کردهای سوریه در دوراهی انتخاب مسکو- واشنگتن

متعاقب آغاز بحران سوریه در ژانویه 2016 عرصه‌ برای بازیگری کردهای سوریه در این کشور مهیا شد. کردهای سوریه با جمعیتی کمتر از دو میلیون نفر، طی سال‌های بعد از استقلال سوریه از قیمومیت کشور فرانسه در سال 1946، تا سال 2011 جایگاه خاصی در عرصه سیاسی - اجتماعی سوریه نداشتند و از سوی دولت به عنوان مهاجران کرد ترکیه قلمداد می‌شدند. اما با وقوع بحران در این کشور و فراگیر شدن عرصه بحران، فضا برای ورود کردها به معادلات قدرت مهیا شد. در سال‌های قبل از 2011، حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) در مقام شاخه سوری حزب کارگران کردستان (PKK) فعالیت‌های مخفی داشت اما پس از آغاز بحران‌ها این حزب با طرح نظام کانتونی در قالب سیستم کنفدرالیسم دموکراتیک کنترل مناطقی محدود از استان‌های حسکه، حلب و رقه را در دست گرفت. بعدها در سال‌ 2014 به شکل رسمی سه کانتون عفرین، جزیره و کوبانی از سوی آن‌ها ایجاد شد. در همین سال کردها پس از مقاومت و موفقیت در برابر نیروهای تروریستی داعش در کوبانی، مورد توجه قرار گرفتند.


به ویژه پس از آن‌که ایالات متحده آمریکا به طور رسمی در دسامبر 2014 با ارسال تسلیحات نظامی برای یگان‌‌های مدافع خلق (YPG) و یگان‌های محافظ زنان (YPJ) ارتباطات رسمی سیاسی و دیپلماتیک خود را با کردهای سوریه آغاز نمود، حوزه نفوذ و حدود سرزمینی تحت کنترل آن‌ها به شدت توسعه پیدا کرد. در واقع بعد از شکست داعش در کوبانی، همکاری‌های واشنگتن با کردها سطحی گسترده‌تر پیدا کرد و آمریکا نقشی غیرقابل انکار در توسعه قدرت نظامی آنان داشت. اما ورود روسیه به عرصه بحران داخلی سوریه در ماه‌های پایانی سال 2015 و تلاش این کشور برای ایجاد ارتباط سیاسی و دیپلماتیک با کردها و پاسخ مثبت حزب اتحاد دموکراتیک به مسکو با ایجاد نمایندگی در روسیه، معادله‌ای جدید را در ارتباط با کردهای سوریه گشود. در مجموع، کردهای سوریه پس از این روند از توسعه محدوده قدرت، در ۱۷ مارس ۲۰۱۶ در نشستی در رمیلان در کانتون جزیره نظام فدرال را در شمال سوریه ایجاد کردند و بعدها پس از کنترل رقه، پایتخت خودخوانده داعش از سوی نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) در 17 اکتبر 2017، بر وزن سیاسی کردها بیش از پیش افزوده شد. حتی در ماه‌های اخیر با حمایت آمریکا نیروهای دموکراتیک سوریه که حدود 90 درصد از نیروهای آن را کردها تشکیل می‌دهند موفق شدند در روزهای پایانی حیات رسمی داعش، بخش‌های مهمی از استان دیرالزور را به کنترل خود در بیاورند.


با تمام این تفاسیر در وضعیت جدید سوریه که دیگر داعش در این کشور باقی نمانده و حکومت مرکزی با حمایت‌های ایران و روسیه موفق شده اکثریت مناطق کشور را مجددا تحت کنترل خود بگیرد، اکنون این مساله مطرح است که آینده کردهای سوریه در چه مسیر قرار خواهد گرفت؟ به عبارت دقیق‌تر این مساله در ارتباط با آینده کردها سوریه مطرح می‌شود که آن‌ها در مناسبات آتی خود با دو قدرت بین‌المللی آمریکا و روسیه چه راهبردی را در پیش خواهند گرفت؟ در پاسخ به این پرسش اساسی می‌توان سه سناریو را مطرح کرد که عبارتند از:


