چرخش مواضع سعودی ها در برابر قطر، قبول بی سروصدای شکست است

با این حال تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر در نخستین سخنرانی خود پس از آغاز بحران اعلام کرد که دوحه با شرط عدم دخالت در امور داخلی و پرهیز از دیکته و تحمیل خواسته ها آماده مذاکره با عربستان و همپیمانانش است.

قطر پس از رد شروط 13 گانه 4 کشور عربی با تحریم بی سابقه ای از طرف آنها روبرو شد، اما با تنوع بخشی به محصولات اقتصادی و تغییر منابع تأمین این کالاها، به خوبی در برابر تحریم ها ایستادگی کرد. تأمین کننده اصلی مواد غذایی قطر قبل از شروع بحران امارات و عربستان سعودی بود و دوحه با تغییر منابع واردات خود و جایگزینی ایران و ترکیه به جای آن کشورها، آسیب وارده را به حداقل رساند و با دور زدن تحریم ها، توانست کمبود کالاها را مدیریت کند.

براین اساس سیر رویدادها و وقایع پس از آغاز تنش ها به گونه ای دیگر رقم خورد و این کشور قطر بود که توانست در برابر زیاده خواهی ها و مطالبات نابه جای سعودی ها و هم پیمانانش مقاومت و آنها را وادار به عقب نشینی از مواضع خود کند.

در آخرین فاز از غقب نشینی عربستان از مواضع خود در برابر قطر، ملک سلمان، پادشاه سعودی دستور بازگشایی گذرگاه زمینی میان عربستان و قطر برای زائران قطری را با صدور حکمی صادر کرد. هدف از بازگشایی گذرگاه مرزی، فراهم کردن امکان ورود اتباع قطری به عربستان جهت انجام مناسک حج تمتع عنوان شده است. این حکم، همچنین زائران قطری را از انجام بازرسی‌‌های الکترونیکی معاف کرده است.

پادشاه عربستان همچنین دستور داد تا هواپیماهای شخصی متعلق به خطوط هواپیمایی عربستان به فرودگاه دوحه فرستاده شوند تا «تمامی حجاج قطری با هزینه شخصی وی به عربستان بیایند». صدور این دستورات پس از آن بود که محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در اولین دیدار سطح بالای عمومی خود پس از آغاز بحران سیاسی با مقامات قطر، با شیخ عبدالله بن علی بن عبدالله بن جاسم آل ثانی، فرستاده دوحه دیدار کرد.

محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر با وجود استقبال از تصمیم عربستان برای بازگشایی مرز به روی حجاج قطری، گفت تصمیمات ریاض انگیزه‌های سیاسی دارند. به نظر می رسد منظور قطر از انگیزه های سیاسی این باشد که عربستان با زدن نقاب اسلام گرایانه، سعی دارد که شکست خود در برابر قطر را با رنگ و لعاب اسلامی پوشش داده و در عین حال با فرستادن سیگنال مثبت به قطر خروج آبرومندانه ای از این قضیه داشته باشد.

از دید مقامات رژیم سعودی کشورهای عربی و در رأس آنها اعضای شورای همکاری خلیج فارس باید تبعیت بی چون و چرایی از عربستان داشته باشند. نگاه مقامات عربستان به این کشورها نگاهی فدرالی بوده و حاضر به پذیرش حق حاکمیت و نگاه مستقل در سیاست خارجی این کشورها نیست. حاکم بودن چنین رویکردی را در مداخلات نظامی چند سال اخیر رژیم سعودی به کشورهایی همچون بحرین و یمن و کشتار زنان و کودکان بی گناه آنها به جهت عدم همراهی با عربستان به وضوح می توان مشاهده کرد.

تداوم نگاه قیم مآبانه در سیاست خارجی عربستان در شرایطی که این کشور در عرصه های مختلف منطقه ای و بین المللی دچار شکست های فاحشی شده امکان پذیر نبوده و کشورهایی همچون کویت و عمان نیز با عدم همراهی با رویکرد سعودی ها در تحریم قطر نشان دادند که دوران قیمومیت عربستان بر کشورهای عربی-اسلامی به سر آمده است.

در عرصه منطقه ای این رژیم در سوریه و یمن زمین گیر شده و به نظر می رسد به ناچار پذیرفته که آینده این کشورها را مردم آنها از طریق انتخابات و در پای صندوق های رأی تعیین خواهند کرد و نه پول و سلاح سعودی. در عرصه بین المللی هم قطر با مقاومت در برابر درخواست های افراطی و زیاده خواهانه این رژیم توانست جامعه جهانی و افکار عمومی دنیا را علیه این رژیم بسیج و همراه کند.

به نظر می رسد که عربستان در بحران قطر هیچ طرح جایگزین و آلترناتیوی نداشت و با این پیش فرض شروع کننده تنش بود که پیروز میدان است اما این بار نیز به مانند دیگر تصمیمات غلط این رژیم در یمن، سوریه و بحرین در دستیابی به اهداف خود ناکام ماند و نشانه ها حاکی از این است که تسلیم واقعیات میدانی شده است. بحران قطر کلاف سردرگمی است که امکان توافق و مصالحه واقعی در مورد آن وجود ندارد و حتی با رفع تنش و بهتر شدن اوضاع به مانند آتشی زیر خاکستر می ماند که هر لحظه امکان شعله ور شدن مجدد آن وجود دارد.

مصطفی رنجبر محمدی