پایگاه نظامی ترکیه در قطر، بلندپروازی جدید عثمانی کوچک

به گزارش اسلام تایمز، پایگاه اسرائیلی روتر نت به نقل از گزارش یک سایت ترکیه ای اعلام کرد که آنکارا توافقنامه‌ای را با قطر برای احداث پایگاه نظامی در این کشور و انتقال 600 سرباز و افسر ترک به این پایگاه در مرحله نخست امضا کرده است که مدیریت آن را نیز دو سرهنگ قطری و ترک بر عهده خواهند داشت.

در همین ارتباط معاون وزیر دفاع ترکیه ضمن تائید خبر احداث پایگاه نظامی در قطر افزود که در این پایگاه نظامی بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ نیرو مستقر خواهند شد و جلسه هماهنگی بزودی برگزار می‌شود. همچنین طبق توافق ترکیه – قطر یک تیم آموزشی متشکل از ۲۵ تا ۳۰ نیرو تشکیل می‌شود و یگان‌های مستقر آموزش‌هایی را درباره خنثی‌سازی مواد منفجره دریافت می‌کنند.

در این گزارش در عین حال به مخالفت‌هایی اشاره شده است که در آن از جانب مخالفان اردوغان نسبت به اعزام نظامیان ترک به قطر و سرمایه‌گذاری دوحه در این پایگاه ابراز شده است. از جمله معاون حزب ضد دولتی "جمهوری‌خواه مردم" در استانبول با انتقاد از این طرح، گفت: توافق مذکور "ماهیت خودسرانه" دارد. او تاکید کرد: ما نیروهایی را به قطر اعزام می‌کنیم، آنجا پایگاه می‌زنیم و قطر پول آن را پرداخت می‌کند! خب، نفع ترکیه در این قضیه چیست؟ قطر چه نفعی می‌برد؟ باید تحقیقات بیشتری درباره ماهیت روابط ترکیه و قطر انجام شود. معنای استراتژیک این حرکت مشخص نیست.

گفته شده است که ترکیه در این توافق شرط کرده است که پایگاه نظامی برپا شده در قطر با توجه به تحولات و براساس شرایط، توسعه یافته و محدود به زمان خاصی نباشد.


پیگیری پس از یکسال توقف

احداث پایگاه نظامی ترکیه در قطر نخستین بار نیست که از جانب مقامات ترکیه عنوان می‌شود. درست یک سال پیش از این نیز یعنی در آوریل 2016 رسانه‌های ترکیه از احداث پایگاه نظامی مورد نظر آنکارا در قطر خبر داده بودند. در آن زمان احمد داوود اوغلو نخست وزیر وقت ترکیه که برای دیداری رسمی به دوحه رفته بود، در جمع دانشجویان این کشور عربی گفت اولین پایگاه نظامی ترکیه در منطقه خاورمیانه با هدف انجام عملیاتی خاص صورت نگرفته بلکه هدف از راه اندازی آن «حفظ ثبات» است. با این حال نخست وزیر ترکیه در آن زمان به تعداد نظامیان ترکیه ای که در قطر مستقر خواهند شد و همچنین مکان دقیق این پایگاه نظامی اشاره‌ای نکرد.

حتی پیش از این نیز احمد دمیروک سفیر ترکیه در قطر در دسامبر 2015 (آذر 1394) با تائید احداث پایگاه نظامی آنکارا در قطر به رویترز گفته بود که این اولین پایگاه نظامی ترکیه در خارج از کشور محسوب می‌شود که در آن 3 هزار نیروی زمینی به همراه یگان‌های هوایی و دریایی، مربیان نظامی و نیروهای عملیات ویژه مستقر می‌شوند.

گویا راه اندازی پایگاه نظامی ترکیه در قطر در چارچوب توافق سال 2014 میان دو کشور صورت می‌گیرد که حتی در سال 2015 به تایید پارلمان ترکیه نیز رسیده است.

با این حال علی رغم آن که احداث پایگاه نظامی ترکیه در قطر از سال 2014 اعلام شده بود، اما این موضوع جز در سفر داوود اغلو، نخست وزیر وقت ترکیه به دوحه در آوریل 2016 پیگیری نشد و حتی به نظر می‌رسید مقامات ترکیه‌ای ترجیح می‌دهند این موضوع حداقل در سطح رسانه‌ها مسکوت بماند. با این حال پس از یکسال سکوت مطلق خبری درباره احداث پایگاه نظامی ترکیه در قطر، باردیگر گزارش‌ها حاکی از به جریان افتادن این پرونده در دولت اردوغان و حتی اعلام مخالفت‌هایی با آن می‌‎باشد.

