اهداف و تاریخچه همکاری نظامی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس

مدت ها است که تشکیل «ناتو عربی» و همبستگی نظامی بین کشورهای عربی شورای همکاری خلیج فارس ذهن بازیگران عربی و غربی را به خود مشغول ساخته است در همین راستا در ماه های اخیر این طرح دوباره برجسته شده است. نوشتار زیر به این مساله می پردازد.

ابعاد و گذشته همکاری نظامی بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس

ایده ی همکاری نظامی بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از گذشته مطرح میباشد. این روند تابعی از سیر تحولات سیاسی در چند دهه اخیر بوده است؛ بدین معنا که هر گاه مسائل منطقه ای حاد شده این کشورها به صرافت اتحاد سیاسی و استراتژی افتاده و با کاهش بحران های منطقه ای موضوع فراموش می شود. لذا به نظر نگارنده واقعیت همکاری نظامی بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس چیز دیگری است.

چالش های همکاری نظامی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس

رسیدن به یک موافقت نامه نظامی چند جانبه، همکاری گسترده میان کشورهای منطقه را می طلبد. یعنی ابتدا کشورهای عضو هر مجموعه (که اینجا به طور مشخص کشورهای حوزه خلیج فارس مطرح اند) لازم است که به همگرایی در زمینه های دیگر برسند ، دوره ی موفقی را طی کنند، تا در نهایت بتوانند به توافقی جامعه درباره ی همکاری نظامی و دفاعی برسند.

اما در مقام مقایسه وقتی واقعیت همکاری بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را در صحنه ی میدانی و عمل رصد می گردد، آَشکار میشود که کشورهای جنوب خلیج فارس دارای وحدت تاکتیکی هستند نه وحدت استراتژیکی. ازین روی در حال حاضر بین کشورهای خلیج فارس اختلاف عمیقی وجود دارد که این اختلافات مانع حصول توافق و وحدت نظامی می شود. از جمله ی این اختلافات، اختلاف مرزی بین کشورهای مختلف این حوزه است . مشکلات مرزی، آبی، خشکی و اختلافات در حوزه ی میادین نفت و گاز (که هر از گاهی سر بر می آورد،) باعث عدم گرایش آنها به سمت اتحاد استراتژیک و یا به عبارتی مانع تشکیل نیروی دفاعی مشترکی می گردد.

نگاه قدرتهای

منطقه ای عربی به اتحاد نظامی عربی

یکی از شاخص هایی که همیشه در تحلیل مسائل عربی مورد توجه تحلیل گران بوده، این واقعیت است که کشورهایی زیادی که در جهان عرب ادعای میدان داری و برتری دارند. این امر باعث می شود که بین آنها تضاد منافع ایجاد شود و همین تضاد منافع مانع اتحاد نظامی شود. مصری ها از آن سوی آفریقا ادعای برادر بزرگتری برای کشورهای حوزه ی خلیج فارس می کنند و تصور دارند چون مصر به لحاظ منطقه ای وسعت زیادی دارد، می تواند کشورهای دیگر را (که به لحاظ وسعت کوچک هستند) سرپرستی کند. از طرفی دیگر همواره رقابت هایی بین مصر و لیبی برای نفوذ در خلیج فارس وجود داشته است. درحال حاضر اگر چه به نظر می رسد مصر و عربستان سعودی هم راستا عمل می کنند، اما عربستان سعودی حاضر نمی شود حوزه ی خلیج فارس را در اختیار مصری ها قرار دهد و یا آنکه مصری ها در این ساختار نظامی مشارکت کنند. در واقع اختلافات دائمی بین اعراب و ادعای هژمونی که نسبت به منطقه ی عربی دارند مانع وحدت نظامی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس می شود.

اهداف طراحان از طرح وحدت نظامی

بی انکه بخواهیم گرفتار نگرش های توهم توطئه شویم، باید گفت اغلب پشت ارائه طرح های این چنین کارتل های بزرگ اسلحه سازی قرار دارند؛‌کارتل هایی که با فضاسازی و کمک به طرح این ایده ها در صد ایجاد مسابقه تسلیحاتی در منطقه و افزایش فروش تسلیحات به کشورهای ثروتمند عربی هستند. لذا نمی توان اصالتی برای این موضوع قائل شد.

در این میان در جهان عرب ذینفع اصلی این طرح و اتحاد بحرین می باشد؛ در حقیقت تمایل بحرین به خاطر مشکلات داخلی این کشور است. آل خلیفه تصور میکند می تواند مشکلات داخلی خود را با کمک این اتحاد نظامی حل کند.

در بعد دیگری میتوان رابطه ای بین طرح ناتوی عربی و طرح های سپر موشکی خلیج فارس و نیز سایر طرح های غربی در حوزه ی خلیج فارس، برقرار کرد.

