تروریسم در غرب آسیا؛ از تقویت افراط گرایی تا همگرایی منطقه ای علیه آن

یکی از حوزه های راهبردی رقابت در غرب آسیا به تلاش های قدرت های بین المللی برای دامن زدن بر اختلافات مذهبی و شکاف های قومی و ... باز میگردد. چرا که انتفاع قدرت های بین المللی از این تفرقه افکنی علاوه بر عقد پیمان های امنیتی و اتحادگیری از میان دولت های خاورمیانه و گسترش حوزه نفوذ در منطقه، زمینه ساز ایجاد فرصت های اقتصادی برای آنها می شود. همچنانکه در حال حاضر دمیدن در فضای ایران هراسی در منطقه به افزایش رقابت تسلیحاتی و تبدیل شدن کشورهای خلیج فارس به بزرگترین بازار خرید اسلحه از این قدرت ها انجامیده است. سلاح هایی که مجدداٌ برای حفظ منافع ابرقدرت ها در حوزه های مورد نیاز بکار گرفته خواهند شد. از همین رو نیز تشدید بحران و تنش، بزرگ‌نمایی سطح اختلاف‌ها، سلطه نگاه امنیتی و حراست منافع ملی از طریق افزون‌طلبی قدرت نظامی اساس سیاست های این دولت ها در خاورمیانه است. همچنانکه با توجه به آنچه که در منطقه در جریان است می توان نشانه های واگرایی و تشدید تنش­ و درگیری ها بیشتر را مشاهده نمود.

براین اساس، سیاست دامن زدن به فرقه گرایی و تنش های قومی و مذهبی در بیشتر مناطق خاورمیانه از جمله عراق، سوریه، یمن، افغانستان و ترکیه، از سوی قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای به منظور پیشبرد منافع و گسترش حوزه نفوذ در رقابت با سایر رقبا صورت می گیرد، خاورمیانه را به درون آتش جنگ و خونریزی و کشتار سوق داده است. با توجه به همین رویکرد نیز می توان گفت که کشورهای غربی و متحدان منطقه ای آنها در تولد و رشد گروه های تکفیری در منطقه نقش اصلی را ایفا نموده اند.

گروه طالبان که از قدیمی ترین این گروه ها در منطقه محسوب میشود در اوایل دهه 80 میلادی با آموزش، تجهیز و سازماندهی جهادی­های مخالف حضور ارتش سرخ در افغانستان از سوی سازمان اطلاعات پاکستان (isi) و با حمایت دولت ایالات متحده به منظور مقابله با کمونیسم و سپس گسترش نفوذ ایدئولوژی انقلابی ایران شکل گرفت. یکی دیگر از اقداماتی که به رشد گروه های تکفیری در منطقه مدد رسانید لشگرکشی آمریکا و غرب به افغانستان و عراق در سالهای 2001 و 2003 بود. نخست اینکه گروه های تکفیری توانستند با سوءاستفاده از بوجود آمدن فضای نفرت حاصل از کشتار مسلمانان در افغانستان و عراق بوسیله نیروهای خارجی در میان کشورهای اسلامی جذب نیرو و سرمایه کنند و از سوی دیگر این گروه ها توانستند از خلأ بوجود آمده از اقدام نیروهای خارجی در انحلال ارتش و سازمان امنیت عراق حداکثر استفاده را ببرند و به فعالیت بپردازند. کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و در راس آنها عربستان سعودی نیز با حمایت مالی از گروه های تکفیری، در پی شکستن رشته اتصال ایران به گروه های مقاومت لبنانی و فلسطینی از طریق سرنگون کردن حکومت های طرفدار ایران در سوریه و عراق هستند که به رشد تروریسم و افراطی گری انجامیده است.

با این وجود، سیاستِ ضرورت در اولویت قرار دادن مبارزه با گسترش گروه های تروریستی در منطقه و محکوم کردن حمایت و استفاده دولت ها از گروه های تروریستی به منظور پیشبرد منافع خود، که اکنون از سوی روسیه و ایران مطرح می شود توانسته است تا حدودی آتش این بحران را با ایجاد اولویت مبارزه با داعش در سوریه و عراق میان دولت های ذی نفع، کم کند. ایران و روسیه در نتیجه ی دیدگاه مشترک درباره لزوم مقابله با مداخلات فرامنطقه ای در اوضاع داخلی کشورها و همچنین اولویت مبارزه با گروه های تروریستی در منطقه به بسط همکاری های نظامی و سیاسی روی آوردند. در نتیجه ی به ثمر نشستن این همکاری، ترکیه نیز که از ادامه ی جنگ در سوریه دچار هزینه های امنیتی (حملات انتحاری و بمبگذاری و...) و مالی (هزینه های اسکان پناهجویان، بالا رفتن هزینه های تأمین امنیت، تحریم روسیه و ...) و سیاسی (ایجاد تنش در روابط با روسیه و ایران، قدرت گرفتن کردهای ی پ گ در سوریه، کودتای نافرجام جولای 2016 و...) فراوانی شده بود در چرخشی آشکار به سمت بازسازی روابط با محور تهران - مسکو- دمشق روی آورده است، اگرچه در نیات واقعی آنکارا از این اقدام همچنان تردیدهایی وجود دارد. در عین حال مصر کشور دیگری است که با فاصله گرفتن از عربستان به سمت لزوم ایجاد ثبات و اولویت مقابله با تروریسم متمایل شده است. گروه های لبنانی نیز با مشاهده وخامت اوضاع در مرزهای همسایگان خود توانستند بعد از بیش از 2 سال به بحران سیاسی خاتمه دهند و میشل عون را به عناون رییس جمهور این کشور انتخاب کنند.

مجموعه این روندها درحالی که برخی از قدرت های منطقه ای و بین المللی همچنان بر آتش فرقه گرایی و اقدامات تروریست ها می دمند، پیامدهای غیرقابلی را به دنبال داشته است که از جمله آنها می توان به خروج تقریبا کامل داعش از عراق و همچنین تضعیف گروه های تروریستی در سوریه اشاره کرد.

این وضعیت اگرچه امیدوارکننده می نماید اما بدون شک پایان راه نخواهد بود، چرا که بازیگران بسیاری هستند که سیاست، امنیت و اقتصاد را با تروریسم در هم آمیخته و از طریق آن منافع شان را تامین می نمایند.