بصیرت اجتماعی (2)

4. بصیرت اجتماعی

کسانی که می‌خواهند در جامعه منشأ اقدامی باشند و در انزوا نمانند، به «بصیرت اجتماعی» احتیاج دارند. این‌ها باید بتوانند حق از باطل را تشخیص دهند و در مقابل شبهات کمر، خم نکنند. این‌ها بایستی به این نکته آگاه باشند که همیشه، باطل، خود را خالص و بدون نقاب عرضه نمی کند؛ بلکه به طور معمول نقاب حق بر چهره دارد و به گونه ای با حق در می‌آمیزد که این دو از هم قابل تشخیص نیستند و چه بسا مردم را به اشتباه و حیرت می‌اندازند.

در این دوران، با وجود دشمنان گوناگون و شگرد‌های آنان گام رهایی از دام دشمنان بصیرت و آگاهی در برابر اهداف شوم و پلید آنان است. باید بصیرت را در خود تقویت کرد تا ابزارهای دشمن را شناخته و در مقابل آن ایستادگی کنیم[8].

بصیرت در حرکت و موضع گیری اجتماعی، آن گاه بیش تر لازم است که غفلت و حیرت جامعه را فراگرفته و ارزش‌ها وارونه شده باشند. این فضای غبار آلود و خواب کننده چشم‌های خواص و عوام، در زمان ظهور حضرت مهدی(عج) به صورت آشکار وجود دارد.

امیرالمؤمنین در بیانی زمان ظهور را چنین به تصویر می‌کشند:

…. یَخْرُجُ عَلَى حِینِ غَفْلَهٍ مِنَ النَّاس؛ حضرت مهدی(عج) وقتی قیام می‌کند که غفلت مردم را فراگرفته است (جمعی از نویسندگان، 1411، ج4: 51).

البته دو غفلت را روایت بیان می‌کند: غفلت از ظهور و غوطه ور بودن در امور زندگی و غفلت از آمادگی برای ظهور و اطاعت از امام زمان(عج) که بصیرت را نشانه گرفته است.

ابتدا در این حمله­ شیاطین، باید با سلاح بصیرت حرکت کرد و این روش امیرالمؤمنین(ع) است که می‌فرمایند:

أَلاَ وَ إِنَّ اَلشَّیْطَانَ قَدْ جَمَعَ حِزْبَهُ وَ اِسْتَجْلَبَ خَیْلَهُ وَ رَجِلَهُ وَ إِنَّ مَعِی لبصیرتی مَا لَبَّسْتُ عَلَى نَفْسِی وَ لاَ لُبِّسَ عَلَیَّ وَ اَیْمُ اَللَّهِ لَأُفْرِطَنَّ لَهُمْ حَوْضاً أَنَا مَاتِحُهُ لاَ یَصْدُرُونَ عَنْهُ وَ لاَ یَعُودُونَ إِلَیْهِ؛ آگاه باشید که شیطان سواره و پیاده‌اش را فراخوانده و بر شما تاخته است. همانا در چنین موقعیتی بصیرت و بینش من با من است. حق را با لباس باطل بر خود نپوشیده­ام و لباس باطل را به صورت حق بر من نپوشانیده‌اند. به خدا سوگند براى دشمنان دین، حوضى را پرکنم که خود کشنده آب آن باشم و هر که در آن حوض پا نهاده دیگر بیرون نیاید و هر که بیرون آمد، دیگر به سوى آن باز نگردد (نهج البلاغه: خطبه10).

