ابهام در بحران ارمنستان اعتراض علیه دولت یا نظام؟

پس از تأکید «نیکول پاشینیان» رهبر مخالفان بر ادامه اعتراض‌ها و تظاهرات مردمی، به نظر می‌رسد ارمنستان دست کم به این زودی‌ها به ثبات و آرامش نمی‌رسد.
پارلمان ارمنستان در حالی قرار است سه‌شنبه پیش رو نخست‌وزیر جدید را انتخاب کند که پاشینیان اعلام کرده، این اقدام باید از سوی مردم انجام شود. با توجه به اینکه اکثریت پارلمان حامی حزب حاکم هستند، امکان انتخاب نخست‌وزیر جدید از حزب جمهوریخواه وجود دارد و این به معنای ادامه اعتراض مخالفان خواهد بود.

خبرگزاری فرانسه در این باره نوشته است: «کارن کاراپتیان» نخست‌وزیر موقت ارمنستان روز گذشته (جمعه) مذاکرات پیشنهادی از سوی رهبر مخالفان را رد کرد که این نشانه‌ای از ادامه تنش‌های سیاسی است. انجام این مذاکره در حالی رد شده که کاراپتیان روز پنجشنبه با «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه در مورد آخرین تحولات تلفنی گفت وگو کرد.
از سوی دیگر، پاشینیان که خود را تنها نامزد مناسب احراز مسئولیت نخست‌وزیری اعلام کرده، به مقامات ارمنستان اولتیماتوم داده در رأی گیری روز سه شنبه قانونگذاران باید او را به عنوان نخست‌وزیر برگزینند.

اما سخنگوی کاراپتیان با رد آن گفت: نخست‌وزیر موقت بر این باور است مذاکراتی که یک طرف دستورها را دیکته می‌کند و طرف دیگر نمی‌تواند آن را انجام دهد، اصلاً به معنای واقعی مذاکره نیست.
رهبر مخالفان تأکید کرده که لازم است به عنوان نخست‌وزیر آتی انتخاب شود تا بر انتخابات زودهنگام پارلمانی نظارت داشته باشد و نظام سیاسی را نیز پاکسازی کند.
مخالفان معتقدند پس از کناره‌گیری سرکیسیان، حزب حاکم همچنان به دنبال راه‌هایی برای ادامه حضور در قدرت است.

با توجه به اینکه حزب جمهوریخواه اکثریت کرسی‌ها را در پارلمان دارد، پاشینیان هم از حمایت کافی برای انتخاب شدن به عنوان نخست‌وزیر برخوردار نیست که این موضوع می‌تواند منجر به تشدید تنش‌ها و حتی گسترده‌تر شدن تظاهرات مخالفان شود.
ناظران هشدار داده اند، بحران کنونی ارمنستان ممکن است این کشور منطقه اورآسیا را بی‌ثبات کند. برخی تحلیلگران هم بر این باورند اوضاع غیرقابل پیش‌بینی است. «اروند بوزویان» تحلیلگر منطقه آسیای مرکزی گفت: ناممکن است که با قاطعیت بگوییم ارمنستان بحران را پس از انتخاب نخست‌وزیر توسط پارلمان، پشت سر می‌گذارد.
تارنمای شبکه یورونیوز نیز تصریح کرد: همزمان با تداوم اعتراض‌ها در ارمنستان، نشانه‌ای از پایان بحران سیاسی دیده نمی‌شود. پس از تظاهرات مخالفان برای کناره‌گیری سرکیسیان، مخالفان خواهان به دست گرفتن کل دولت هستند.
این شبکه ادامه داده است: پاشینیان اعلام کرده جنبش تحت هدایت وی علیه یک فرد نیست؛ بلکه مخالف نظام کنونی است.