-1حفظ اتحاد راهبردی با آمریکا و دور شدن از روسیه

اولین سناریو در ارتباط با آینده کردهای سوریه را می‌توان حفظ اتحاد راهبردی با واشنگتن ارزیابی کرد. اساس این سناریو بر این مبنا است که کردهای سوریه با توجه به اختلافات چشم‌گیر آمریکا و روسیه پیرامون آینده سوریه، ‌در نهایت مجبور خواهند شد با درخواست آمریکا اتحاد راهبردی با واشنگتن را به تنهایی در پیش بگیرند و مسیر دوری از روسیه را برگزینند. شاید بتوان گفت با توجه به واقعیت‌های میدانی و حجم وسیع کمک‌های آمریکا به سوریه این سناریو منطقی و معقول به نظر می‌رسد اما بدون شک کردهای سوریه به وضوح از این مساله آگاه هستند که اولاً حمایت‌های امریکا از آنها همیشگی نبوده و در نهایت آمریکا همسویی با متحد استراتژیک خود در منطقه یعنی ترکیه را برخواهد گزید و ثانیاً روسیه در حال حاضر تنها بازیگری است که به طور غیررسمی از خواسته‌های آنان همانند ایجاد فدرالیسم و دعوت به مذاکرات صلح سوریه دفاع کرده است؛ از این رو به هیچ عنوان قصد ندارند، حمایت مسکو را از دست دهند.


-2گرایش به سمت روسیه و دور شدن از آمریکا

دیگر سناریوی ممکن پیرامون آینده کردهای سوریه را می‌توان بر مبنای نزدیک شدن آن‌ها به روسیه و دوری‌گزینی آن‌ها از آمریکا دانست. این سناروی بر این مبنا است که کردهای سوریه به رفتار و تعهدات امریکا اطمینان ندارند و به این نتیجه رسیده اند که دیر یا زود، آن‌ها قربانی توافق واشنگتن با آنکارا خواهند شد. بر همین اساس می‌بایست مسیر نزدیکی به روسیه را در پیش بگیرند. بویژه در شرایطی که در سوریه میدان در دست دولت سوریه و متحدان آن از جمله روسیه می باشد و آمریکائیها تعیین کنندگی چندانی ندارند.


-3 ایجاد مناسبات دو سویه با آمریکا و روسیه

سومین سناریویی که از مجموع دو سناریوی قبلی پیرامون آینده کردهای سوریه قابل طرح می‌باشد، در ارتباط با ایفای نقش یا بازی دوگانه کردهای سوریه در قبال دو قدرت بزرگ بین‌المللی تاثیرگذار در آینده بحران سوریه است. بر این مبنا که از یک سو، آن‌ها اتحاد راهبردی خود را با آمریکا ادامه خواهند داد و از سوی دیگر، همکاری‌های خود را با مسکو حفظ خواهند کرد؛ بر مبنای این نظر که برای ابقای جایگاه و حفظ وضعیت خود در این کشور نمی‌توانند به طور کامل در یک محور خود را تعریف کنند. بر همین مبنا می‌بایست به صورتی که هر دو قدرت بین‌المللی یعنی روسیه و آمریکا انتظار داشته باشند، با آن‌ها تعامل کنند.


در مجموع، مبنای کردها در انتخاب گزینه های یاد شده این خواهد بود که از طریق کدامیک از این دو قدرت بهتر می توانند به خواسته های خود برسند لذا تصمیمات سران کردی تا حدود زیادی به تحولات آینده بستگی دارد. بنابراین نظر به اینکه روسیه تعیین کنندگی بسیار بیشتری نسبت به آمریکا در صحنه سوریه دارد، عملاً کردها مجبور خواهند شد همکاری با روسیه را مد نظر داشته باشند. آنها می دانند بدون نظر موافق روسیه- علی رغم حمایت آمریکا از آنها- نمی توانند کاری از پیش ببرند و از طرف دیگر نمی‌خواهند حمایت‌های آمریکا را از دست بدهند. بویژه در شرایطی که اساساً خواست آمریکا در حمایت از کردها، استفاده ابزاری از آنها در راستای منافع خود است. کردها بخوبی نسبت به این موضوع آگاه هستند.