قاره سیاه در مسیر بلندپروازی‌های چین

نشست سوم اجلاس همکاری های چین و آفریقا در شرایطی برگزار می‌شود که شی جینپینگ رئیس جمهور چین در آخرین گردهمایی‌ با رهبران آفریقایی که در سال 2015  میلادی در ژوهانسبورگ برگزار شد 60 میلیارد دلار کمک و وام به آفریقا اختصاص داده بود. نشسیت دو روزه کشورهای آفریقایی با چین در روز چهارم سپتامبر (13 شهریور) پایان یافت و دو سند «بیانیه پکن» و «برنامه اقدام‎های پکن» منتشر شد که تفاهم چین و آفریقا درباره مسائل مهم کنونی پیش روی جهان و عزم راسخ چین و آفریقا برای اجرای اقدام‎های هشتگانه ، پیشبرد ارتقاء کیفیت و کارایی همکاری و برقراری جامعه نزدیک تر با سرنوشت مشترک چین و آفریقا را نشان داده است.

متعاقب این نشست‌ها، شی جین پینگ تصریح کرد که نشست پکن برگی جدید در تاریخ روابط چین و آفریقا را گشوده و نشانه ورود همکاری جنوب-جنوب به عصر جدید است. اکنون با تمام این اوصاف، این پرسش مهم مطرح می‌شود که پکن از افزایش برگزاری این نشست با کشورهای آفریقایی چه اهدافی را دنبال می‌کند و تا چه اندازه می‌تواند در تحقق این اهداف موفق عمل کند. در پاسخ به این پرسش می‌توان به سه محور مهم اشاره کرد که در ادامه نوشتار به اختصار مورد بررسی قرار می‌گیرند.
 
زمینه‌سازی برای اجرای «طرح یک کمربند-یک جاده»
اولین و مهم‌ترین هدف کشور چین از ایجاد مناسبات اقتصادی در ابعاد گسترده با کشورهای آفریقایی را می‌توان در ارتباط با اجرایی کردن «طرح یک کمربند-یک جاده» مورد ارزیابی قرار داد. چین از سال 2009 بزرگترین شریک تجاری آفریقا بوده است. در سال 2014، حجم تجارت چین با آفریقا به 4 برابر افزایش یافت. در حقیقت، کشور چین قصد دارد برای افزایش عمق استراتژیک خود در سطح جهانی کانون توجهات خود را بر موضوع دست برتر داشتن در نظام اقتصادی سیاسی بین‌الملل معطوف کند و در همین راستا، طرح جاده ابریشم قدیم را که همچون شاهراه اقتصادی و تجاری در جهان کهن نگریسته می‌شد، در سطوح زمینی، دریایی و حتی هوایی احیا کند. در نشست همکاری چین- آفریقا 2018 نیز شاهد بودیم که  رئیس‌جمهوری چین با اشاره به اینکه قاره آفریقا ادامه طبیعی و تاریخی پروژه «یک کمربند، یک راه» است اعلام کرد که پکن از حضور کشورهای آفریقایی در این پروژه حمایت می کند.

در اثبات این امر شواهد حاکی از آن هستند که مقامات چینی تاکید دارند که نشست امسال، نقش آفریقا را در ابتکار «یک جاده، یک کمربند» شی جین پینگ برای ارتباط دادن چین به آسیای جنوب شرقی، آسیای مرکزی، خاورمیانه، اروپا و آفریقا از طریق دریا و خشکی و به واسطه یک شبکه زیرساختی تقویت می کند؛ شبکه ای که در جاده قدیمی ابریشم طراحی شده است.  برای اجرایی شدن این امر نیز، رئیس جمهور چین تاکید کرد: «این برنامه، که پکن برای اجرای آن متعهد شده است که 126 میلیارد دلار سرمایه گذاری کند؛ به تامین منابع و امکانات بیشتر برای آفریقا کمک خواهد کرد و بازارهای مشترک را توسعه خواهد داد.»

همچنین، گزارش‌ها حاکی از ان هستند که در 3 سپتامبر 2018 یعنی در اولین روز نشست کشورهای افریقایی با چین، شی جین پینگ متعهد شد تا ۶۰ میلیارد دلار بودجه را برای توسعه زیرساختها و دیگر پروژه ها در کشورهای آفریقایی اختصاص دهد. علاوه براین، بر اساس اعلام رئیس‌جمهوری چین، در این نشست « بیانیه پکن درباره ایجاد جامعه نزدیکتر با سرنوشت مشترک چین و آفریقا» منتشر شد که تفاهمات دو طرف درباره مسائل مهم و بزرگ بین المللی و منطقه‌ای را نشان می‎دهد و به جهان پیام قوی درباره پیشرفت مشترک چین و آفریقا صادر می‎کند. بر اساس « برنامه اقدام‎های پکن مجمع همکاری چین و آفریقا» ( 2019-2021) که در این نشست منتشر شد، چین و آفریقا در سه سال آینده طبق برنامه اقدام‎‎های هشتگانه، به‎ طور همه‎جانبه همکاری‎های عملی در ابعاد مختلف را تقویت خواهند بخشید.
 