رهبر مخالفان افزوده است: راضی نخواهیم شد جز اینکه تغییرات واقعی و بنیادین در نظام سیاسی رخ دهد. به دلیل حضور اکثریت حامیان حزب حاکم در پارلمان، انتخاب فردی از حزب جمهوریخواه به عنوان نخست‌وزیر جدید در رای‌گیری ممکن می‌نماید که به معنای ادامه اعتراض مخالفان خواهد بود.
«گِرگ‌گریگوریان» یک فعال «جنبش مخالف» در همین چارچوب تأکید کرده که «استعفای سرکیسیان برای اعمال تغییرات ناکافی است. اعتراض‌ها فقط به منزله تظاهرات نیست بلکه بیدارباشی برای همه به شمار می‌رود.»
یورونیوز می‌افزاید: در زمان کنونی همه نگاه‌ها به رأی‌گیری روز سه شنبه پارلمان و اینکه پس از آنچه رخ خواهد داد؟ دوخته شده است.

تارنمای شبکه آمریکایی بلومبرگ نیز گزارش داد: در بحبوحه تشدید تنش‌ها میان حزب حاکم و مخالفان، آرمن سرکیسیان رئیس‌جمهوری ارمنستان تلاش می‌کند، مانع گسترش این وضع شود.
وی روز گذشته گفت: آینده ارمنستان در رأی گیری روز سه شنبه ترسیم می‌شود و راه دیگری برای پایان دادن به این بن‌بست سیاسی وجود ندارد.

بلومبرگ در ادامه نوشته است: در حالی انتخابات پارلمانی بعدی تا سال 2022 برگزار نخواهد شد، اگر پارلمان نتواند برای دو مرتبه رأی اکثریت را برای برگزیدن نخست‌وزیر جدید به دست آورد، بر پایه قانون اساسی، اعلام انتخابات زودهنگام می‌شود. در بحبوحه این تنش‌ها، روسیه نیز بدقت نظاره گر اوضاع ارمنستان است؛ چون بی‌ثباتی در این کشور به نفع مسکو نیست و در همین چارچوب پوتین روز پنجشنبه در مذاکره تلفنی با کاراپتیان خواستار راه‌حل قانونی و در چارچوب قانون اساسی برای برون رفت از بحران کنونی شد.

همچنین تارنمای «آمریکن اینترست» عنوان کرد: در حالی که برخی تحلیلگران می‌خواهند ارمنستان را وابسته به روسیه یا کشوری غربی توصیف کنند، باید گفت ایروان در سال‌های اخیر نشان داده به دنبال روابط همزمان با مسکو، واشنگتن، اتحادیه اروپا و تهران است. این راهبردی بود که سرکیسیان در دوران ریاست جمهوری خود دنبال می‌کرد و احتمالاً از سوی جانشین‌ وی هم پیگیری خواهد شد.

«هر آنچه روزهای بعد رخ دهد و در دو هفته اخیر انجام شد، نقطه عطفی تاریخی برای ارمنستان محسوب خواهد شد. این کشور از زمان استقلال از شوروی وقت (سال 1991)پیشینه تظاهرات برگزار شده را نداشته است و برای نخستین بار یک رهبر با درخواست‌های مردمی از قدرت کنار رفت.»
«ارمنستانی‌ها با پی بردن به قدرت خود وارد مرحله‌ای جدید از تعامل، فعالیت اجتماعی و امید به آینده شده‌اند و پاشینیان رهبر مخالفان مقبولیت زیادی را بدست آورده است. سخنرانی‌ها و کنفرانس‌های خبری وی نشان می‌دهد به این موضوع که «انقلاب مخملی» در ارمنستان تازه شروع شده، اعتقاد دارد. وی و حامیانش بر این باورند حزب حاکم باید از قدرت کنار برود و لازم است تغییراتی بنیادین در نظام سیاسی اعمال شود.»

ارمنستان با کمی بیش از 29 هزار و 700 کیلومتر مربع مساحت و نزدیک سه میلیون نفر جمعیت در معادله رویارویی‌های منطقه‌ای جایگاه مهمی دارد که افزون بر روسیه می‌تواند بر کشورهای همجوار و نزدیک، تاثیرگذاری داشته باشد. این کشور در قفقاز جنوبی میان دریای سیاه و دریای خزر قرار دارد که مرز آسیا و اروپا محسوب می‌شود و در صورت حضور یا حداقل نفوذ سیاسی نظامی آمریکا، اتحادیه اروپا و ناتو در این کشور، غرب می‌تواند بر معادلات کلان منطقه تأثیر زیادی بگذارد.