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در وصف یاران حضرت مهدی(عج) می‌فرمایند:

قَوْمٌ… لَمْ یَمُنُّوا عَلَى اللهِ بِالصَّبْرِ، وَلَمْ یَسْتَعْظِمُوا بَذْلَ أَنْفُسِهِمْ فِی الْحَقِّ؛ حَتَّى إذَا وَافَقَ وَارِدُ الْقَضَاءِ انْقِطَاعَ مُدَّهِ الْبَلاَءِ، حَمَلُوا بصائرهم عَلَى أَسْیَافِهمْ، وَدَانُوا لِرَبِّهِمْ بِأَمْرِ وَاعِظِهِمْ؛ گروه دیگرى ]یاران مهدی(ع) [… به جهت بردباری‌شان بر خداوند منّت نمی‌نهند و از این‌که نقد جان خویش را در کف اخلاص نهاده‌اند، احساس بزرگی نمی‌کنند، تا آن که به فرمان خدا دوران آزمایش به پایان رسد و آن‌ها بصیرت‌ها و درک‌ها و آگاهى هاى خود را روى شمشیرهایشان حمل مى کردند و به فرمان واعظ خویش به پرستش پروردگارشان پرداختند (همان: خطبه150).

البته این یاران بصیر، هجمه شیاطین را هم به فرصت تبدیل می‌کنند؛ چرا که خداوند آنان را چنین توصیف نموده است:

إنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إذا مَسَّهُم طائِفٌ مِن الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإذا هُمْ مَبْصِرُون؛ چون اهل تقوا را از شیطان، وسوسه و خیالى به دل فرا رسد، همان دم خدا را به یاد آرند و همان لحظه بصیرت و بینایى پیدا کنند (اعراف: 201)؛ و این ویژگی صالحین است.

آنچه شایان ذکر است بصیرت اجتماعی در روایات دارای ویژگی‌های متنوعی است که به چند مورد اشاره می شود:

1٫4٫ اتحاد و همدلی

یُؤلِّفُ اللّهُ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ، لا یَسْتُوْحِشُونَ مِنْ أحَدٍ وَلا یَفْرَحُونَ بِأحَدٍ یُدْخَلُ فِیهِم؛ خداوند بین دل‌های آن‌ها الفت برقرار می‌کند. ایشان نه از کسی و قدرتی وحشت دارند و نه به خاطر پیوستن فرد یا قدرتی به گروهشان به شادی و غرور مبتلا می‌گردند. (حاکم نیشابوری، 1418، ج4: 554).

امام باقر(ع) در کلامی دیگر، به بُعد جدیدی از همدلی اشاره می‌فرمایند که نزد ما انسان‌های امروزی خیلی عجیب است. البته شاید این تعجب چندان هم خالی وجه نباشد؛ زیرا وقتی امام باقر(ع) نیز از این همدلی از یاران خود سؤال می‌کنند، برای آنان نیز این همه همدلی عجیب است. حضرت می‌فرمایند:

… إِذَا قَامَ الْقَائِمُ جَاءَتِ الْمُزَامَلَهُ وَ یَأْتِی الرَّجُلُ إِلَى کِیسِ أَخِیهِ فَیَأْخُذُ حَاجَتَهُ لَا یَمْنَعُه ؛ هنگامى که قائم ما قیام کند، دوستى واقعى و صمیمیت حقیقى پیاده مى شود. هر نیازمندى دست مى برد و از جیب برادر ایمانى اش به مقدار نیاز بر مى دارد و برادرش او را منع نمى کند (مجلسی، 1403، ج52: 372).

این اتحاد زمانی آشکار تر می‌شود که روایات فراوان در زمینه اختلافات مردم و دوری قلب‌ها در آخرالزمان را بنگریم.

2٫4٫ بیداری در برابر شبهه‌ها

ویژگی دیگر از بصیرت اجتماعی، بیداری در برابر شبهات است. آن جا که سوابق درخشان هم گاهی فایده نکرده و انحراف افراد سرشناسی را رقم زده است. امام صادق(ع) می‌فرماید:

الْعَالِمُ بِزَمَانِهِ لَاتَهْجُمُ عَلَیْهِ اللَّوَابِس ؛ آن که به زمان خویش آگاه است، شبهات بر او هجمه نخواهد کرد (حکیمی، 1410، ج1: 104).