در این بین یکی از عواملی که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را به سمت این اتحاد پیش می برد عامل ایران هراسی است. عامل ایران هراسی را دشمنان مشترک ما و اعراب حاشیه ی خلیج فارس دامن می زنند، ایران هراسی پروژه ایست در راستای ایجاد مسابقه تسلیحاتی از جانب فروشندگان سلاح ها. در حالیکه با گذشت زمان ثابت شده است اصل ایران هراسی اصل غلطی است که دشمنان القا می کنند. ایران همسایه با ثبات و قدرتمندی است است که در مواقع سختی به کشورهای دیگر کمک می کند بی آنکه چشم به تمامیت ارضی دیگر کشورها داشته باشد.

ناتوی عربی و همبستگی نظامی بین کشورهای عربی

طرح ناتوی عربی موجب همبستگی نظامی بین کشورهای عربی نمی شود. بدون آنکه بخواهیم نگاهی خوش بینانه یا بدبینانه اتخاذ کنیم، میتوانیم این واقعیت را طرح کنیم که ناتوی عربی هرگز موجب همبستگی نظامی بین کشورهای عربی نخواهد شد. در واقع دلایل این امر به ساختاری، سیاسی، نگاه قبیله ای، اختلافات ارضی، کشورهای منطقه بازمی گردد.

نگاه بازیگران به همبستگی نظامی شورای همکاری خلیج فارس

اتحادیه اروپا و غرب و آمریکا و رویکردی به همبستگی نظامی بین کشورهای عربی: غربی ها از اینکه یک متحد واحد قدرتمند در منطقه داشته باشند استقبال میکنند. چراکه در مواقع ضروری به جای اینکه با چند کشور گفتگو داشته باشند با یک کشور طرف میشوند.. اگر آمریکایی ها مطمئن باشند که می توانند سکان همبستگی نظامی بین کشورهای عربی را خود هدایت کنند و همه چیز را تحت کنترل خود در آورند قطعا از همبستگی نظامی بین کشورهای عربی حمایت می کنند.

نگاه اسرائیل به طرح :در واقع تا زمانی که اسرائیل احساس خطری از کشورهای عربی نکند، هر گونه اتحاد نظامی مشترک اعراب کشورهای خلیج فارس واکنش آنها را بر نخواهد انگیخت؛ اما به مجرد آنکه زمان عملیاتی شدن طرح فرا رسد قطعا واکنش اسرائیل متفاوت خواهد بود.

همکاری نظامی در چند سال اخیر بین کشورهای عربی بعد از تحولات بیداری اسلامی

واقعیت آنست که هیچ همکاری نظامی در چند سال اخیر بین کشورهای عربی بعد از تحولات بیداری اسلامی شکل نگرفته است. اتفاقات بحرین و همچنین اتفاقاتی که در کشورهای دیگر از جمله عربستان سعودی رخ داد موجب شد تقویت این ایده شد؛ به این دلیل که تصور میشود شاید اتحادی نظامی واحد بتواند آنها را در مهار و حل بحرانهای درونیشان یاری کند.

طرح ناتوی عربی و تاثیر بر جمهوری اسلامی ایران

احتمال شکل گرفتن اتحادیه طرح ناتوی عربی بسیار ضعیف می باشد. اما اگر همبستگی نظامی بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس شکل گیرد طبیعتا جمهوری اسلامی ایران مانند هر تحول منطقه ای دیگر ، مواضع خود را به گونه شفاف بیان می کند. رفتار عاقلانه و با ثبات جمهوری اسلامی در سی سال گذشته ثابت کرده است که هیچ تهدیدی برای کشورهای حوزه ی خلیج فارس از جانب ایران وجود ندارد؛ مضافا آنکه ایران نیز احساس هیچ گونه تهدیدی از ناحیه خلیج فارس ندارد.

آینده همبستگی نظامی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس

با ناکامی پروژه ایران هراسی، طرح نظامی بین کشورهای عربی هم ناموفق میشود. در این بین طرح ایران هراسی با درایت مسئولان جمهوری اسلامی ایران با شکست مواجه شده است. آمریکا و اسرائیل ها نتواستند ایران را به مثابه یک کشور خطرناک تصویر کنند؛ چرا که ایران ثابت کرده است حتی در جایی که دیدگاه متفاوتی درباره ی یک موضوع با کشورهای منطقه داشته باشد، مواضع خود را به صورت شفاف بیان کرده و نیازی به اقدام نظامی علیه هیچ کشوری ندارد.

اتحاد نظامی اعراب حوزه خلیج فارس به نظر عقیم می ماند،‌ مگر اینکه کشورهایی مثل عربستان سعودی به عنوان برادر بزرگتر سایر کشورها را به این اتحاد سوق دهد، اتفاقی که بسیار بعید مینماید. بسیاری از کشورهای عرب خلیج فارس با عربستان سعودی مشکل ارضی دارند. نظر نگارنده آن است که این ایده بی آنکه عملیاتی گردد به دست فراموشی سپرده میشود.

علی اکبر فرازی
سفیر پیشین و کارشناس مسائل ناتو