۰
دوشنبه ۶ شهريور ۱۳۹۶ ساعت ۱۱:۲۵
پس از تلاش ها و هماهنگی های صورت گرفته و پس از یک وقفهی چند ساله ، فعالیت معاوضه نفت خام (سوآپ) از دریای خزر از سر گرفته شد. بر اساس اعلام شرکت ملی نفت ایران،تاکنون چندین کشتی در این قالب در پایانه نفت شهرستان نکا در استان مازندران تخلیه شده است و به مرور حجم محموله های سوآپ افزایش خواهد یافت. ایران و برخی جمهوری های آسیای مرکزی در قالب این طرح تلاش دارند تا از یک سو از مزیت های نسبی یکدیگر استفاده کرده و از سوی دیگر نسبت به بهبود مناسبات در عرصه های مختلف اقدام کنند. این که آیا جمهوری اسلامی ایران می تواند از طرقی نظیر قراردادهای سوآپ نسبت به تسری این گونه همکاری ها به سطوح بالاتر همگرایی با کشورهای منطقه آسیای مرکزی اقدام کند یا خیر،پرسشی اساسی است.
سوآپ چیست؟
اصطلاح سوآپ (معاوضه) در معامله‌های نفتی به این مفهوم است که دولت یا تاجران بخش خصوصی، نفت یا گاز را در یک مرز کشور از همسایگان خریداری می‌کنند و در مرز دیگر، به افراد مورد نظر فروشنده تحویل می‌دهند. بر اساس این نوع قراردادها، شرکت سوآپ کننده کشتی حامل نفت خام حوزه شمالی دریای خزر را در بندر نکا تحویل شرکت پایانه های نفتی ایران می دهد و در مقابل در خلیج فارس معادل حجمی این محموله ها را دریافت خواهد کرد .به عبارت دیگر از طریق سوآپ، از یک طرف نفت خام تولیدی همسایگان شمالی، توسط ایران از طریق بنادر جنوبی ایران صادر و از طرف دیگر، نیازهای نفتی و گازی مناطق شمالی کشورمان به شکل ساده تری تامین می شود.
ایران مسیری امن برای حمل و نقل
ایران از امنترین و اقتصادیترین مسیرهای حمل نفت خام به شمار میرود و پایانه نفتی شمال با در اختیار داشتن تجهیزات مدرن و پیشرفته خود می‌تواند نقش موثری در این حوزه ایفا کند. این پایانه، با در اختیار داشتن سه اسکله و متعلقات آن (بازوهای تخلیه، هوز، سیستم لوله کشی) و همچنین دستگاههای اندازهگیری پیشرفته، مخازن مجهز به سیستم اطفای حریق خودکار و نیز سیستم جداسازی آب از نفت (Waste water treatment) از پایانه‌های بسیار پیشرفته در حوزه کشورهای دریای خزر به شمار میآید. پیش از این، سیدپیروز موسوی، مدیرعامل شرکت پایانه‌های نفتی ایران با اشاره به نیم میلیارد دلار تاسیسات و نیروی انسانی مجربی که در پایانه نفتی شمال وجود دارد، ابراز امیدواری کرده بود که با احیای سوآپ، از این ٢ سرمایه در مسیر حصول منافع اقتصادی کشور استفاده شود.[1]
در این زمینه، جمهوری اسلامی ایران دارای مزیت‌هایی است که در صورت بهره‌برداری از آنها می‌تواند منافع فراوانی را به دست آورد. ایران با توجه به اینکه یکی از پنج کشور حوزه خزر است، همچنین با نگاه به مرزهای دریایی که در دریای عمان و خلیج فارس دارد و نیز وضعیت مناسب مسیرهای انتقال نفت می‌تواند به عنوان یک مسیر ترانزیت موثر و باصرفه از حوزه دریای خزر به بازارهای جهانی مطرح شود. برای مثال ترکمنستان علاقه‌مند است که گاز خود را به پاکستان و ترکیه صادر نماید و برای این کار ایران بهترین مسیر به لحاظ جغرافیایی است. راه‌های جایگزین که به لحاظ اقتصادی باصرفه هستند به جهت مشکلات پیچیده سیاسی با موانعی برخورد می‌کنند.