امام سجاد(ع) در وصف یاران امام زمان(عج) می‌فرمایند:

یَا أَبَا خَالِدٍ إِنَّ أَهْلَ زَمَانِ غَیْبَتِهِ الْقَائِلِینَ بِإِمَامَتِهِ وَ الْمُنْتَظِرِینَ لِظُهُورِهِ أَفْضَلُ مِنْ أَهْلِ کُلِّ زَمَانٍ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَعْطَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ وَ الْأَفْهَامِ وَ الْمَعْرِفَهِ مَا صَارَتْ بِهِ الْغَیْبَهُ عِنْدَهُمْ بِمَنْزِلَهِ الْمُشَاهَدَهِ وَ جَعَلَهُمْ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ بِمَنْزِلَهِ الْمُجَاهِدِینَ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ ص بِالسَّیْفِ أُولَئِکَ الْمُخْلَصُونَ حَقّاً وَ شِیعَتُنَا صِدْقاً وَ الدُّعَاهُ إِلَى دِینِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سِرّاً وَ جَهْرا؛ ای ابوخالد!‌ مردمانی که در روزگار غیبت به سر می‌برند و معتقد و منتظرند، از مردمان همه زمان‌ها برترند؛ زیرا خداوند متعال به آنان خرد و فهم و معرفتی داده که غیبت امام زمان(عج) برای آنان مانند حضور است. خدا این مردم را مانند سربازان پیکارگر صدر اسلام قرار داده است؛ همانند کسانی که در رکاب پیامبر9 شمشیر می‌زدند و پیکار می‌کردند. آنانند اخلاص‌پیشگان حقیقی و شیعیان واقعی. آنانند که در نهان و عیان مردم را به دین خدا دعوت می‌کنند (شیخ صدوق، 1380، ج1: 320).

این مطلب نشان می‌دهد که چنین جامعه‌ای با این افراد، از امتیازات خاصی برخوردار است که حضرت علی(ع) در مورد آنان می‌فرماید:

لَمْ یَسْبِقُهُمْ الأوّلُونَ وَلا یُدْرِکِهِمُ الآخِرُون؛ آنان در شایستگی و امتیازات بر اوج رفیعی هستند. نه از نسل‌های گذشته کسی از آنان پیشی گرفته است و نه از آیندگان کسی به مقام والای آنان می‌رسد. (حاکم نیشابوری، 1418، ج4: 554).

در کلامی دیگر امیرالمؤمنین(ع) در وصف انسان بصیر در جامعه که مصداق بارز آن یاران خاص حضرت مهدی(عج) می‌باشند را چنین توصیف می‌فرمایند:

اِنَّمَا الْبَصیرُ مَنْ سَمِعَ فَتَفَکَّرَ وَ نَظَرَ فَابَصَرَ وَانْتَفَعَ بِالْعِبَرِ، ثُمَّ سَلَکَ جَدَداً واضِحاً؛ انسان با بصیرت کسى است که بشنود و خوب بیندیشد و بنگرد و ببیند و از تجارب دنیا بهره گیرد، سپس در راه روشن حرکت کند (نهج البلاغه: خطبه153).

این بینایی ژرف و عمیق موهبتی الاهی است برای یارانی که تا آخرین لحظه در کنار امام خویش باقی می‌مانند؛ همانند حضرت ابالفضل العباس(ع) که امام صادق(ع) ایشان را چنین وصف می‌کنند:

کانَ عَمِنا العَباس نافِذَ البَصِیره؛ عموى ما، عباس بصیرت نافذ داشت (ابی مخنف، بی‌تا: 176).