ارائه مدلی جدیدی از همکاری و توسعه با کشورهای جهان

یکی دیگر از اهدافی که چین در مسیر همکاری اقتصادی با کشورهای آفریقایی در پیش‌گرفته، ارائه مدلی متفاوت از همکاری با کشورهای در حال توسعه است که اساسا تفاوت بسیار عمیقی با کمک کشورهای غربی، به ویژه آمریکایی‌ها دارد. صداقت، برابری و منافع متقابل، همبستگی و توسعه مشترک - این اصول هدایت کننده سیاست آفریقایی چین می‌باشد که به دلیل رنج های تاریخی آفریقا از تجاوزهای خارجی، مورد توجه بسیاری از کشورهای آفریقایی است که هنوز از میراث استعمار غرب رنج می برند.

واقعیت آن است که واشنگتن، طی دهه‌های گذشته هر نوع ارائه کمک به کشورهای دیگر، حتی متحدان اروپایی خود را مشروط به پذیرش خواسته‌ها و سیاست‌های خود کرده است اما اکنون بر اساس راهبرد اعلام شده از سوی پکن، کمک‌های مالی و وام‌های این کشور به دیگر بازیگران در عرصه بین‌المللی، همراه با تعیین کردن قید و شرط نیست و هیچ الزامی را برای طرف مقابل در عرصه سیاسی و فرهنگی ایجاد نمی‌کند.

در راستای اثبات این امر، در نشست اخیر پکن شاهد بودیم که شی جین پینگ اعلام کرد که چین هیچ قید و شرطی برای سرمایه گذاری در آفریقا نمی گذارد و در امور داخلی آن مداخله نمی کند، افزود: پکن آماده ارائه تجربیات خود به آفریقا در راستای توسعه، رفاه و رونق اقتصادی در این قاره است. از سوی دیگر، رئیس جمهور چین همچنین با بیان اینکه این کشور همچنان به گسترش حضورش در بازارهای جهانی ادامه خواهد داد، تصریح کرد که پکن نیز از سرمایه گذاری شرکت های آفریقایی در چین استقبال می کند.

این سیاست چین نشان می‌دهد که شرایط اعلام شده از سوی پکن نه تنها برای کشورهای آفریقایی، بلکه برای همه کشورهای در حال توسعه جذاب است. علی‌الخصوص پیشنهاد سرمایه‌گذاری متقابل کشورهای آفریقایی در چین، یکی از موضوعاتی است که به شدت انگیزه کشورهای افریقایی برای ورود به مناسبات گشترده با پکن را ایجاد بیشتر کرده است. این امر در نهایت می‌تواند تاثیرات بلندمدتی را در گرایش کشورهای در حال توسعه به سمت چین داشته باشد.
 
افزایش عمق استراتژیک سیاسی و نظامی چین در عرصه بین‌المللی

افزایش عمق استراتژیک سیاسی و نظامی  در سطح بین‌المللی دیگر هدفی است که چینی‌ها از افزایش مناسبات خود با کشورهای آفریقایی از طریق اقتصادی پی‌گیری می‌کنند. پکن به خوبی نسبت به این مساله آگاهی دارد که برای تبدیل شدن به قدرت هژمون و به چالش کشیدن نقش آمریکا در عرصه بین‌المللی، علاوه بر ابزار اقتصادی، ضروری است که در سطحی نظامی و امنیتی با کشورهای مختلف جهان پیوندهای استراتژیکی را ایجاد نماید. در همین راستا، کشور چین آفریقا را به عنوان یکی از مکان‌های اصلی برای افزایش عمق استراتژیک خود مدنظر قرار داده است.

برای نمونه کشور چین در اواسط سال 2017 پایگاه نظامی خود را در 8 کیلومتری پایگاه نظامی آمریکایی‌ها در کشور جیبوتی ایجاد کرد. همچنین، پکن تلاش دارد زمینه را برای افزایش پایگاهها و همکاری‌ها نظامی و امنیتی با کشورهای آفریقایی بسط دهد. نخستین نمایشگاه مشترک چین - آفریقا در زمینه دفاعی و امنیتی که با حضور نمایندگان 49 کشور آفریقایی در 26 ژوئن تا 10 ژوئیه 2018، برگزار شد نماد بارز کنش چینی‌ها در این سطح است. بنابراین، می‌توان سومین اجلاس همکاری آفریقا و چین را علاوه بر اهداف اقتصادی در زمینه نظامی و امنیتی بسیار قابل توجه و با اهمیت ارزیابی کرد.