مزایای اقتصادی و ژئوپولیتیک تجارت آزاد در منابع انرژی
تجارت آزاد جزء اساسی رشد اقتصادی است. بازاریابی هم برای واردات و هم صادرات باعث نوآوری می شود، زیرا شرکت ها با رقابت بیشتر مواجه هستند و چالش هایی برای حفظ یا گسترش سهم بازار خود دارند. نتیجه ایده های نوآورانه، محصولات با کیفیت بالاتر با قیمت های رقابتی و یک استاندارد زندگی بهتر است. تا زمانی که هیچ تهدیدی برای امنیت ملی وجود ندارد و نقض حاکمیت قانون وجود ندارد، باید بتوان با انجام تجارت آزاد به سمت بهبود شرایط رفت. از بین بردن محدودیت ها در صادرات انرژی، موجب بهبود امنیت ملی و شرایط ژئوپلیتیک در سراسر جهان می شود. با توجه به فراوانی منابع طبیعی و رشد اخیر در تولید انرژی داخلی، ایران قادر است که انرژی بیشتری تولید کند.
مزایای اقتصادی سواپ برای ایران
قرار گرفتن تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز در منطقه و وجود بازار گسترده مصرف انرژی، شرایط مناسبی را ایجاد کرده تا ایران به محور ترانزیت و سوآپ نفت و فرآورده های نفتی در منطقه تبدیل شود. .بزرگترین ذخایر گازی و نفتی جهان در داخل ایران و یا کشورهای همسایه جای گرفته اند که برای انتقال آنها به مبادی مصرف، ایران می تواند سهمی مهم ایفا کند.
با شروع مجدد سوآپ بین ایران و جمهوری های آسیای مرکزی ضمن صرفه جویی در هزینه های ارسال نفت خام از جنوب کشور به پالایشگاه های تبریز و تهران، جایگاه راهبردی ایران در همکاری با کشورهای آسیای مرکزی و حوزه قفقاز از کریدور شمال - جنوب تقویت خواهد شد. از طریق ترانزیت و سوآپ، همسایگان شمالی ایران، بخشی از فرآورده های نفتی خود را از طریق کشورمان به بازارهای هدف ارسال می کنند که این اقدام، موقعیت بی نظیر ایران را به عنوان شاهراهی امن برای انتقال انرژی تقویت می کند. سوآپ گذشته از جنبه های اقتصادی امری استراتژیک محسوب می شود و از این طریق ایران می تواند به هابی برای کشور های منطقه تبدیل شود.
شکوفایی اقتصادی مناطق محل عبور خطوط لوله که امکانات زیادی برای آن مناطق فراهم می‌کند، از دیگر منافع غیر مستقیم سوآپ محسوب می شود. گسترش روابط اقتصادی و دستیابی به بازار مصرف آن کشورها برای فروش تولیدات داخلی را نیز باید یکی دیگر از مزایای اقتصادی سوآپ قلمداد کرد.
تامین منافع سیاسی- امنیتی از طریق توسعه نفوذ در کشورهای صادر کننده نفت و گاز از مسیر ایران و تبدیل آنها به کشورهایی دوست و متحد را نیز باید به عنوان یکی از مهمترین مزایای سواپ بین ایران و جمهوری های آسیای مرکزی دانست. علاوه بر موارد ذکر شده نتایجی مثل جایگاه اقتصادی بهتر، امنیت بیشتر، همگرایی و همکاری منطقه ای مناسب‌تر، از پیامدهای عبور نفت و گاز از ایران است که می‌تواند ایران را در پیش رفتن به وضعیت مناسب‌تری یاری رساند.[2]
همگرایی سیاسی با جمهوری های آسیای مرکزی
آثار دیپلماتیک سوآپ در کنار منافع اقتصادی آن قرار دارد، سوآپ ارتباط میان کشورهای فعال در این داد و ستد را نزدیک‌تر می‌کند و تأثیر بسزایی در ایجاد روابط استراتژیک کشور ما با همسایگانش دارد.
جمهوری اسلامی ایران از آغاز اجرای طرح سوآپ نفت در سال 1376 تلاش کرده با نشان دادن مزیت‌های نسبی ایران از جمله ارزانی هزینه انتقال، امن بودن مسیر، تقویت مناسبات سیاسی کشورها با سوآپ از راه ایران، عملا کشورهای تولید کننده نفت در مناطق شمالی ایران را به سوآپ هرچند اندک نفت متقاعد کند. باید این نکته را مورد توجه قرار داد که هرچند سوآپ نفت درآمد سرشاری را نصیب ایران نمی‌کند اما به لحاظ دیپلماسی منطقه ای ایران، اهمیت دارد.
