گنگ و عقیم؛ خلاصه استراتژی جدید ترامپ در افغانستان

سرانجام بعد از ماه ها ، ترامپ رئیس جمهور جدید آمریکا راهبرد خود برای پایان بخشیدن به طولانی ترین جنگ این کشور در افغانستان را ارائه داد. بعد از قشون کشی ایالات متحده به افغانستان به بهانه نابودی تروریسم، ترامپ سومین رئیس جمهوری است که تلاش دارد با افزایش نیروی نظامی این جنگ تمام نشدنی و فرسایشی را تمام کند. وی که در ابتدا مخالف اعزام سربازان بیشتر و کاستن از هزینه های نظامی بود ، بعد از چندین ماه رایزنی با نظامیان این کشور دیدگاه نظامیان مبنی بر افزایش نیروی بیشتر به افغانستان را پذیرفت. اعزام سربازان بیشتر، فشار به پاکستان و تقویت نیروهای امنیتی افغانستان ، سرفصل های اصلی راهبرد ترامپ است که تقریبا ادامه دهنده سیاست های اوباما خواهد بود. اعزام نیروهای بیشتر و فشار بر پاکستان احتمالا جنگ را در افغانستان تشدید کرده و اتحاد و ائتلافهای منطقه را دگرگون خواهد کرد. از سوی دیگر ، با تقویت نیروهای نظامی افغان و افزایش اعتماد به نفس آنها، احتمالا طالبان برای مدتی مجددا به خواب زمستانی می رود؛ اما در کل بنظر می رسد که صرف تقویت نظامی همانند رویه های گذشته نتواند پایان بخشی بر جنگ باشد.

تقویت نیروهای نظامی افغانستان و فشار بر طالبان

ترامپ تلاش دارد با تاکید بر اینکه راهبرد جدید به دنبال صدور دموکراسی و فرآیند ملت سازی نیست و همچنین بهانه او یعنی مبارزه با تروریسم برای فروش آن به افکار عمومی خسته از جنگ آمریکا و تاکید بر واگذاری امور به افغانها و پیروزی حتمی در جنگ پیوندی را میان سیاست جدید خود با شعارهای دوران انتخابات برقرار کند. شاید مهمترین بخش این راهبرد اعزام سربازان بیشتر و اجازه مشارکت آنها در عملیات باشد، اوباما برای اینکه راهبرد سیاسی را پیگیری کند عملیات نظامی از سوی ارتش این کشور و بمباران هوایی طالبان را بشدت محدود کرده بود هرچند رویای او درباره صلح با طالبان با کشته شدن اختر منصور به باد رفت. اما ترامپ و ژنرالهای او تصمیم گرفتند که با اعزام سربازان بیشتر که تعداد آنها به خاطر اختلاف نظر در تیم ترامپ اعلام نشده است و اجازه عملیات به آنها و تقویت نیروهای نظامی افغانستان ، طالبان را به عقب رانده و دست بالا در مذاکرات احتمالی را برای دولت این کشور فراهم آورد. هدف راهبرد جدید مبارزه با تروریسم چه در قالب طالبان و چه در موضوع داعش که عنوان شده است، باید منتظر افزایش جنگ باشیم.

افزایش نیروهای نظامی و عدم اعلام زمانبندی خروج برای این نیروها به تقویت روحیه و بنیه نظامیان افغانستان خواهد انجامید اما باید یادآور شد که مهمترین عامل در حال حاضر که ارتش و نیروهای امنیتی را ناکارآمد کرده است، فساد گسترده و چندپارگی در رهبری این نیروهاست. تا زمانی که فساد حاکم بر این نیروها اصلاح نشود و همچنین بساط قوم محوری و تسلط جنگ سالاران بر ارتش کنار گذاشته نشود، شاهد ناکارآمدی این نیروها در مقابل شبه نظامیان و گروه های تروریستی خواهیم بود.