ارمنستان از این رو برای اروپا و آمریکا اهمیت نظامی-سیاسی دارد که در غرب با ترکیه، شمال گرجستان، شرق جمهوری آذربایجان (جمهوری قره باغ) و در جنوب ایران و جمهوری خودمختار نخجوان (جزئی از جمهوری آذربایجان) هم مرز است و هر گونه جای پا برای ناتو و آمریکا می‌تواند افزون بر شکل گیری دغدغه برای روسیه، برای کشورهای غیر همسو با غرب نیز نگران‌کننده باشد.

قره‌باغ

در این میان اما، جمهوری آذربایجان که در رابطه با مناقشه قره باغ در حالت جنگ با ارمنستان بسر می‌برد، تحولات در ایروان را با حساسیت بیشتری دنبال می‌کند و انتظارات ویژه‌ای نیز از این تحولات دارد.
هر چند جمهوری آذربایجان هیچگونه ارتباط سیاسی، اقتصادی و مردمی با ارمنستان ندارد ، اما محافل سیاسی و اجتماعی باکو بیشتر به فکر تاثیر تحولات جاری ارمنستان در آینده مناقشه قره باغ هستند و انتظار دارند که تحولات ارمنستان منجر به حل موضوع در منطقه پر افت و خیز قره باغ شود.

در ادامه سعی شده به برخی نظرات و پیش‌بینی‌های مختلف که از سوی محافل سیاسی جمهوری آذربایجان در رابطه با تحولات ارمنستان مطرح شده تنها از زاویه مناقشه قره باغ مورد بررسی قرار گیرد.
اما پیش از هر گونه اظهار نظر، لازم است مورد توجه قرار گیرد که به دلایل مختلف محافل سیاسی و اجتماعی جمهوری آذربایجان درباره «نیکول پاشینیان» رهبر معترضان ارمنستان و دیدگاه‌ها و مواضع سیاسی او به ویژه در مورد مناقشه قره باغ شناخت چندانی ندارند، به همین خاطر، رهبران باکو در ارزیابی حرکات آغاز شده به رهبری وی در ارمنستان بسیاری از صاحب نظران محتاطانه عمل می‌کنند.
به رغم این در شرایطی که طی سال‌های گذشته مذاکرات قره باغ هیچ نتیجه‌ای نداشته، امیدهای هرچند ضعیفی نیز در مورد حل مسالمت‌آمیز مناقشه قره باغ پس از تغییر قدرت در ارمنستان در میان بسیاری از سیاستمداران و کارشناسان ایجاد شده است.

واکنش باکو به تحولات ارمنستان

باکو که سرژ سرکیسیان رئیس‌جمهوری و نخست‌وزیر سابق ارمنستان را همواره به اتخاذ موضع غیر سازنده در مذاکرات حل مناقشه قره باغ متهم می‌کرده است، بلافاصله پس از بروز تحولات جاری در این کشور و برکناری سرژ سرکیسیان، آمادگی خود را برای ادامه مذاکرات با نیروهای سیاسی سالم ارمنستان جهت حل مناقشه قره باغ اعلام کرد.

«حکمت حاجی‌اف» سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان در این ارتباط گفت : بر اثر سیاست‌های رژیم سرکیسیان تا به حال پیشرفتی در حل مناقشه قره باغ میسر نشده است.
وی همچنین افزود: ادعای برخی عناصر وابسته به رژیم سرکیسیان مبنی بر اقدام جمهوری آذربایجان جهت استقرار نیرو و تجهیزات نظامی در خط مقدم جبهه در منطقه مورد مناقشه قره باغ صحت ندارد و هدف از طرح این ادعاها، فریب افکار عمومی است. سخنگوی وزارت خارجه جمهوری آذربایجان گفت: واقعیت این است که حضور نیروهای نظامی ارمنستان در قره باغ تهدید عمده برای صلح و امنیت در منطقه است و برای پایان دادن به تنش آنها باید از این سرزمین‌ها خارج شوند. سخنگوی وزارت خارجه جمهوری آذربایجان گفت: جمهوری آذربایجان آماده برای ادامه مذاکرات با نیروهای سیاسی سالم ارمنستان برای حل هر چه سریع و مسالمت‌آمیز مناقشه قره‌باغ بر اساس موازین حقوق بین‌الملل و قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد است.

