جبهه های جدید رویارویی ناتو با روسیه

روسیه و ناتو در دهه 1990 پس از فروپاشی شوروی به دلیل گسترش این سازمان نظامی به سوی شرق دچاراختلاف شدند، اما این اختلاف در دهه 2000 با مطرح شدن استقرار سامانه های ضد موشکی امریکا و ناتو در شرق اروپا تشدید شد. با این حال مهم ترین مسئله ای که طی دو سال اخیر منجر به رویارویی روسیه و ناتو شده است، اختلاف جدی درباره بحران اوکراین است که باعث شده است روابط دو طرف به پایین ترین سطح خود برسد. در دو ماه اخیر تحولات جدیدی رخ داده که سطح تنش ها را بالاتر برده است.

حضور فزاینده در شرق اروپا

به گزارش آکاایران ینس استولتنبرگ، دبیر کل ناتو روز پنج شنبه 20 خرداد اعلام کرد ناتو قصد دارد حضور خود را در کشورهای شرق این پیمان افزایش دهد. وی با اشاره به لزوم افزایش بودجه نظامی اعضای ناتو تأکید کرد تنش ها بیشتر شده است و در جهان خطرناک تری زندگی می کنیم. دبیر کل ناتو تأکید کرد شاهد تهاجم بیشتر روسیه به شرق اروپا و آشوب و خشونت در جنوب اروپا هستیم. پیش تر، مجمع پارلمانی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) نیز در 11 خرداد با انتشار بیانیه ای پس از نشست سه روزه خود در تیرانا پایتخت در بیانیه ای از کشورهای عضو این سازمان خواسته بود برای واکنش در برابر تهدید احتمالی روسیه کاملاً آماده باشند. ناتو قصد دارد در مجموع 4 هزار سرباز را در بالتیک (کشورهای لهستان، لیتوانی، لتونی و استونی) مستقر کند. افزایش حضور ناتو در کشورهای شرق اروپا در شرایطی است که روسیه بارها نسبت به این اقدام هشدار داده است. به نظر می رسد مقامات ارشد ناتو و امریکا با نزدیک شدن به زمان تشکیل نشست مهم سران ناتو درصدد هستند با بزرگنمایی تهدید ادعایی از جانب روسیه علیه کشورهای شرق اروپا به ویژه جمهوری های سه گانه بالتیک و لهستان، توجیه لازم را برای افزایش قابل توجه نیروهای نظامی ناتو در این کشورها به دست آورده و همچنین موافقت سران کشورهای عضو ناتو در این زمینه را جلب کنند. به این ترتیب باید انتظار داشت که تصمیمات مهمی در این زمینه در نشست آتی سران ناتو اتخاذ شود. این نشست روزهای هشتم و نهم ژوئیه2016 (18 و 19 تیر 1395) در ورشو پایتخت لهستان با هدف دادن تضمین امنیتی به کشورهایی که در حوزه شرقی این پیمان قرار دارند تشکیل می شود. این کشورها از جمله لهستان درباره اقدام های تحریک آمیز روسیه ابراز نگرانی می کنند. روابط روسیه و ناتو در سال های اخیر به خاطر آنچه مسکو تقویت این ائتلاف نظامی در نزدیکی مرزهای خود می خواند، به تیرگی گراییده است. سازمان ناتو به عنوان پیمان دفاعی اصلی غرب در برابر روسیه محسوب می شود. با توجه به شواهد کنونی به نظر می رسد تقابل روسیه و ناتو روندی فزاینده به خود گرفته و به واکنش های شدیدتر دو طرف منجر شود که این خود به تصاعد بحران و افزایش احتمال برخورد نظامی می انجامد. در واقع ناتو اقدامات تحریک آمیز خود علیه روسیه را در دو سال اخیر به شدت افزایش داده که از جمله موارد مهم آن می توان به عملیاتی شدن شش مرکز فرماندهی در کشورهای همجوار روسیه در شرق اروپا اشاره کرد. ضمن اینکه ناتو سیاست گسترش به سوی شرق را به رغم مخالفت جدی مسکو ادامه داده که تازه ترین تحول در این زمینه آغاز رسمی روند عضویت مونته نگرو در ناتو است. در عین حال بدعهدی ناتو و زیر پا گذاشتن توافقنامه 1997 در زمینه عدم استقرار دائمی نیروهای نظامی در شرق اروپا باعث شده روسیه نیز حضور فعال نظامی در مرزهای غربی خود و در مجاورت کشورهای اروپای شرقی مانند لهستان و جمهوری های بالتیک وهمچنین در دریای سیاه را سر لوحه اقدامات نظامی خود قرار دهد. در واقع ناتو قصد دارد تا در ادامه سیاست تهاجمی خود به بهانه تهدید از جانب روسیه، به تقویت نیروها و حضور خود در شرق اروپا ادامه دهد. مسکو بر این باور است که ناتو باید رویکرد بدبینانه خود در قبال روسیه به عنوان یک تهدید جدی علیه ناتو را کنار بگذارد، با این حال بعید به نظر می رسد سران ناتو با این مسئله موافق باشند، لذا کماکان باید انتظار داشت که سران ناتو به اقدامات تحریک آمیز خود در صحنه اروپا با تصویب افزایش حضور نظامی ناتو در شرق اروپا ادامه دهند.

