ناتو و دغدغه های امنیتی اروپا در جنوب

ناتو اولویت‌های تهدیدزا و برنامه عملیاتی خود را برای سال 2018 مشخص کرد. در اعلامیه این سازمان گفته شده که در نشست نخستِ کمیته نظامی ناتو در 16 و 17 ژانویه که سالانه دوبار و در سطح روسای ستاد مشترک در بروکسل برگزار می‌شود، مباحث پیرامون وضعیت و چالش‌های امنیتی پیش روی کشورهای واقع در جنوب اروپا طرح خواهد شد و طی آن، گزارشی درباره خاورمیانه و شمال آفریقا ارائه می‌گردد که شامل طرح های ابتکاری برای برقراری ثبات در منطقه، مبارزه با تروریسم، تلاش های ائتلاف بین المللی ضد داعش، آموزش نیروهای عراقی و بررسی وضعیت نیروهای ناتو در افغانستان می‌باشد.

اعضا ناتو در سال 2017 برای سومین سال پیاپی روند کاهشی بودجه نظامی خود را متوقف و به منظور رسیدن به سهم 2 درصدی هزینه های نظامی از درآمدهای اقتصادی، سهم بخش نظامی را از بودجه افزایش داده بودند. این روند با روی کار آمدن دونالد ترامپ و اعمال فشار وی بر اعضا اروپایی به منظور برعهده گرفتن سهم بیشتری از هزینه های این سازمان تقویت نیز شده است. تهدید روسیه در شرق اروپا و گسترش تروریسم در غرب آسیا و شمال آفریقا با تبعات زیانبار آن برای اروپا، مهمترین دغدغه‌های پیش روی ناتو در سال جدید و عوامل اصلی این افزایش بودجه بوده‌اند.

جنوب اروپا، از تروریسم تا مهاجرت

طی سال‌های اخیر مسأله افزایش بی سابقه هجوم پناهجویان به سمت اروپا یکی از چالش‌های اصلی کشورهای این منطقه باکه تبعات شدید اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و امنیتی بوده است. بیشترین حجم از ورود این پناهجویان به کشورهای اروپایی از مرزهای جنوبی این قاره و از طریق دریا صورت می‌گیرد. افزایش شمار پناهجویان به دلیل جنگ و بحران ناامنی در کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه روی داده که در نتیجه گسترش تروریسم همزمان با بحران‌های سیاسی و اقتصادی در این مناطق صورت گرفته است. بر این اساس ناتو بر آن است تا از طریق افزایش همکاری با کشورهای بحران‌خیز شمال آفریقا و غرب آسیا به منظور ارتقا توانایی این کشورها برای رسیدگی به تهدیدات و چالش های امنیتی، کنترل قلمرو و مرزهای خود، امنیت اعضای اروپایی این سازمان را تقویت کند. در این زمینه ایتالیا و کشورهای حاضر در شبه جزیره بالکان نقش مهمی ایفا می کنند که مرزهای اروپا با کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه محسوب می‌شوند. شایان ذکر است که تقریبا نیمی از میلیون مهاجر و پناهنده فقط در 3 سال (2014/2016) در ایتالیا فرود آمده اند.

در بعدی دیگر ناتو در پی افزایش توان نیروهای خود در جنوب و شرق اروپا برای مقابله با روسیه است. وزرای دفاع کشورهای عضو ناتو در 5 فوریه 2015 تصمیم گرفتند که با توجه به تغییر فضای امنیتی منطقه در نواحی شرقی و جنوبی ناتو نیروهایی با آمادگی بالا تشکیل دهند. از این رو ناتو از عملیاتی شدن یک نیروی ویژه نظامی خبر داد که قرار است تا با تهدید‌های احتمالی مقابله کند. "نیروی ویژه مشترک فوق العاده آماده‌" که به نیروی سرنیزه نیز مشهور است، شامل حدود 5 هزار نیروی نظامی فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی، اسپانیایی و لهستانی می‌ باشد و یگان های دریایی و هوایی و نیروهای ویژه‌ نیز در موارد مقتضی در آن شرکت دارند. این نیروی جدید در چارچوب نیروی واکنش سریع ناتو (NRF) قرار دارد. این اقدام مخالفت روسیه را به دلیل آنچه این کشور افزایش سطح تنش‌ ها ذکر کرده در پی داشته است.

