بینند که ارزششان در بین جامعه , در همه جا این است که خدمت بکنند. خدمتگزار باشند , نه ارزش به این است که به مردم حکومت کنند. در جمهوری اسلامی , این معنا که هم مقامات آن مقاماتی که سابق تخیل می شد , نیست و هم اشخاصی که متصدی امور هستند , آن اشخاصی که در یک خانواده اشرافی بزرگ شده باشند و یک زندگی چه کرده باشند و نتوانند بسازند با مردم , نتوانند بسازند با یک زندگی عادی , آن طور هم نیستند.

من فیلمی که دیشب از مرحوم رجایی گذاشته بودند ومنزلش را نشان می دادندـ یک دفعه دیگر هم مثل اینکه دیدم این راـ بعضی از اشخاصی که پیش من بودند , می گفتند : مارفتیم منزل آقای رجایی , این خوب نشان می داد , آنجا به این اندازه نیست , واقع مطلب این طور نیست . این یک چیز بزرگی کانه نشان دارد می دهد و حال آنکه ما که رفتیم منزلشان دیدیم که , مسلئه این طور هم نیست . وقتی بنا شد که یک نفر رئیس جمهور شده یا یک نفر نخست وزیر است , آقا منزلش آنطوری است و وضع عادی اش این طوری است , این دیگر نمی شود که از یک قدرت بزرگی بترسد. برای چه بترسد این را که از او نمی گیرند. آن باید بترسد که می خواهد چپاول کند و می خواهد یک حکومت کذایی بکند , آن باید بترسد. اما رجایی ـ خدا رحمتش کندـ و امثال اینها و باهنر واینهایی که مااز دست دادیم , که این طور نبودند که زندگیشان جوری باشد که مبادا یک وقتی از دست ما برود , خاضع بشوند پیش دیگران و برای اینکه زندگی را بیشترش بکنند زورگویی کنند به مردم ۰ صفحه امام , جلد ۱۶ , صی ۲۴۲ تا ۲۴۵ )

بنابر آنچه که از بیانات امام خمینی درمی یابیم , اشراف سالاری و گرایش مسئولان و دولتمردان به اشرافیت , نه تنها در حوزه زندگی شخصی , یک انحراف از زندگی مومنانه است بلکه در بعد سیاسی و اجتماعی نیز اولا سبب ستم به مردم می شود , و ثانیا زمینه تسلط بیگانگان بر جامعه را پدید می آورد , اساسا ذات انباشته شدن ثروت در دست عده ای خاص و یا صنفی خاص و یا خاندان هایی خاص که نماد روشن اشرافیت است , به این مفهوم است که ثروت و امکانات کشور و جامعه به طرق پیدا و پنهان از دست عموم مردم ربوده شده و حق طبیعی محرومان سلب گردیده و در نهایت به جیب طبقه ای ویژه ای که اشراف هستند , انتقال یافته است . طبیعی است چنین پدیده ای , ظلمی بزرگ به عموم مردم است , همچنانکه در بعد تسلط خارجی نیز باید اذعان کرد که چون در جامعه ای طبقه اشرافیت پدید آمد , دو دلیل عمده سبب می شود که اشرافیت زمینه ساز تسلط خارجی شود. او به این دلیل که اشرافیت حکومتی به دلیل از دست دادن پشتوانه مردمی , مجبور می شود به بیگانگان تکیه کند تا بماند. دوم به این دلیل که جنس اشرافیت در همه جا یکسان است و هرگاه در جامعه ای طبقه اشرافیت شکل بگیرد , به طور طبیعی به سوی همجنس خود در خارج , تمایل پیدا می کند و چون آن همجنس خارجی , از خود او قوی تر است , به طور طبیعی سر سپرده اش می شود. اکنون حدود بیست و هشت سال است که جامعه ما از اشرافیت حکومتی نجات یافته و عنایات بزرگ خداوند نصیبش شده است , باید قدر این عنایت دانسته شود. بهترین قدردانی از این عنایت بزرگ این است که هم کارگزاران و دولتمردان همانند گذشته از اشرافیت بگریزند و حتی گامی به سوی آن نروند و هم اینکه مردم پاسدار این عنایت باشند و اجازه ندهند در هیچ موضعی نشانه های اشرافیت بروز یابد.

امام خمینی : وقتی بنا شد که متصدی یک امور کشوری , قشراشراف ـ به اصطلاح خودشان ـ اعیان , مرفه ها و صاحب اموال و ـ نمی دانم ـ پارک و اتومبیل ها و کذا و کذا , یا آن وقت کالسکه ها و آن حرفها باشد , این یکی از مصیبت های بزرگی است که در یک ملت هست . سرچشمه همه مصیبت هایی که ملتها می کشند این است که متصدیان امورشان از قشر مرفه و از اشراف و اعیان ـ به اصطلاح خودشان ـ ازآنها باشد. و آنها این طور هستند , اشراف و اعیان این طور هستند که تمام ارزشها را به این می دانند که آنجایی که زندگی می کنند بهتر از دیگران باشد , آن رفتاری که مردم با آنها می کنند , رفتار عبید با موالی باشد , تمام افکارشان متوجه به این مسائل است . باید حتما چند تا پارک داشته باشد , چند تا باغ داشته باشد در شمیران , در تهران , در کجا , تا اینکه بشود یک نفر آدم ـ عرض می کنم ـ که نخست وزیر یا یک نفر آدم وزیر کذا. و اینها وضع روحیشان , به حسب نوع , وضع روحیشان این طور بود که چون قدرت را , تمام ارزشها را به قدرت می دانستند , تمام ارزش ها را به قدرت مالی می دانستند , به قدرتهای دیگر می دانستند , در مقابل قدرت بالاتر از خودشان خاضع و عبد بودند , در مقابل ضعفایی که قدرت ندارند , فرمانفرما و حکومت بودند .

امام خمینی : شمااگر توجه کنید به حکومت هائی که در تاریخ بوده است و خصوصا در این پنجاه سال سلطنت پهلوی ملاحظه کنید که آنهایی که در راس امور بودند , آنها از این « ملک » ها و « سلطنه » ها و عرض می کنم که ـ از این سنخ مردم و به اصطلاح ـ از اشراف بودند. وقتی که اشراف ـ به قول خودشان ـ و اعیان و متمکنین و یال و کوپالدارها متصدی امور یک کشور شدند , قهرا اینها مردم را به حساب نمی آورند. این یک امر قهری است , ولی در مقابل یک قدرتمند بزرگتر , از خودشان خاضع اند و در مقابل ضعفا وملت خودشان , جابر و ستمگر , شما اگر ملاحظه فرموده باشید , معامله این دولتهایی (را) که ما داشتیم سابق , با مردم مقایسه کنید و معامله شان را با سفارتخانه های خارجی , اینها شخصیت خودشان را ـ شخصیت هم نداشتند ـ بکلی از دست می دادند. و به آن چیزی که در ذهن من است , یکی از سفراـ حالا یا سفیر انگلیس بود , یا یک جای دیگر ـ آن صدراعظم وقت را پاشد گلویش را گرفت توی اتاق و زد او را به دیوار. در مقابل او , آنها سپر می انداختند , لکن در مقابل مردم , آن قدر به مردم ظلم می کردند و آن قدر به خیال خودشان به بزرگی وامثال ذلک رفتار می کردند که همه می دانید.

علی معصومی