این که چرا احداث پایگاه نظامی ترکیه در قطر با این که از سال 2014 مطرح شده بود، اما به یکباره در میانه سال 2016 با سکوت خبری مواجه گردید شاید به میزان زیادی مرتبط با تحولات داخلی ترکیه باشد. در واقع می‌توان بخشی از دلایل مسکوت گذاشتن طرح احداث پایگاه نظامی ترکیه در قطر را از اواسط سال 2016، را متاثر از تلاش دولت اردوغان برای برگزاری انتخابات همه‌پرسی قانون اساسی عنوان کرد که در این وضعیت آنکارا ترجیح خود را بر عدم ایجاد چالش‎‌ها و مخالفت‌ها در سیاست خارجی قرار داد. اعلام مخالفت‌هایی که به تازگی از سوی حزب اپوزیسیون "جمهوری‌خواه مردم" در استانبول در ارتباط با احداث این پایگاه اعلام شده است، نشان می‌دهد که پیگیری این طرح پیش از همه پرسی می‌توانست به یکی از اهداف انتقادات مخالفان اردوغان تبدیل شود و در این شرایط دولت آنکارا منافع خود را بر مسکوت گذاشتن موقت طرح و پیگیری آن پس از همه پرسی گذاشته بود که در حال حاضر نیز با پیروزی دولت در همه پرسی اخیر، طرح احداث پایگاه نظامی ترکیه در قطر از سوی آنکارا بار دیگر مطرح شده است.


چرا قطر؟

در صورت عملی شدن طرح پایگاه نظامی ترکیه در قطر، این نخستین پایگاه نظامی ترکیه در خلیج فارس خواهد بود، اما این که چرا در میان شش شیخ نشین حاشیه جنوبی خلیج فارس، آنکارا ترجیح داده است که برنامه نظامی خود را با مشارکت قطر به پیش برد، بطور طبیعی می‌تواند متاثر از گرایشات سیاسی نزدیک و ایدئولوژیک دولت قطر و اسلام‌گرایان عدالت و توسعه در ترکیه عنوان شود.

قطر برخلاف دیگر شیخ نشینان خلیج فارس، دولتی نزدیک به گرایشات اخوانی به شمار می‌رود که رویکردی نزدیک به حزب حاکم ترکیه دارد، چنانکه حزب عدالت و توسعه بطور غیررسمی به عنوان حزب سیاسی اخوان المسلمین در ترکیه به حساب می‌آید.

نزدیکی قطر و ترکیه با توجه به گرایشات اخوانی در سایر مسائل و موضوعات منطقه نیز مشهود است. از جمله هر دو کشور شورشیان ارتش آزاد سوریه را به عنوان شاخه نظامی اخوان المسلمین سوریه علیه دولت اسد مورد پشتیبانی مالی و نظامی قرار می‌دهند و در مورد مصر با توجه به سرنگونی دولت اخوانی محمد مرسی، مواضع بسیار تند و انتقادی را علیه دولت سیسی اتخاذ می‌کنند.

از سوی دیگر احداث پایگاه نظامی ترکیه با استقبال قطر نیز روبرو خواهد شد. قطر سال‌هاست میزبان پایگاه هوایی آمریکا با 10 هزار نظامی مستقر است و ورود نظامیان ترکیه به زعم دوحه می‌تواند اتکای تک بعدی قطر را به آمریکا تنوع بخشد و به نوعی گزینه‌های مورد اتکای قطر را در ابعاد نظامی چندگانه سازد.
قطر سال‌هاست میزبان پایگاه هوایی آمریکا با 10 هزار نظامی مستقر است و ورود نظامیان ترکیه به زعم دوحه می‌تواند اتکای تک بعدی قطر را به آمریکا تنوع بخشد
قطر سال‌هاست میزبان پایگاه هوایی آمریکا با 10 هزار نظامی مستقر است و ورود نظامیان ترکیه به زعم دوحه می‌تواند اتکای تک بعدی قطر را به آمریکا تنوع بخشد

همچنین میزبانی قطر از پایگاه نظامی ترکیه، گرایشی طبیعی و هم راستا با حرکت دیگر شیخ نشینان جنوبی خلیج فارس است که هرکدام تلاش دارند تا با نزدیکی به سایر کشورهای منطقه به نوعی ائتلاف نظامی منطقه‌ای در راستای اهداف خود دست یابند. عربستان تلاش زیادی برای جلب رضایت پاکستان در حوزه‌های نظامی دارد و امارات نیز بارها از علاقه خود برای برگزاری مانورهای نظامی مشترک با مصر خبر داده است. حال نیز نوبت به قطر رسیده است که برای جبران ضعف ذاتی خود در حوزه نظامی تلاش می‌کند تا نظامیان ترکیه را در منطقه با خود همراه کند.


چرا خلیج فارس؟

این که در حال حاضر ترکیه خلیج فارس را به عنوان نخستین مقصد ماجراجویی نظامی خود در دریاها قرار داده است بی ارتباط با ژست‌ها و نمایش‌های گاه بی ‌گاه دولت اردوغان برای نمایش قدرت عثمانی کوچک نیست.