جهانی که خداوند آفریده، مغلوب این نگاه تیز بین و عمق نگر است؛ و البته اگر این نگاه مرعوبانه باشد، دنیا او را می‌بلعد. برای رسیدن به درک صحیح از کلمات دُر گونه مولا علی(ع) مدد می­گیریم که فرمود:

وَ مَنْ أَبْصَرَ بِهَا بَصَّرَتْهُ وَ مَنْ أَبْصَرَ إِلَیْهَا أَعْمَتْه ؛ کسى که ]با چشم بصیرت[ به دنیا نگریست، دنیا حقیقت را به وى مى نمایاند ]و او را آگاهى می‌بخشد[ و آن کس که در دنیا نگریست ]چشم به دنیا دوخت[ او را کور ]دل[ مى نماید (نهج البلاغه: خطبه83).

بنابراین کسی که ویژگی بصیرت در ابعاد مختلف را به همراه دارد از بیداری جامع و کاملی برخوردار بوده و در همه پستی بلندی‌ها در کنار امام زمان خود خواهد بود.

3٫4٫ ساده‌زیستی

ویژگی دیگر یاران مهدی(عج) ساده زیستی آنان است که در جامعه پیشرفته­ دوران ظهور نشانه­ انسان‌های راستین است. امام صادق(ع) در این زمینه می‌فرماید:

کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَى الْقَائِمِ وَ أَصْحَابِهِ فِی نَجَفِ الْکُوفَهِ کَأَنَّ عَلَى رُءُوسِهِمُ الطَّیْرَ قَدْ فَنِیَتْ أَزْوَادُهُمْ وَ خَلُقَتْ ثِیَابُهُمْ قَدْ أَثَّرَ السُّجُودُ بِجِبَاهِهِمْ لُیُوثٌ بِالنَّهَارِ رُهْبَانٌ بِاللَّیْلِ کَأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِیدِ یُعْطَى الرَّجُلُ مِنْهُمْ قُوَّهَ أَرْبَعِینَ رَجُلًا لَا یَقْتُلُ أَحَداً مِنْهُمْ إِلَّا کَافِرٌ أَوْ مُنَافِقٌ وَ قَدْ وَصَفَهُمُ اللَّهُ تَعَالَى بِالتَّوَسُّمِ فِی کِتَابِهِ الْعَزِیزِ بِقَوْلِهِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِین ؛ گویا که قائم و یاران او را مى بینم که در نجف ]کوفه[ اجتماع کرده و پرندگانى برسر آن‌ها پرواز مى کنند. توشه هاى آن‌ها کاستى گرفته؛ جامه هاى آن‌ها کهنه شده و نشان سجده بر پیشانى آن‌ها نقش بسته است. آن‌ها شیران روز و زاهدان شب‌اند. دل‌هایشان مانند پاره هاى آهن ]محکم و استوار[ است و هر کدام از آن‌ها توان چهل مرد را دارا هستند. هیچ یک از آن‌ها کشته نمى شود، مگر به دست کافر یا منافق. خداوند تعالى در کتاب عزیز خود از آن‌ها با عنوان اهل بصیرت و تیزبینى یاد کرده است؛ آن جا که مى فرماید:در این ]عذاب[ براى اهل بصیرت نشانه هایى نهفته است (مجلسی، 1403، ج52: 386).

اهمیت این بخش در آن است که اگر افرادی در پی امام خود بوده و در تلاشند هیچگاه از او فاصله نگیرند باید در ویژگی‌های متعدد هم‌رنگ با ایشان باشند و یکی از ویژگی‌های مهم انبیای الاهی و اهل‌بیت: ساده‌زیستی بوده که در پرتو آن شیاطین هوس‌باز و دنیاپرست با عرضه زیبایی های حرام دنیا نتوانستند کوچکترین انحرافی در مسیر الاهی آنان ایجاد کنند. در نتیجه یاران خاص امام زمان(عج) در پرتو این ویژگی از این انحراف که اهل دنیا در آن غوطه‌ورند، مصون هستند.