تغییر اتحاد و ائتلاف های منطقه

طالبان که در نامه ای به ترامپ خواستار خروج نیروهای نظامی شده بود، در اولین واکنش اعلام کرده است که افغانستان را به گورستان سربازان امریکایی تبدیل خواهد کرد. به نظر می رسد افزایش عملیات نظامی طالبان به سمت پاکستان سوق داده شود و آنها از روش قدیمی «پنهان شدن تا فرارسیدن زمان مناسب» استفاده کنند. به همین دلیل در راهبرد جدید، آمریکایی ها به پاکستان هشدار داده شده است تا از حمایت طالبان و پناه دادن به آنها امتناع ورزند.

پاکستان

پاکستان که تا کنون طالبان را به عنوان ابزار فشار خود در افغانستان در دست داشته و تلاش دارد از نفوذ رقیب قدیمی خود یعنی هند در این کشور جلوگیری کند، به این سادگی حاضر به کاهش حمایت خود از طالبان نشود و برای خنثی کردن سیاستهای آمریکا به سمت چین و روسیه حرکت خواهد کرد.

چین

در خصوص بازیگران بین المللی دخیل نیز باید اشاره کردکه چین از دو سو تحت فشار آمریکا است، از یک سو با سرمایه گذاری هنگفتی که در پاکستان برای راه اندازی کریدو اقتصادی کرده است و از دیگر سو با فشار ایالات متحده در مورد جزایر چین جنوبی روبرو ست و قطعا حاضر نخواهد بود پشت اسلام آباد را خالی کند و همین امر موجب اتحاد بیشتر این دو کشور خواهد شد.

روسیه

روسیه نیز که این روزها به بهانه حضور داعش در افغانستان به این کشور با حساسیت خاص نگاه می کند ،قطعا حاضر به پذیرش پایگاه های نظامی آمریکا در نزدیکی مرزهای خود نخواهد بود. بنابراین راهبرد جدید آمریکا، این سه کشور (ایران، چین وپاکستان) را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک می­کند.

ایران

ایران نیز که از بزرگترین شرکای تجاری افغانستان در سال 2016 بوده است، از دیگر سو حاضر به پذیرش حضور دائمی ارتش آمریکا در همسایگی خود نخواهد بود. لذا انگیزه های زیادی برای پیوستن به اتحاد گفته شده خواهد داشت. بنابراین این اتحاد چهارجانبه (ایران، پاکستان، روسیه و چین) کار را برای عملیاتی کردن راهبرد جدید آمریکا بسیار دشوار می کند.

هند، وزنه جدید معادله افغانستان

اما شاید برنده اصلی این راهبرد جدید هند باشد، آمریکا در بازی جدیدی که در منطقه به راه انداخته، تصمیم گرفته است جانب هند را بگیرد. با این تجربه که در زمان جنگ علیه طالبان پاکستان از یک طرف ،اجازه استفاده از خاک خود را به آمریکا نداد و از سوی دیگر، با فشار به چین، هند را به متحدی جذاب برای ایالات متحده تبدیل کرد. خود هند هم به واسطه گسترش اقتصاد و تلاش برای مقابله با رقیب خود یعنی پاکستان ،به افغانستان و سرمایه گذاری در این کشور علاقمند گردیده است.

بنابراین ، به طور خلاصه می توان گفت که راهبرد جدید آمریکا برای پیروزی در افغانستان به طور عمده بر روی هند سرمایه گذاری کرده که هم آمریکا را در معادلات پاسفیک همراهی کند و هم قادر باشد در پیروزی این کشور در افغانستان کمک حال این کشور باشد.