اعضای احتمالی

اوکراین و گرجستان با نزدیک شدن زمان برگزاری نشست سران سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) از اعضای این سازمان خواستند با عضویت این دو کشور در ناتو موافقت کنند. «تینا خیداشلی» وزیر دفاع گرجستان گفته است امریکا علاقه زیادی برای کمک به اوکراین و ملحق شدن گرجستان به ناتو دارد تا در مقابل روسیه از آن استفاده کند. وزیر دفاع گرجستان تأکید کرده بیش از آنکه گرجستان به ناتو نیاز داشته باشد، اعضای ناتو هستند که به عضویت این کشور نیاز دارند. همچنین «هانا هوپکو» رئیس کمیته امورخارجی پارلمان اوکراین گفت، عضویت در ناتو برای این کشور جنگ زده امنیت به همراه می آورد. رئیس کمیته امور خارجه پارلمان اوکراین از اعضای ناتو خواست درباره راهبردی واقعی برای حفاظت مردم این کشور در مقابل روسیه تأمل کنند.

به نظر می رسد تجدید تقاضای گرجستان و روسیه برای عضویت در ناتو با توجه به تصور مقامات ارشد این دو کشور درباره مناسب بودن اوضاع برای عملی شدن این تقاضا صورت گرفته باشد. اکنون روابط روسیه و ناتو به دلایل مختلف از جمله بحران اوکراین، ادامه استقرار سامانه های ضد موشکی ناتو در شرق اروپا و مهم تر از همه تلاش ناتو برای گسترش به سوی شرق دچار تنش بی سابقه ای شده است و به همین دلیل و نیز با توجه به برگزاری نشست سران ناتو در ژوئیه 2016 در ورشو، گرجستان و اوکراین بر این باورند که اکنون زمان مناسبی برای مطرح کردن در خواست شان برای عضویت در ناتو است. البته روسیه از زمان مطرح شدن اولیه این درخواست ها در دهه اول قرن بیست و یکم توسط دولت غربگرای اوکراین در دوره ریاست جمهوری ویکتور یوشچنکو و دولت غربگرای گرجستان در دوره ریاست جمهوری میخائیل ساکاشویلی به شدت با این مسئله مخالفت ورزید و عضویت این دو کشور در ناتو را بمثابه خط قرمزی برای امنیت ملی روسیه اعلام کرد.

جنگ روسیه و گرجستان در سال 2008 هر چند به بهانه حمله نیروهای نظامی گرجستان به اوستیای جنوبی آغاز شد، اما مقامات کرملین از آن به مثابه فرصت مناسبی برای زهر چشم گرفتن از دولت تفلیس استفاده کردند، به نحوی که پس از این جنگ هر چند مناسبات گرجستان با ناتو ادامه و گسترش یافت، اما مقامات گرجستان از طرح مجدد و پیگیرانه عضویت این کشور در ناتو صرف نظر کردند.

در مورد اوکراین نیز به رغم اشتیاق یوشچنکو برای عضویت هر چه سریع تر در ناتو، روسیه با ایجاد معضلات فراوان و در تنگنا گذاشتن دولت یوشچنکو و نیز هشدارهای جدی درباره عواقب خطرناک عضویت اوکراین در ناتو، عملاً تا پایان دوره زمامداری وی در سال 2010 مانع از عضویت اوکراین در ناتو شد. با این حال پس از روی کار آمدن مجدد یک دولت غربگرا در اوکراین به ریاست پترو پوروشنکو در سال 2014 و نیز وقوع جنگ داخلی در مناطق شرقی اوکراین، بار دیگر مقامات کی یف در پی عضویت این کشور در ناتو به مثابه ضمانتی امنیتی در قبال تهدیدات مسکو هستند. با این حال روسیه در مخالفت با عضویت این دو کشور حوزه خارج نزدیک این کشور در ناتو جدی است و به هیچ عنوان چنین مسئله ای را نمی پذیرد. با این حال دولت های غربگرای گرجستان و اوکراین امیدوار هستند با پیگیری این موضوع و نیز نظر مساعد کشورهای ناتو به ویژه اعضای مهم آن مانند امریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان بتوانند به خواسته خود در این زمینه دست یابند.

جمع بندی

ناتو به ویژه پس از گسترش بحران اوکراین تلاش کرده است کشورهای شرق اروپا را به افزایش بودجه نظامی خود تشویق کند و ساختار کنونی حضور نیروهای ناتو در این کشورها را تغییر دهد و با ساختاربندی مجدد، به تقویت نیروهای نظامی بومی و نیز نیروهای ناتو بپردازد. با این حال این رویکرد ناتو با واکنش منفی روسیه مواجه شده است. در حال حاضر حوزه اصلی تعامل ناتو و روسیه یعنی رویارویی نظامی دو طرف در شرق اروپا و دریای سیاه کماکان اوضاع به صورت سابق است و نشانه ای از کاهش تنش ها به چشم نمی خورد. به ویژه اینکه اخیراً شاهد برخی رویارویی ها بین نیروهای نظامی روسیه و ناتو در دریای بالتیک بوده ایم که هشدار شدید امریکایی ها به روسیه را در پی داشته است. در واقع با توجه به بدبینی متقابل روسیه و ناتو و تداوم اقدامات تحریک آمیز از جانب این پیمان نظامی غربی، منحنی تقابل روسیه و ناتو سیر صعودی به خود گرفته و همین مسئله چشم انداز امنیتی اروپا را تیره و مبهم ساخته است