4٫4٫ صبر و شکیبایی

ویژگی زیبای دیگر یاران مهدی(عج) صبور بودن آنان است که این هم از بصیرت آنان سرچشمه گرفته است. این منش زیبا را حضرت صادق(ع) از زبان نیکوی رسول الله9 چنین نقل می‌کنند:

سَیَأْتِی قَوْمٌ مِنْ بَعْدِکُمْ الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَهُ أَجْرُ خَمْسِینَ مِنْکُمْ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ نَحْنُ کُنَّا مَعَکَ بِبَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ حُنَیْنٍ وَ نَزَلَ فِینَا الْقُرْآنُ فَقَالَ إِنَّکُمْ لَوْ تَحَمَّلُوا لِمَا حُمِّلُوا لَمْ تَصْبِرُوا صَبْرَهُمْ؛ بعد از شما قومى خواهند آمد که پاداش هر یک از آن‌ها برابر پاداش پنجاه تن از شماست. گفتند: یارسول اللّه! مگر نه این است که ما در حضور شما در جنگ بدر و اُحد و حُنین شرکت جستیم و قرآن در میان ما نازل شده است؟! فرمود: اگر آنچه بر آن‌ها روى خواهد داد، بر شما روى مى داد، شما هرگز نمى‌توانستید چون آن‌ها صبر و شکیبایى را پیشه خود سازید» (شیخ طوسی، 1387: 456؛ مجلسی، 1403، ج52: 130).

نتیجه گیری

با توجه به بررسی‌های صورت گرفته، «بصیرت»، گذر از بصر است تا در پرتو آن، به بصیرت رسیده و در پرتو آن نسبت به ولی خداوند دارای شناخت، معرفت درست و عمیق شود و بصیرت قوه قلبی است که به نور قدس روشن گردیده و صاحب آن حقایق و بواطن وقایع و فتنه‌ها را درمی یابد. «بصیرت» مولفه‌ها و ابعاد گوناگونی دارد که عبارتند از: «بصیرت اعتقادی» که یاران امام زمان(عج) در پرتو اعتقاد و ایمان کامل به خداوند ایمان کامل به امام خویش دارند.

«بصیرت عملی» که بر اساس روایات یاران حضرت در اوج بصیرت عملی و اطاعت محض از ولی خداوند هستند.

«بصیرت سیاسی» که یاران حضرت در شناخت مسائل و موضوعات سیاسی از چنان بصیرتی برخوردارند که هیچ‌گاه در فتنه‌ها و آشوب‌های سیاسی به خطا نخواهند رفت.

«بصیرت اجتماعی» که در پرتو آن، در رفتار و سلوک اجتماعی و برخورد با مسائل اجتماعی سرآمد انسان‌های روزگار خویش می‌باشند.

در نتیجه این یاران که در کمال انسانیت قرار دارند، باعث پیروزی حرکت جهانی حضرت خواهند شد و به همین دلیل است که بهترین‌های عالم در دوره رجعت به آنان ملحق خواهند شد. البته این نکته قابل ذکر است که بصیرت دارای مراتب است که بالاترین آن به ائمه معصومین: متعلق است. البته این پژوهش در پی بیان اصل موضوع بوده بدان امید که برای نوشتن مقالاتی چند در خصوص ابعاد شخصیتی یاران امام زمان(عج) به عنوان فتح بابی قلمداد گردد.

***
پی نوشت:

[8]. پخش مصاحبه با آیت الله جوادی آملی از سیما، در راهپیمایی روز قدس .

منابع

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

1. آمدی تمیمی، عبدالواحد(1407ق). غررالحکم، بیروت، مؤسسه الاعلمی.

2. آیتی، نصرت الله(1381).یاوران مهدی، فصلنامه علمی ـ تخصصی انتظار، شماره 3، قم، مرکز تخصصی مهدویت.

3. ابن بابویه، علی(1404ق). الامامه و التبصره من الحیره، قم، مدرسه الامام مهدی(عج)٫

4. اربلی، علی بن عیسی (1381ق). کشف الغمه فی معرفه الائمه:، مصحح: رسولی محلاتی، تبریز، بنی‌هاشمی.