بهره گیری ایران از این موقعیت استراتژیک، نقش مهمی را در همگرایی سیاسی همسایگان با کشورمان ایفا خواهد کرد. در سال های گذشته، با اعمال فشارهای سیاسی، ایران از بسیاری از طرح های انتقال منابع انرژی منطقه کنار گذاشته شد، اما وقوع تحولات جدید در مناسبات خارجی ایران و حل پرونده هسته ای ایران می تواند شرایط را به سود ایران تغییر داده است.
اقتصاد، محیط جدید منازعه با ایران
در حقیقت سیاست خارجی ایران در سال های پیش رو، با نسبت هایی جدید از ترکیب اقتصاد، ژئوپلتیک و سیاست مواجه خواهد شد. روندهای جهانی تاثیراتی شگرف بر سیاست قدرت بین المللی و منطقه ای بر جای نهاده و حتی منازعات نیز از این وضعیت جدید تاثیر پذیرفته اند. با توجه به بروز گاه و بیگاه تنش در سیاست قدرت منطقه ای پیرامون ایران، بازیگریِ عنصر اقتصاد هم چنان عاملی تعیین کننده در سطوح مختلف منازعات، چه جهت غلبه و چه جهت همکاری می باشد. از این نگاه تمرکز فشارهای جهانی علیه ایران بر گزینه تحریم اقتصادی حکایت از آوردگاه نوین مناسبات و منازعات قدرت منطقه ای می دهد؛ از این حیث خنثی سازی اقدامات رقبا، فقط با تلاش جهت حضور گسترده ایران در مناسبات اقتصادی مناطق پیرامون و نظام بین المللی میسر می گردد.
توجه ویژه به نیازها، چالش ها و آسیب های کشور در حوزه سیاست خارجی، وضعیتی از تولد و ظهور گفتمانی نوین را ایجاد کرده است. گفتمان سیاست خارجی جدید با تمرکز بر توسعه همکاری های فنی و اقتصادی منطقه ای، به صورت زیرپوستی در ابعاد مختلف سیاست خارجی کشور طلب برتری راهبردی می نماید.
پی نوشت:
[1] .خبرگزاری مهر،سوآپ نفت خام از دریای خزر از سر گرفته شد، 22 مرداد 1396
http://www.mehrnews.com/news/4058075/%D8%B3%D9%88%D8%A2%D9%BE-%D9%86%D9%81%D8%AA
[2].احسان تقوایی نیا، سوآپ نفت حوزة خزر از طریق ایران؛ بایدها و نبایدها .سایت موسسه ایراس
http://irasnews.ir/vdcepv8z.jh8vwi9bbj.html
نویسنده:
احسان تقوایی نیا: کارشناس اوراسی
سوآپ چیست؟
اصطلاح سوآپ (معاوضه) در معامله‌های نفتی به این مفهوم است که دولت یا تاجران بخش خصوصی، نفت یا گاز را در یک مرز کشور از همسایگان خریداری می‌کنند و در مرز دیگر، به افراد مورد نظر فروشنده تحویل می‌دهند. بر اساس این نوع قراردادها، شرکت سوآپ کننده کشتی حامل نفت خام حوزه شمالی دریای خزر را در بندر نکا تحویل شرکت پایانه های نفتی ایران می دهد و در مقابل در خلیج فارس معادل حجمی این محموله ها را دریافت خواهد کرد .به عبارت دیگر از طریق سوآپ، از یک طرف نفت خام تولیدی همسایگان شمالی، توسط ایران از طریق بنادر جنوبی ایران صادر و از طرف دیگر، نیازهای نفتی و گازی مناطق شمالی کشورمان به شکل ساده تری تامین می شود.
