سمت و سوی روابط تهران - اسلام آباد

سال 95 در مناسبات ایران و پاکستان یک سال پرفرازونشیب بود؛ به این معنا که از یک طرف در سطح سران یعنی رئیس جمهور و نخست وزیر پاکستان، دیدارهای متعددی صورت گرفت و دو کشور تمایل خود را برای توسعه مناسبات نشان دادند. به خصوص در اسفند ماه که اجلاس اکو در اسلام آباد برگزار شد، حسن روحانی رئیس جمهور ایران با سفر به پاکستان مذاکرات خوبی با نواز شریف و سایر رهبران عضو اکو داشت.

اما از سوی دیگر در کنار فضای مناسبی که برای توسعه مناسبات بین دو کشور وجود دارد یک سری تنش‌ها نیز در سطح منطقه وجود داشت که این تنش‌ها کم و بیش به یک نوع رقابت در منطقه جنوب آسیا و خاورمیانه دامن زد و در این بین نوعی اختلاف نگاه میان ایران و پاکستان نیز وجود داشت. با توجه به فرازونشیبی که بدان اشاره شد می‌توان فرصت‌ها و تهدیداتی که مناسبات دو کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهند به طور خلاصه به شرح زیر بیان کرد.

درواقع فرصت اصلی برای همکاری میان ایران و پاکستان، منافع مشترکی است که در ارتباط با مبارزه با جریانات تروریستی و افراطی دارند. به خصوص اگر داعش را در مرکز این جریان‌ها قرار دهیم لزوم انجام این همکاری‌ها برجسته‌تر می‌شود. با توجه به شکستی که این گروه تروریستی در منطقه خاورمیانه متحمل شده و احتمالا به زودی خلافت اسلامی اش در سوریه و عراق برچیده خواهد شد و مجبور است نیروهایش را جابجا کند فرصت خوبی است که تهران و اسلام آباد در مناسبات خود بازنگری جدی داشته باشند. با توجه به این که این احتمال وجود دارد نیروهای اخراجی داعش از عراق و سوریه، بخش خراسانی خلافت خود را مدنظر قرار دهند، خطر نفوذ آنها در اطراف ایران و پاکستان افزایش خواهد یافت. اگر نگاهی که داعش نسبت به خراسان بزرگ دارد را در نظر بگیریم شامل بخش‌هایی از آسیای مرکزی، مناطق مسلمان نشین قفقاز روسیه، ایالت سین کیانگ چین، پاکستان و بخش‌هایی از ایران، افغانستان و مناطق مسلمان نشین شرق آسیا می‌شود. لذا امنیت ایران، پاکستان و افغانستان در ارتباط با کنترل جریان افراطی در منطقه همخوانی دارد و این کشورها می‌توانند در این خصوص همکاری کنند.

مسئله دوم که ایران و پاکستان می‌توانند در خصوص آن همکاری‌هایی داشته باشند، بحث قاچاق مواد مخدر است؛ تنها منطقه هلمند در افغانستان 90 درصد تریاک دنیا را تامین می‌کند و مسیرهای ترانزیت قاچاق به اروپا نیز عمدتا از ایران و پاکستان است. مرزهای طولانی ایران و افغانستان و ایران و پاکستان، مسئله مواد مخدر را به عنوان یک موضوع مهم امنیتی برای این کشورها تبدیل کرده است. به خصوص که مواد مخدر در این منطقه در دست یک مافیاست. در این شرایط نیروهای مرزی دو کشور با همکاری با هم می‌توانند یک کنترل جدی‌تر روی قاچاق مواد مخدر داشته باشند.

مسئله سوم امنیت مرزهاست؛ واقعیت این است که نگاه پاکستان به مرزها در حد انتظار ایران، نیست. دلیل این مسئله نیز آن است که اسلام آباد اولویت مرزی‌اش را در ارتباط با خط حائل کشمیر با هندوستان و مرز افغانستان و پاکستان و خط دیورند، می‌بیند. بنابراین پاکستان عمده نیروهای مرزی‌اش را در مرزهای هند و افغانستان متمرکز کرده است و خیلی به مرزهایش با ایران توجه ندارد. این در حالی است که ایران انتظار دارد پاکستانی‌ها به این مرزها بیشتر توجه داشته باشند. چرا که گرو‌ه‌های ضدسیستمی ایران اغلب از طریق این مرزها وارد کشور می‌شوند و باعث ناامنی مرزها می‌شوند. این ناامنی نیز سبب شده که اختلاف نظر میان ایران و پاکستان بر سر کنترل مرزها و سهمی که نیروهای پاکستانی می‌توانند بر عهده بگیرند، بوجود بیاید.

مسئله و فرصت چهارم بین ایران و پاکستان در بخش اقتصادی و تجاری است و دو کشور از پتانسیل‌های خوبی برخوردارند که مکمل یکدیگر است. لذا اگر تجارت بین تهران و اسلام آباد گسترش پیدا کند، منافع هر دو کشور را تامین خواهد کرد.

در نهایت بحث خط لوله گاز صلح است که تا مرز ایران و پاکستان کشیده شده است و توافق اصولی در این رابطه بین دو کشور امضا شده است. اما به دلایل مختلفی با وجود اعلام تمایل پاکستانی‌ها برای فعال شدن این خط لوله، هنوز یک سری مشکلات بر سر راه تکمیل این خط لوله وجود دارد. ظاهرا یک شرکت چینی اعلام آمادگی کرده که 80 درصد هزینه احداث خط لوله را برعهده خواهد گرفت تا این طرح عملیاتی شود. اگر این خط لوله عملیاتی شود، با توجه به نیاز انرژی به پاکستان، فرصت مناسبی خواهد بود تا دو کشور مناسبات خود را در این رابطه گسترش دهند.

البته در کنار این فرصت‌ها یک سری تهدیدات نیز در مناسب دو کشور به چشم می‌خورد. متاسفانه در برابر آنچه که در خاورمیانه بخصوص یمن، بحرین، سوریه و عراق گذشت، دیدگاه‌های اسلام آباد خیلی به دیدگاه‌های عربستان سعودی نزدیک است و از دیدگاه‌های ایران فاصله دارد. لذا اختلاف نظرهای میان تهران و ریاض و ائتلاف بندی‌های صورت گرفته ممکن است روی روابط ایران و پاکستان تاثیراتی داشته باشد. بحث دیگر نیز مسئله افغانستان است؛ در افغانستان یک جنگ داخلی و خارجی جریان دارد و این کشور از سال 2001 تاکنون نتوانسته به ثبات برسد. این در حالی است که ثبات در این کشور هم برای ایران و هم برای پاکستان اهمیت دارد. در این رابطه نیز رقابتی بین تهران و اسلام آباد بر سر چگونگی حل و فصل سیاسی مسئله افغانستان و ثبات در این کشور وجود دارد.

پیرمحمد ملازهی/ کارشناس مسائل پاکستان