استعفای حریری و ردگیری کانون اصلی بحران در منطقه

پازل تحولات متعدد غرب آسیا در پی روی کار آمدن ملک سلمان و به عبارت درست‌تر محمد بن سلمان در عربستان، کم کم در حال تکمیل شدن است و بدین صورت می‌توان اکنون تحلیل دقیق‌تری از ریشه‌های بحران‌آفرینی و اختلافات در منطقه به دست داد.

دولت عربستان سعودی در دی ماه 1394 / ژانویه 2016 اعلام نمود که روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرد. سپس در می 2017 دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در اولین سفر خارجی خود ریاض را به عنوان مقصد سفر انتخاب و سپس از آنجا به سرزمین‌های اشغالی رفت. «رکس تیلرسون» وزیر امور خارجه آمریکا، هفته پیش از آن در آستانه سفر رئیس‌جمهور آمریکا به ریاض و تل‌آویو گفته بود هدف ترامپ از سفر به عربستان سعودی ایجاد «اتحاد» میان کشورهای عربی با رژیم اسرائیل و تقابل با ایران است و در این سفر طرح تشکیل ناتو عربی با حضور رژیم صهیونیستی مطرح شد. تنها چند روز پس از سفر ترامپ به عربستان، ریاض و برخی دیگر از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در 5 ژوئن 2017 به یکباره روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود با قطر را قطع و شروط مختلفی را برای آغاز مجدد این روابط اعلام کردند. عربستان دوحه را بدلیل آنچه حمایت از شاخه های اخوان المسلمین در منطقه می‌نامید مورد انتقاد و برخی از تندترین اتهامات قرار داد.

اما در اوایل اکتبر 2017 ثامر السبهان وزیر مشاور پایدشاه سعودی در امور کشورهای عربی در پیامی جنجال‌برانگیز در توئیتر که ضمن استقبال از تحریم های آمریکا علیه حزب الله، اعلام کرد تنها راه مواجهه با این حزب شکل گیری ائتلافی بین المللی است. وی حزب الله را «حزب شبه نظامی تروریست» خواند. پس از این سخنان سایر مقامات عربستان سعودی همچون وزیر خارجه و ولیعهد این کشور نیز به اظهاراتی مشابه علیه حزب الله روی آوردند. اما شاید مهمترین تحول مربوط به اقدام عجیب سعد حریری نخست وزیر لبنان در استعفا اعلام استعفا از مقام خود به صورت غیرمنتظره و در خاک عربستان بود. وی در نطق استعفا اتهامات زیادی را بر علیه ایران و حزب الله لبنان وارد کرد. این سخنان حریری با استقبال مقامات رژیم صهیونیستی مواجه شد. نتانیاهو مدعي شد استعفاي حریری بيدارباشي براي مقابله با جمهوري اسلامي ايران است. پس از این استعفا، سعودی‌ها محمودعباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین را به ریاض فرا خواندند. از طرف دیگر دیدار رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین با مقامات عربستان در حالی که این کشور روزهای پرتلاطمی را در داخل بدلیل بازداشت‌های گسترده شاهزدگان سعودی می‌گذراند، نشان دهنده علاقه سعودی‌ها به تشکیلات خودگردان است که برخلاف دیگر گروه‌های فلسطینی بویژه حماس، مواضع سازش‌کارانه‌ای را در ارتباط با مسئله فلسطین و اشغال شهر قدس دنبال می‌کند.

با نگاهی گذرا به این تحولات می‌توان اتحاد نانوشته و پشت پرده دولت‌های عربستان، غرب و رژیم صهیونیستی برای مقابله با اعضا محور مقاومت را مشاهده کرد و در این میان موضوع فلسطین و نوع رابطه دولت‌های منطقه با رژیم صهیونیستی اساس و بنیان اختلافات با محور مقاومت است. در واقع بحران‌آفرینی ریاض در روابط با ایران، قطر و حزب الله نشاندهنده آن است که سعودی‌ها در تلاشند تا با حمایت از تشکیلات خودگردان در مقابل حماس، به سمت شناسایی و عادی سازی روابط کشورهای عربی با تل‌آویو حرکت کنند.

از این رو عربستان بویژه طی دو سال گذشته و با قدرت‌گیری محمد بن سلمان به شدت در تلاش است تا با شکستن سنت‌های پیشین و به نوعی صف‌شکنی در جهان عرب، اسرائیل را به عنوان یک کشور در خاک فلسطین به رسمیت شناسد.