5. ازدی، أبومخنف(بی تا). مقتل أبی مخنف، تحقیق: حسین الغفاری، قم، مطبعه العلمیه.

6. بالادستیان، محمدامین ودیگران(1391). نگین آفرینش، قم، بنیاد فرهنگی مهدی موعود(عج)٫

7. بحرانی، سیدهاشم(1419ق). البرهان فی تفسیر القرآن، اول، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.

8. حاکم النیشابوری، ابوعبدالله(1418ق). المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار المعرفه.

9. حرعاملی، محمد(1425ق). اثباه الهداه بالنصوص و المعجزات، بیروت، اعلمی.

حکیمی، محمد رضا،محمد و علی(1410ق). الحیاه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خسروی، موسی(1386). پند تاریخ از سقیفه تا نینوا، تهران، اسلامیه.
دشتی، محمد(بی تا). نهج الحیاه، نهم، قم، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع)٫
دفتر تبلیغات(1431ق). ره توشه راهیان نور، قم، نشر رشید.
دیلمی، حسن(1412ق). ارشاد القلوب، بی جا، انتشارات شریف رضی.
سلیمان، کامل(1376). یوم الخلاص، تهران، آفاق.
سلیمیان، خدامراد(1385). درسنامه مهدویت، قم، بنیاد فرهنگی مهدی موعود(عج)٫
سیدرضی(1386). نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، قم، انتشارات امیرالمؤمنین(ع)٫

18. شیخ الاسلامی، علی(1383). شرح منازل السائرین، تهران، دانشگاه تهران.

صافی گلپایگانی، لطف الله(1419ق). منتخب الاثر، قم، السیده المعصومه.
صدوق، ابوجعفر محمد بن علی(1380). کمال الدین و تمام النعمه، تصحیح: منصور پهلوان، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، دار الحدیث.
طبسی، نجم الدین(1386). نشانه‌ای از دولت موعود(عج)، قم، بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین(1374). المیزان، مترجم: محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن(1387). الغیبه، ترجمه و تحقیق: مجتبی عزیزی، قم، مسجد مقدس جمکران.
عیاشی، محمد بن مسعود(1380). تفسیر عیاشی، تهران، المطبعه العلمیه.
کارگر، رحیم(1389). تعلیم و تربیت در عصر ظهور، قم، بنیاد فرهنگی مهدی موعود(عج)٫
کلینی، محمد بن یعقوب(بی‌تا). اصول کافی، مترجم: سیدجواد مصطفوی، تهران، اسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب(بی‌تا). روضه کافی، مترجم: سیدهاشم رسول محلاتی، تهران، اسلامی.
کمره‌ای، محمدباقر(1373). در کربلا چه گذشت؟ ترجمه: نفس المهموم، قم، اسوه.
کورانی، علی و جمعی از نویسندگان(1411ق). معجم احادیث الامام المهدی(عج)، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه.
مؤسسه انتشارات حکمت(1390). دایره المعارف تشیع، تهران، انتشارات حکمت.
مجلسی، محمدباقر(1403ق). بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
مطهری، مرتضی(1368). حماسه حسینی، قم، انتشارات صدرا.
معین، محمد(بی تا). فرهنگ فارسی معین،تهران، انتشارات امیرکبیر.
مفید، محمد(1414ق). الأرشاد، تحقیق مؤسسه آل البیت:، بیروت، دارالمفید للطباعه و النشر و التوزیع.

مکارم شیرازی، ناصر(1380). تفسیر نمونه، جمعی از نویسندگان، قم، دارالکتب الاسلامیه

محسن رحیمی جعفری: دانش آموخته سطح 3 مرکز تخصصی مهدویت

رحیم کارگر: عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

مجله انتظار موعود شماره 43.

انتهای متن/