ایران مسیری امن برای حمل و نقل
ایران از امنترین و اقتصادیترین مسیرهای حمل نفت خام به شمار میرود و پایانه نفتی شمال با در اختیار داشتن تجهیزات مدرن و پیشرفته خود می‌تواند نقش موثری در این حوزه ایفا کند. این پایانه، با در اختیار داشتن سه اسکله و متعلقات آن (بازوهای تخلیه، هوز، سیستم لوله کشی) و همچنین دستگاههای اندازهگیری پیشرفته، مخازن مجهز به سیستم اطفای حریق خودکار و نیز سیستم جداسازی آب از نفت (Waste water treatment) از پایانه‌های بسیار پیشرفته در حوزه کشورهای دریای خزر به شمار میآید. پیش از این، سیدپیروز موسوی، مدیرعامل شرکت پایانه‌های نفتی ایران با اشاره به نیم میلیارد دلار تاسیسات و نیروی انسانی مجربی که در پایانه نفتی شمال وجود دارد، ابراز امیدواری کرده بود که با احیای سوآپ، از این ٢ سرمایه در مسیر حصول منافع اقتصادی کشور استفاده شود.[1]
در این زمینه، جمهوری اسلامی ایران دارای مزیت‌هایی است که در صورت بهره‌برداری از آنها می‌تواند منافع فراوانی را به دست آورد. ایران با توجه به اینکه یکی از پنج کشور حوزه خزر است، همچنین با نگاه به مرزهای دریایی که در دریای عمان و خلیج فارس دارد و نیز وضعیت مناسب مسیرهای انتقال نفت می‌تواند به عنوان یک مسیر ترانزیت موثر و باصرفه از حوزه دریای خزر به بازارهای جهانی مطرح شود. برای مثال ترکمنستان علاقه‌مند است که گاز خود را به پاکستان و ترکیه صادر نماید و برای این کار ایران بهترین مسیر به لحاظ جغرافیایی است. راه‌های جایگزین که به لحاظ اقتصادی باصرفه هستند به جهت مشکلات پیچیده سیاسی با موانعی برخورد می‌کنند.
مزایای اقتصادی و ژئوپولیتیک تجارت آزاد در منابع انرژی
تجارت آزاد جزء اساسی رشد اقتصادی است. بازاریابی هم برای واردات و هم صادرات باعث نوآوری می شود، زیرا شرکت ها با رقابت بیشتر مواجه هستند و چالش هایی برای حفظ یا گسترش سهم بازار خود دارند. نتیجه ایده های نوآورانه، محصولات با کیفیت بالاتر با قیمت های رقابتی و یک استاندارد زندگی بهتر است. تا زمانی که هیچ تهدیدی برای امنیت ملی وجود ندارد و نقض حاکمیت قانون وجود ندارد، باید بتوان با انجام تجارت آزاد به سمت بهبود شرایط رفت. از بین بردن محدودیت ها در صادرات انرژی، موجب بهبود امنیت ملی و شرایط ژئوپلیتیک در سراسر جهان می شود. با توجه به فراوانی منابع طبیعی و رشد اخیر در تولید انرژی داخلی، ایران قادر است که انرژی بیشتری تولید کند.
مزایای اقتصادی سواپ برای ایران
قرار گرفتن تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز در منطقه و وجود بازار گسترده مصرف انرژی، شرایط مناسبی را ایجاد کرده تا ایران به محور ترانزیت و سوآپ نفت و فرآورده های نفتی در منطقه تبدیل شود. .بزرگترین ذخایر گازی و نفتی جهان در داخل ایران و یا کشورهای همسایه جای گرفته اند که برای انتقال آنها به مبادی مصرف، ایران می تواند سهمی مهم ایفا کند.
با شروع مجدد سوآپ بین ایران و جمهوری های آسیای مرکزی ضمن صرفه جویی در هزینه های ارسال نفت خام از جنوب کشور به پالایشگاه های تبریز و تهران، جایگاه راهبردی ایران در همکاری با کشورهای آسیای مرکزی و حوزه قفقاز از کریدور شمال - جنوب تقویت خواهد شد. از طریق ترانزیت و سوآپ، همسایگان شمالی ایران، بخشی از فرآورده های نفتی خود را از طریق کشورمان به بازارهای هدف ارسال می کنند که این اقدام، موقعیت بی نظیر ایران را به عنوان شاهراهی امن برای انتقال انرژی تقویت می کند. سوآپ گذشته از جنبه های اقتصادی امری استراتژیک محسوب می شود و از این طریق ایران می تواند به هابی برای کشور های منطقه تبدیل شود.
شکوفایی اقتصادی مناطق محل عبور خطوط لوله که امکانات زیادی برای آن مناطق فراهم می‌کند، از دیگر منافع غیر مستقیم سوآپ محسوب می شود. گسترش روابط اقتصادی و دستیابی به بازار مصرف آن کشورها برای فروش تولیدات داخلی را نیز باید یکی دیگر از مزایای اقتصادی سوآپ قلمداد کرد.