حاجی اف اضافه کرد: حل سریع و مسالمت‌آمیز مناقشه قره باغ برقراری صلح و ثبات در منطقه و ایجاد فرصت همکاری‌های همه‌جانبه منطقه‌ای را تامین خواهد کرد. وزارت دفاع جمهوری آذربایجان نیز ضمن تکذیب بیانیه برخی مقامات ارمنستان در‌باره تحرکات نیروهای جمهوری آذربایجان در خط مقدم جبهه اعلام کرد که واحد‌های ارتش جمهوری آذربایجان، رژیم آتش بس را به طور جدی رعایت می‌کند و باکو نمی‌خواهد، اوضاع در منطقه مورد مناقشه قره باغ بیش از این متشنج شود.

مناقشه میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر قره باغ کوهستانی در سال 1988 میلادی آغاز و در سال 1992 به درگیری نظامی تبدیل شد
در ماه مه 1994 (اردیبهشت 1373) میان طرفین مناقشه رژیم آتش بس برقرار شد ولی میانجیگری بین‌المللی گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا به ریاست مشترک روسیه، فرانسه و آمریکا برای حل مسالمت‌آمیز این مناقشه تا حال نتیجه‌ای نداشته است.
روسای جمهوری آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا در 17 سال گذشته یعنی بین سال‌های 1998تا 2017 میلادی، 53 بار دیدار و راه‌های حل مناقشه قره‌باغ را بررسی کردند، اما تا به حال پیشرفتی در حل این مناقشه مشاهده نشده است.
جمهوری آذربایجان که حل مناقشه قره باغ را اولویت نخست سیاست خارجی خود اعلام کرده است، خواستار حل این مناقشه بر اساس اصل تمامیت ارضی کشورها و مطابق موازین حقوق بین‌المللی است.

ارمنستان نیز خواستار حل مناقشه بر اساس اصل حق ملت‌ها برای تعیین سرنوشت خود است که با اصل تمامیت ارضی کشورها بطور کامل مغایرت دارد.
نبود توافق میان طرفین مناقشه در این دو اصل عمده موجب کاهش امیدها برای رفع این معضل اصلی منطقه می‌شود.
کارشناسان همچنین بر این باورند که همراه با بین‌المللی شدن حل این مناقشه، نبود اعتماد میان طرفین یکی از موانع عمده حل این مناقشه است.
به هر حال ارمنستان حاضر نیست نیروهای خود ر ا از منطقه قره‌باغ کوهستانی خارج کند و جمهوری آذربایجان نیز همواره اعلام کرده است، ‌اشغال بخشی از سرزمین‌های خود را از سوی نیروهای ارمنستان هرگز تحمل نخواهد کرد.

نبود پیشرفت در مذاکرات حل مناقشه قره‌باغ با میانجیگری مشترک آمریکا، روسیه و فرانسه و اتهامات متقابل باکو و ایروان، به تنش میان دو کشور دامن زده و در نهایت منجر به درگیری‌های نظامی در ماه آوریل سال 2016 میلادی شد که در جریان آن هر دو طرف تلفات جانی قابل توجه داشتند.
وقوع تحولات سیاسی در ارمنستان در شرایطی که مذاکرات 20 ساله بین طرفین بی‌نتیجه بود، امیدی هر چند ضعیف در طرف جمهوری آذربایجان برای حل این مناقشه ایجاد کرده است و همانطور که گفته شد باکو انتظار دارد پس از فروکش کردن مسایل در داخل ارمنستان و تثبیت موقعیت دولت کنونی، موضوع قره باغ با اولویت در دستور کار دولتمردان ارمنستان قرار بگیرد.