در این رابطه گزارش‌های متعددی از دیدار‌های غیر رسمی برخی مقامات امنیتی عربستان با صهیونیست‌ها وجود دارد. در مردادماه سال جاری، امانوئل ناشون، سخنگوی وزارت امور خارجه اسرائیل تأیید کرد که انور عشقی، ژنرال بازنشسته سعودی با دور گولد، یکی از مدیران کل وزارت خارجه اسرائیل دیدار داشته است. جروزالم پست نیز گزارش داد که انور عشقی با ژنرال یوآو مرده‌خای، فرمانده هماهنگی عملیات ارتش اسرائیل در کرانه غربی و غزه دیدار داشته است.

همچنین در پی اعلام رسمی ولیعهدی محمد بن سلمان «أیوب القرا» وزیر ارتباطات و اطلاع‌رسانی اسرائیل در صفحه‌ فیسبوکش اعلام کرد که این انتصاب به تقویت روابط ریاض - تل‌آویو منجر خواهد شد و بر تجارت واقتصاد تاثیری مثبت خواهد گذاشت و با نظارت دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا، باعث خیر و برکت کل منطقه از جمله اسرائیل خواهد شد. مجموع این گزارش‌ها و تحولات نشان می‌دهد، ریاض بویژه با روی کار آمدن محمد بن سلمان، تلاش پرشتابی را برای عادی سازی روابط خود با صهونیست‌ها دنبال می‌کند.



چرا بن سلمان در عربستان بدنبال نزدیکی با اسرائیل است؟

تلاش ریاض برای نزدیکی به تل‌آویو با محوریت ولیعهد جدید عربستان در حالی دنبال می‌شود، که در همین مدت این کشور تحولات داخلی بی‌سابقه‌ای را به خود دیده است. به اعتقاد بسیاری اقدام بی‌سابقه‌ای ولیعهد جدید در راستای انجام برخی اصلاحات در حوزه اجتماعی با دادن پاره‌ای آزادی‌های اجتماعی به زنان و همچنین بازداشت ده‌ها شاهزاده عربستانی، همگی نشانه‌هایی از تلاش این شاهزاده جوان برای تثبیت پایه‌های قدرت خود است که احتمال شکل‌گیری بی‌ثباتی داخلی و حتی وقوع یک کودتای داخلی را علیه بن سلمان بسیار بیشتر می‌کند.

در این شرایط با افزایش نارضایتی و اختلافات داخلی در خاندان پادشاهی سعودی و امکان تضعیف جایگاه داخلی ولیعهد جوان عربستان، این بسیار طبیعی است که وی بدنبال تحکیم پایه‌های قدرت خود در میان حامیان غربی حرکت کند و با هدف تحکیم این جایگاه از هیج اقدامی فروگذار نباشد، حتی اگر این اقدام تابوی پرخطر شناسایی تل‌آویو در جهان عرب باشد.

اگر مصر و اردن را از مسئله فلسطین جدا کنیم، پس از گذشت نزدیک به هفت دهه، همچنان صحبت از رابطه با اسرائیل و شناسایی آن در جهان عرب به منزله یک تابوی خطرناک و غیرقابل انتظار است. افکار عمومی در میان شهروندان عرب هنوز حاضر نیست اشغال‌گری صهیونیستی در خاک فلسطین را قبول کند و ترس از همین موضوع باعث شده تا همچنان دولت‌های محافظه‌کار جهان عرب بویژه شیخ نشینان خلیح فارس با احتیاط به این موضوع نگاه کنند. با این حال علی‌رغم این محافظه کاری رهبران جهان عرب، اما ولیعهد جوان سعودی از زمان قدرت گیری تلاش‌های غیررسمی و گاه حتی علنی خود را برخلاف افکار عمومی غالب در جهان عرب حول گرایش و تلاش برای شناسایی تل‌آویو قرار می‌دهد تا به متحدان غربی خود در آمریکا و اروپا این موضوع را ثابت نماید که تنها شخص او می‌تواند بحران هفتاد ساله موجودیت اسرائیل در منطقه را حل و به موضوعی عادی تبدیل کند.

براین اساس در حالی که این روزها فضای داخلی عربستان متاثر از موج دستگیری‌ها و بازداشت برخی شاهزدگان بسیار پر ملتهب و نگران‌کننده است، در نگاه بن سلمان این اطمینان خاطر وجود دارد که حتی با وقوع برخی تحرکات داخلی علیه اقدامات مخالفت‌برانگیز او در آینده، اما حامیان غربی‌اش از وی بدلیل گرایش به تل‌اویو تمام قد حمایت خواهند کرد. بن سلمان معتقد است شناسایی اسرائیل برگه اطمینانی از جانب غرب برای او حاصل می‌کند تا در پناه آن بتواند هرچه را که می‌خواهد برای تثبیت قدرت داخلی‌اش در عربستان انجام دهد.