گزینه‌های پیش روی اردوغان در قبال کنش‌ پوتین در سوریه

حمایت‌های گوناگون مسکو از دمشق خود به خود نوعی بازدارندگی پیش روی کنشگری تیم اردوغان در صحنه بحران سوریه بوده است. تحرک نظامی ارتش روسیه در سوریه و آغاز حملات هوایی علیه القاعده و شاخه‌های آن - داعش و جبهه‌النصره - محاسبات عملیاتی و راهبردی اردوغان را در سوریه بر هم زده است. مشکلات داخلی تیم اردوغان که شکست آن در انتخابات پارلمانی و عجز آن در تشکیل حکومت ائتلافی، نمودی روشن از وضعیت متزلزل حزب‌ عدالت و توسعه به رهبری اردوغان - داوود اوغلو بوده، نقش مؤثری در کاهش ظرفیت آنکارا برای مداخله مستقیم در عرصه بحران سوریه داشته است.

تیم اردوغان هم اکنون در بعد سیاسی باید در تلاش برای پیروزی در انتخابات پارلمانی اوایل نوامبر 2015 باشد و در بعد امنیتی و نظامی باید تبعات شکست توافق خود با کردها به رهبری اوجالان را مهار کند. اما در صحنه بحران سوریه و عملیاتی کردن سناریو ایجاد مناطق امن در نواحی مرزی خود با سوریه می‌بایستی:

الف) تأیید آمریکا را در این خصوص جذب کند

ب) اتحادیه اروپا را قانع کند که حل سونامی آوارگان و مهاجران در گروه ایجاد مناطق امن در سوریه است

ج) یافتن شرکایی از گروه‌های مسلح بومی و نیمه‌بومی برای کنترل و مدیریت این مناطق امن در شمال سوریه.

حملات «طوفان سوخوی» روسیه،  محاسبات آنکارا را بر هم زد و مشکلات فزاینده‌ای برای اردوغان که در وضعیت بغرنجی است، به وجود آورد. در پرتوی این شرایط پیچیده گزینه‌های اردوغان برای پاسخ به کنشگری پوتین در سوریه، اندک و کاهش یافت.

آنکارا در قبال طوفان سوخوی علیه القاعده و گروه‌های تکفیری و افراط‌گرا چند رفتار و سیاست از خود نشان داده از جمله:

1- سیاست چانه‌زنی با رنگ و بوی تهدید: اردوغان در آغاز طوفان سوخوی علیه داعش در سوریه سعی نمود میان منافع روسیه در ترکیه و تحرک نظامی مسکو در سوریه، رابطه برقرار کند و به طور تلویحی اعلام داشته که ممکن است اقدامات نظامی مسکو علیه داعش به این روابط اقتصادی صدمه برساند. حجم مبادلات تجاری مسکو - آنکارا در سال 2013، 32.7 میلیارد دلار است، روسیه 50% نیازمندی ترکیه از گاز را تأمین می‌کند و مسکو در ساخت پروژه نیروگاه هسته‌ای در ترکیه به ارزش 21 میلیارد دلار شرکت دارد.

2- درخواست کمک از ناتو: در پی تنش آنکارا - مسکو به خاطر پروازهای جنگی سوخوی در اطراف مرزهای سوریه - ترکیه، اردوغان از ناتو در قبال این تحرک دفاعی استمداد نمود و ناتو جهت بررسی تهدیدهای حملات هوایی روسیه علیه داعش در سوریه و تبعات آن جلسه فوق‌العاده برگزار کرد و هشدارهای به مسکو در این خصوص داده است.

3- استفاده از برگه آوارگان: ترکیه با فرصت‌طلبی و با توجه به مشکلات ناشی از بحران مهاجرت در اروپا سعی کرد از برگه آوارگان سوریه استفاده کند و در مورخ نهم اکتبر 2015 وزارت خارجه ترکیه اعلام نمود که از افزایش شمار آوارگان سوریه بر اثر حملات هوایی روسیه علیه داعش، ابراز نگرانی نمود. این اقدام همزمان با شکست طرف ترکی با اتحادیه اروپا جهت بررسی بحران مهاجران و گسیل آوارگان بوده است.

4- صحبت کردن از اهمیت راه‌حل سیاسی: آنکارا طی چهار سال بحران سوریه همواره با هر اقدامی و تلاشی برای راه‌حل سیاسی در سوریه مخالف بوده ولی در پرتوی حملات هوایی روسیه، احمد داوود اوغلو نخست‌وزیر در اظهاراتی به اهمیت راه‌حل سیاسی اشاره نمود و افزود: سناریوی راه‌حل سیاسی در سوریه را با طرف ایرانی و روسی در میان خواهد گذاشت.

نشانه‌های ضعف و ناتوانی ترکیه در قبال شرایط تازه ناشی از حملات هوایی روسیه علیه داعش به طور نمودهای گوناگون پدیدار شده از جمله:

1- کاهش دامنه اعتماد و تکیه بر جریان معارض مسلح سوریه: اگر چه هنوز ترکیه در هدایت و رهبری جریان‌های مسلح و تکفیری سوریه نقش‌‌آفرین است ولی نمودها از کاهش اطمینان و اعتماد تیم اردوغان به فعالیت و نقش معارضه در سناریو براندازی نظام سیاسی سوریه، به فراوانی آشکار گشته است.

2- ترکیه هنوز بر ایجاد مناطق امن در مناطق شمالی سوریه که هم‌مرز با خودش می‌باشد، تأکید دارد و سعی دارد دیگران را با خود در عملیاتی کردن این سناریو همراهی نماید. بسیاری از تحلیلگران آگاه به مسائل سوریه به این عقیده هستند که ایجاد مناطق امن در شرایط تازه و در پرتوی حضور نظامی روسیه در سوریه بسیار دشوار شده است.

3- تشدید و افزایش هراس و نگرانی ترکیه از تحرک‌های سیاسی - نظامی کردهای منطقه به ویژه کردهای خود - افزایش قدرت حزب کردی اتحادیه دموکراتیک در سوریه پس از رهایی منطقه کردنشین «عین عرب» از داعش و تشدید تهدیدهای امنیتی در داخل ترکیه در پی شکست توافق اردوغان - اوجالان. این وضعیت امنیتی - سیاسی چالش‌ها و مشکلات امنیتی تیم اردوغان را فزونی بخشیده است.

گزینه‌های پیش‌روی تیم اردوغان برای تعامل با شرایط جدید در سوریه، محدود است و می‌توان سه گزینه برشمرد:

1- پذیرفتن شرایط جدید سوریه به عنوان یک واقعیت، تا تیم اردوغان در پرتوی این سیاست ظرفیت لازم جهت کسب پیروزی در انتخابات پارلمانی داشته باشد.

2- تشدید سطح تعامل و برخورد: سقف آماده‌باش ارتش ترکیه افزایش و تحریک ناتو جهت مقابله با تهدیدهای نظامی روسیه در مرزهای خود با سوریه.

3- افزایش گستره حمایتی خود از جریان معارضه مسلح و زمینه‌سازی برای تکرار تجربه افغانستان در عرصه سوریه برای ارتش روسیه، مهیا کردن فضا و زمینه‌ برای به ورطه کشاندن ارتش روسیه در یک جنگ فرسایشی.