بر این اساس مهمترین اقدامات ناتو برای عملیاتی کردن اهداف خود در جنوب اروپا را می‌توان شامل ارتقاء سیستم های نظارت و شناسایی هوایی، دریایی و زمینی، فعالیت‌های اطلاعاتی بویژه در حوزه سایبری و جنگ الکترونیک، افزایش کنترل مرزی بویژه در مدیترانه مرکزی و حمایت عملیاتی برای ایجاد قابلیت‌های نظامی در نظر گرفت.

افغانستان و عراق

افغانستان یکی از محورهای بحث در نشست آتی کمیته نظامی ناتو ذکر شده است. ناتو در ژانویه 2015 مأموریت رزمی خود را در افغانستان پایان داده و به آموزش و مشورت دهی به نظامیان افغان مشغول است. با این حال در نشست ژوئن 2017 وزرای دفاع عضو ناتو در بروکسل، تصمیم گرفته شد که این سازمان 3000 نیروی دیگر علاوه بر 13000 نیروی مستقر پیشین در افغانستان به این کشور اعزام کند. در آوریل 2017 ویلیم سالوین، سخنگوی ناتو در افغانستان از ضرورویت مبارزه و شکست داعش تا پایان همین سال سخن گفت. مهاجران افغان بخش بزرگی از مهاجران گسیل شده به اروپا را شامل می‌شود لذا کشورهای اروپایی از گسترش ناامنی در پی فعالیت داعش در این کشور نگرانند. از طرف دیگر ایالات متحده به عنوان بزرگترین قدرت ناتو، مسئله نفوذ روسیه در افغانستان را تهدیدی برای منافع خود در غرب، مرکز و جنوب آسیا برشمرده و به تقویت حضور خود در آسیای میانه از دریچه افغانستان می اندیشد. لذا در حالی که واشنگتن با اتهام وجود میان ارتباطات مسکو و طالبان از این امر ابراز نگرانی و ناخرسندی می‌کند، روسیه نیز در مقابل ایالات متحده را به همکاری با نیروهای داعش در سوریه و افغانستان برای به مخاطره انداختن امنیت جمهوری‌های آسیای مرکزی متهم کرده است.

در اعلامیه ناتو همچنین از همکاری نظامی با عراق در زمینه آموزش نیروهای نظامی این کشور برای مبارزه با داعش و تروریسم نام برده شده است. در نشست وزرای دفاع کشورهای عضو ناتو در آگوست 2017 دبیرکل این سازمان در پاسخ به سئوالی درباره نقش ناتو در دوران پسا داعش ادعا کرد: «ناتو در حال حمایت از عراق بوده و به ثبات این کشور کمک می کند». البته پیش از آن نیز در 9 ژوئیه 2016 در نشست روسای جمهور و روسای دولت های عضو ناتو در «ورشو» توافق شد که طرح های آموزش نظامی ارتش عراق در خاک این کشور اجرایی شود. با این وجود ناتو در سرکوب داعش در عراق و سوریه کمترین نقش ممکن را ایفا کرده و حتی می‌توان آن را نادیده گرفت زیرا عملاً مهمترین عامل شکست داعش در عراق و سوریه همکاری دولت‌های ایران، روسیه، عراق و سوریه و سایر گروه‌های عضو ائتلاف مقاومت بوده اند. بر این اساس یکی از اهداف اصلی ناتو به رهبری آمریکا گسترش حضور در شرق اروپا و بویژه خاورمیانه برای جلوگیری از نفوذ روسیه و ایران در منطقه می باشد.