ترکیه اردوغان بویژه از سال 2011 به این سو و آغاز اعترضات زنجیره‌ای خاورمیانه بسیار تلاش دارد تا خود را به عنوان میراث‌دار امپراطوری عثمانی در غرب آسیا معرفی کند، هرچند مجموع تحولات منطقه تا کنون چندان خوشایند آنکارا نبوده است. راه اندازی بارگاه و کاخ به شیوه سلاطین عثمانی و استقبال از برخی رهبران خارجی از جمله محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین به شیوه سلطان سلیمان عثمانی، همگی در قالب عثمانی‌گری امروز ترکیه تحلیل می‌شود. براین اساس نیز احداث پایگاه نظامی در خلیج فارس بخشی از تلاش آنکارا برای نمایش قدرت عثمانی کوچک است تا شاید به گمان رهبران آنکارا این عظمت رفته بازیابد.

همچنین خودنمایی ترکیه در خلیج فارس، چندان بی ارتباط با تحولات میدانی در سوریه و حتی عراق نیست. تحولات سوریه با وجود تمام هزینه و اعتباری که دولت اردوغان به خرج داد تا بتواند دولت اسد را در دمشق ساقط کند، اما تا به امروز ناکام مانده است و بویژه پس از آزادی حلب تقریبا آرزوی شکست دمشق برای آنکارا دست نیافتنی‌تر نیز شده است. در عراق نیز امروز قریب به اتفاق رهبران سیاسی در بغداد تحرکات نظامی ترکیه را دخالت و تجاوز آشکار عنوان می‌کنند و خواستار خروج نظامیان ترک از مناطق شمالی کشورشان می‌باشند. حتی در ارتباط با عراق دیگر بازیگران از جمله ایران، روسیه و حتی نزدیک‌ترین متحد ترکیه یعنی ایالات متحده نیز آشکارا با حضور نظامی ترکیه در شمال عراق مخالفت می‌کنند. نظر به این شرایط چندان بی ارتباط نیست اگر شکست در سوریه و فشار برای خروج از شمال عراق را دلیلی برای تلاش ترکیه برای حضور در خلیج فارس عنوان کنیم.

از طرف دیگر، شاید هم پیمانی ترکیه و قطر در خلیج فارس، تلاش برای عرض اندام آنکارا در مقابل غرب و اتحادیه اروپا عنوان شود که بویژه از زمان کودتای جولای و سپس پیروزی دولت اردوغان در همه پرسی، چندان روابط گرمی ندارند. هرچند ساختار نظامی و سیاسی غرب‌گرای ترکیه حتی در زمان حاکمیت اسلام‌گرایان عدالت و توسعه باعث خواهد شد تا ترکیه همواره در زمین بازی غرب و به عنوان یکی از بازیگران ناتو باقی بماند، اما پایگاه نظامی مستقل در خلیج فارس، می‌تواند نقش ترکیه را در ناتو به سمت نوعی ابتکار عمل و حتی استقلال نظر در پیمان امنیتی آتلانتیک شمالی سوق دهد.
شاید هم پیمانی ترکیه و قطر در خلیج فارس، تلاش برای عرض اندام آنکارا در مقابل غرب و اتحادیه اروپا عنوان شود که بویژه از زمان کودتای جولای و سپس پیروزی دولت اردوغان در همه پرسی، چندان روابط گرمی ندارند.
شاید هم پیمانی ترکیه و قطر در خلیج فارس، تلاش برای عرض اندام آنکارا در مقابل غرب و اتحادیه اروپا عنوان شود که بویژه از زمان کودتای جولای و سپس پیروزی دولت اردوغان در همه پرسی، چندان روابط گرمی ندارند.

با وجود این هرچند احداث پایگاه نظامی ترکیه در قطر موضوعی تقریبا تائید شده است، اما تجارب پیشین در مورد اقدامات منطقه‌ای و بازیگری ترکیه نشان می‌‎دهد، ترکیه در پیگیری برنامه‌های خود نوعی اهداف تبلیغاتی را دنبال می‌کند و بطور معمول راه‌های پیش روی خود را بطور کامل طی نمی‌کند. ترکیه در افغانستان با وجود ادعاهای پیشین چندان نتوانست پررنگ حاضر شود، در موضوع فلسطین با وجود اعزام کاروان نجات و ادعای حمایت از شکست حصر غزه، اما یک سال بعد روابط خود را با تل‌آویو از سر گرفت، در سوریه نیز همه ادعاهایی که در مورد سقوط بشاراسد عنوان می‌نمود هیچ‌گاه نتوانست عملیاتی شود، هرچند در اظهارات و شعارهای خود هم‌چنان مدعی سقوط دولت دمشق است. با توجه به این سابقه و با توجه به مخالفت‌های احتمالی سایر بازیگران منطقه‌ای از جمله ایران و حتی برخی بازیگران غربی چندان نمی‌توان خوش‌بین به ادامه راه و در واقع به نتیجه رساندن پروژه پایگاه نظامی آنکارا در قطر بود. برنامه بلند پروازانه‌ای که در نهایت با دامن زدن به رقابت‌های منطقه‌ای، ثبات امنیتی خلیج فارس را بیش از آن چه هست با تهدید روبرو خواهد ساخت.