تامین منافع سیاسی- امنیتی از طریق توسعه نفوذ در کشورهای صادر کننده نفت و گاز از مسیر ایران و تبدیل آنها به کشورهایی دوست و متحد را نیز باید به عنوان یکی از مهمترین مزایای سواپ بین ایران و جمهوری های آسیای مرکزی دانست. علاوه بر موارد ذکر شده نتایجی مثل جایگاه اقتصادی بهتر، امنیت بیشتر، همگرایی و همکاری منطقه ای مناسب‌تر، از پیامدهای عبور نفت و گاز از ایران است که می‌تواند ایران را در پیش رفتن به وضعیت مناسب‌تری یاری رساند.[2]
همگرایی سیاسی با جمهوری های آسیای مرکزی
آثار دیپلماتیک سوآپ در کنار منافع اقتصادی آن قرار دارد، سوآپ ارتباط میان کشورهای فعال در این داد و ستد را نزدیک‌تر می‌کند و تأثیر بسزایی در ایجاد روابط استراتژیک کشور ما با همسایگانش دارد.
جمهوری اسلامی ایران از آغاز اجرای طرح سوآپ نفت در سال 1376 تلاش کرده با نشان دادن مزیت‌های نسبی ایران از جمله ارزانی هزینه انتقال، امن بودن مسیر، تقویت مناسبات سیاسی کشورها با سوآپ از راه ایران، عملا کشورهای تولید کننده نفت در مناطق شمالی ایران را به سوآپ هرچند اندک نفت متقاعد کند. باید این نکته را مورد توجه قرار داد که هرچند سوآپ نفت درآمد سرشاری را نصیب ایران نمی‌کند اما به لحاظ دیپلماسی منطقه ای ایران، اهمیت دارد.
بهره گیری ایران از این موقعیت استراتژیک، نقش مهمی را در همگرایی سیاسی همسایگان با کشورمان ایفا خواهد کرد. در سال های گذشته، با اعمال فشارهای سیاسی، ایران از بسیاری از طرح های انتقال منابع انرژی منطقه کنار گذاشته شد، اما وقوع تحولات جدید در مناسبات خارجی ایران و حل پرونده هسته ای ایران می تواند شرایط را به سود ایران تغییر داده است.
اقتصاد، محیط جدید منازعه با ایران
در حقیقت سیاست خارجی ایران در سال های پیش رو، با نسبت هایی جدید از ترکیب اقتصاد، ژئوپلتیک و سیاست مواجه خواهد شد. روندهای جهانی تاثیراتی شگرف بر سیاست قدرت بین المللی و منطقه ای بر جای نهاده و حتی منازعات نیز از این وضعیت جدید تاثیر پذیرفته اند. با توجه به بروز گاه و بیگاه تنش در سیاست قدرت منطقه ای پیرامون ایران، بازیگریِ عنصر اقتصاد هم چنان عاملی تعیین کننده در سطوح مختلف منازعات، چه جهت غلبه و چه جهت همکاری می باشد. از این نگاه تمرکز فشارهای جهانی علیه ایران بر گزینه تحریم اقتصادی حکایت از آوردگاه نوین مناسبات و منازعات قدرت منطقه ای می دهد؛ از این حیث خنثی سازی اقدامات رقبا، فقط با تلاش جهت حضور گسترده ایران در مناسبات اقتصادی مناطق پیرامون و نظام بین المللی میسر می گردد.
توجه ویژه به نیازها، چالش ها و آسیب های کشور در حوزه سیاست خارجی، وضعیتی از تولد و ظهور گفتمانی نوین را ایجاد کرده است. گفتمان سیاست خارجی جدید با تمرکز بر توسعه همکاری های فنی و اقتصادی منطقه ای، به صورت زیرپوستی در ابعاد مختلف سیاست خارجی کشور طلب برتری راهبردی می نماید.
پی نوشت:
[1] .خبرگزاری مهر،سوآپ نفت خام از دریای خزر از سر گرفته شد، 22 مرداد 1396
http://www.mehrnews.com/news/4058075/%D8%B3%D9%88%D8%A2%D9%BE-%D9%86%D9%81%D8%AA
[2].احسان تقوایی نیا، سوآپ نفت حوزة خزر از طریق ایران؛ بایدها و نبایدها .سایت موسسه ایراس
http://irasnews.ir/vdcepv8z.jh8vwi9bbj.html
نویسنده:
احسان تقوایی نیا: کارشناس اوراسی
مرجع : خبرگزاری فارس
کد مطلب : ۶۶۴۸۶۳
منتخب
۶ ارديبهشت ۱۴۰۳
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۳ ارديبهشت ۱۴۰۳
۲ ارديبهشت ۱۴۰۳
۲ ارديبهشت ۱۴۰۳
پیشنهاد ما