چشم انداز افغانستان

افغانستان این روزها حال خوشی ندارد. تنشهای سیاسی، چندپارگی و فعالیت شبه نظامیان باعث شده است که امنیت از این کشور رخت ببندد. در راهبرد جدید ترامپ به جای پرداختن به این موضوعات به طور کلی تلاش شده است از دولت افغانستان حمایت شود و تعداد نیروهای نظامی نیز افزایش یابد. به نظر می رسد اگر دولت و جامعه افغانستان بتواند زودتر مراحل ملت سازی را به پیش ببرد و اختلافات و قوم محور بودن را کنار گذاشته و از وابستگی خود به دولتهای خارجی بکاهد ، بهتر می تواند به ثبات و آرامش برسد تا اینکه سربازان خارجی بخواهند صلح را برای این کشور به ارمغان بیاورند.

به طور کلی ، راهبرد جدید ترامپ در ادامه سیاست اوباماست با این تفاوت که بسیار گنگ و عقیم است. از اعزام نیروهای نظامی بیشتر آن هم با توجه به شرایط میدانی سخن می گوید، نه از تعداد سربازان سخنی گفته می شود و نه توضیح داده می شود که این شرایط میدانی چیست؟به جای ایجاد اتحاد و ائتلاف با بازیگران اصلی و درگیر در بازی افغانستان، پاکستان تهدید می شود که این نشان از آن دارد که در ورای این فشارها هدف دیگری دنبال می شود که قطعا پایان جنگ در افغانستان نیست.

بنابراین با توجه به آنچه گفته شد راهبرد جدید آمریکا نه به تنشها و اختلافات داخلی خود افغانستان می پردازد و نه راهکارهای عملی برای اجرا دارد و تنها در حد کلیات است و عملیاتی کردن آن احتمالا به عهده نظامیان گذاشته می شود. بنظر می رسد همانند تجربه قبلی در زمان اوباما که منجر به افزایش نظامیان و قدرت یافتن شبه نظامیان شد، این سیاست جدید نیز نتواند جنگ را در افغانستان خاتمه دهد و تنها به حضور طولانی مدت آمریکا در این کشور و در راستای سودای سلطه بر منطقه و پاسفیک راه اندازی شده است.

دونالد ترامپ شمار نظامیان آمریکا در افغانستان را هم منوط به شرایط و تغییرات جدید خواند و از اعلام رقم مشخص خودداری کرد. وی با این حال گفته که تعهد آمریکا به حمایت از دولت افغانستان نامحدود نیست و از دولت افغانستان خواسته تا وضعیت نیروهای امنیتی را در این کشور بهبود دهد. در این راهبرد تصریح شده که آمریکا به دولت سازی/ملت سازی و توسعه دموکراسی در افغانستان کاری ندارد. اگر واقعا چنین باشد، با توجه به شکنندگی نظام در افغانستان، راهبرد جدید چیزی نخواهد بود جز برنامه دیگری برای خروج. ولی این نکته عملی نیست و آمریکا و متحدان غربی آن مجبور خواهند شد که به ادامه روند دولت‌سازی کمک کنند. جرج بوش هم در ابتدا گفته بود هدفش در افغانستان دولت‌سازی نیست، اما با این حال، میلیاردها دلار را در این زمینه هزینه کرد.

شاخص ترین عنصر این راهبرد؛ تهدید پاکستان

رئیس جمهوری آمریکا همچنین در سخنانش به پاکستان اشاره کرد و گفت که آمریکا نمی‌تواند در قبال حضور طالبان در پاکستان ساکت بماند. او گفت که آمریکا میلیاردها دلار به پاکستان کمک کرده ولی این کشور به محل امنی برای سازمانهای تروریستی بدل شده است. او از اسلام‌آباد خواست که تعهدش به نظم و صلح را به اجرا بگذارد. دونالد ترامپ همزمان در سخنان خود راه را برای مذاکره با طالبان باز گذاشت.

بی بی سی در این رابطه می نویسد: برای اولین بار در 16 سال گذشته، ایالات متحده یکی از بزرگترین مطالبات افغانستان را در چارچوب یک راهبرد جدید و جدی برآورده ساخت و آن چیزی نبود جز نامیدکردن پاکستان به عنوان حمایت کننده کسانی که آمریکا با آنها می‌جنگد و قرار دادن دو راه پیش روی پاکستان؛ یا اینکه با ایالات متحده همکاری کند و از این همکاری منفعت ببرد یا به حمایت خود از طالبان ادامه دهد و تبدیل به یک بازنده شود. در صورتی که پاکستان راه عدم همکاری با آمریکا را برگزیند، تنبیه‌ها و تحریم‌های مختلفی بر این کشور تحمیل خواهد شد. اولین تنبیه برای پاکستان را در سخنان ترامپ می‌توان دید؛ یعنی درخواست از هند برای نفش آفرینی بیشتر در عرصه اقتصادی افغانستان. با توجه به حساسیت پاکستان از نقش هند در افغانستان، این نکته برای پاکستان آزاردهنده و تلخ خواهد بود.

اگر پاکستان به خواسته‌های جدید تن ندهد، یکی دیگر از پیامدها می‌تواند درج نام پاکستان در فهرست کشورهای حامی تروریسم و وضع تحریم‌های اقتصادی و دیپلماتیک علیه این کشور باشد. حمله مستقیم نظامی به پاکستان البته محتمل به نظر نمی‌رسد، هرچند امکان انجام عملیات‌های نیروهای ویژه آمریکا در داخل خاک پاکستان نیز وجود خواهد داشت.

واکنش طالبان به استراتژی جدید در افغانستان

روز سه شنبه و در واکنش به استراتژی دونالد ترامپ، گروه طالبان سخنان رئیس جمهوری آمریکا را مبنی بر باقی نگاه داشتن نظامیان آمریکایی در افغانستان به مدت نامشخص، محکوم کرد. ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان گفته است: «به جای ادامه جنگ در افغانستان، آمریکایی ها می بایست به خارج کردن سربازانشان از افغانستان فکر کنند». سخنگوی طالبان گفته است تا هنگامی که حتی یک سرباز آمریکایی در کشور ما حضور دارد، ما به جهاد ادامه داده و افغانستان را به گورستان نظامیان آمریکایی تبدیل می کنیم.

اشرف غنی رئیس جمهوری افغانستان نیز در واکنش به سخنان دونالد ترامپ، از تعهد بلند مدت آمریکا برای حضور در افغانستان استقبال کرد و گفت: «امروز، روزی تاریخی برای ماست. امروز آمریکا نشان داد که بدون محدودیت زمانی در کنار ماست».

از سوی دیگر عبدالله عبدالله رئیس اجرایی افغانستان با استقبال از استراتژی جدید آمریکا در افغانستان، این تصمیم را شانسی برای طالبان ارزیابی کرد و گفت:‌ «پیام ما برای طالبان این است که راهبرد تازه دعوت برای صلح نیست، اما این یک فرصت برای پروسۀ صلح است». عبدالله عبدالله همچنین استراتژی جدید آمریکا را تجدید تعهد آمریکا به افغانستان و مردم ارزیابی کرد.

ترامپ و حلقه مفقوده دیپلماسی

ترامپ در این استراتزی تکیه کمی بر دیپلماسی کرده و این می تواند استراتژی وی را پیش از آغاز، به شکست بکشاند. وضعیت موجود در منطقه این موضوع را ثابت کرده که فقط با اتکا به گزینه نظامی و کمک گرفتن از دولت مرکزی نمی توان بحران موجود در یک کشور را که تبدیل به معظلی منطقه ای شده ، از بین برد. در این راه ، باید از کشورها و بازیگران بزرگ منطقه ای کمک گرفت و این امری است که ترامپ توجه ای به آن نکرده است. این استراتژی دارای رخنه ها و یا به عبارت دیگر ، مشکلاتی است که مهمترین مورد آن نبود دیپلماسی است. درحالی که مشکلات میان آمریکا با کشورهای چین، ایران و روسیه با توجه به رویکرد خاص کاخ سفید بیشتر می شود، نمی توان انتظار موفقیت را از راهبرد جدید ترامپ در افغانستان داشت.