دیپلماسی جدید عربستان و پاکستان در دولت عمران خان

از جمله مهمترین دیدارهای مقامات میان دو کشور قبل از سفر عمران خان به عربستان سعودی که قرار است تا آخر ماه جاری صورت گیرد، می توان به دیدار محمد بن سلمان ولیعهد عربستان با رئیس ستاد کل نیروهای مسلح پاکستان ژنرال قمر جاوید باجوا در حاشیه برگزاری حج امسال اشاره کرد.

به گفته مقامات ارشد نظامی در این دیدار از جمله موضوعات مطرح شده میان دو طرف می توان به امنیت عربستان سعودی و همکاری پاکستان در ائتلاف سعودی در جنگ یمن اشاره کرد. عربستان در این دیدار با توجه به آنکه فرماندهی ائتلاف نظامی سعودی هم اکنون با ژنرال سابق پاکستان راحیل شریف می باشد ، بر حضور گسترده تر نیروهای پاکستانی در ائتلاف سعودی تاکید شده است.

آسیا تایمز در ادامه گزارش افزود، رهبران سعودی می‌خواهند عمران خان به طور عمومی و آشکارا از ائتلاف حمایت کند زیرا به نفع آنها است که کسی با شهرت جهانی او اعتبار بیشتری به این اتحاد بدهد. سعودی‌ها می‌خواهند مدعی شوند که عدم حضور ایران و عراق در این ائتلاف نظامی به خاطر اختلافات سیاسی است و نه عوامل مذهبی یا ایدئولوژیک و آنها اعتقاد دارند که حمایت پاکستان، به خصوص با توجه به پیشرفت‌های دیپلماتیک اخیر این کشور در این زمینه کمک خواهد کرد.

در اوایل ماه گذشته، پس از اینکه دولت کانادا خواستار آزادی فعالان حقوق بشر سعودی شد، عربستان سفیر کانادا را اخراج کرد. به دنبال این اقدام بلافاصله پیام فوری حمایتی توسط دولت پاکستان منتشر شد که می‌گفت در این مجادله در کنار عربستان سعودی می‌ایستد. دولت موقت پاکستان این بیانیه را صادر کرد، اما ریاض امیدوار است که دولت عمران خان نیز حمایت مشابهی داشته باشد.

یک افسر بازنشسته ارتش به آسیا تایمز گفت: اگرچه عمران خان قبلا مخالف درگیری پاکستان در جنگ یمن بوده است اما بی تردید وی پس از دیدار و نشست آتی خود با مقامات سعودی در ماه سپتامبر خواهد گفت که پاکستان از عربستان سعودی حمایت می‌کند و مایل است هر کاری برای محافظت از اماکن مقدس در مقابل هر گونه حمله انجام دهد. چنین سخنانی معمولا به عنوان قصد بیان و حفظ بی‌طرفی تفسیر می‌شود، اما سعودی‌ها آن را به عنوان تمایل پاکستان به ارائه انواع همکاری نظامی می‌پذیرند.

وی افزود: با این حال، میزان حمایت پاکستان از ائتلاف نظامی سعودی تعیین می‌کند که سعودی‌ها چند میلیارد دلار به ما می‌دهند.
پاکستان برای مقابله با بحران پرداخت بدهی‌های خود به (مبلغ چهار میلیارد دلار) بانک توسعه اسلامی که تحت حمایت عربستان سعودی است به شدت نیازمند حمایت ال سعود است. بسته به اینکه اسلام آباد چقدر و به چه میزان پیرو ال سعود باشد، ریاض همچنین می‌تواند مزایای اقتصادی بیشتری را نیز فراهم آورد. همانطور که در مورد پیشینیان عمران خان نیز این چنین بوده است.

به گفته سپهبد طلعت مسعود، وزیر پیشین وزارت تولید دفاع پاکستان، بسیاری از حمایت‌های فعلی پاکستان از ائتلاف نظامی به صورت ضمنی و در سکوت اجرا می‌شود، اما بلند شدن صداها برای نخست وزیر جدید مشکل ساز خواهد شد.
مسعود همچنین به آسیا تایمز گفت، درخواست عربستان سعودی برای حمایت آشکار از ائتلاف نظامی، عمران خان را در موقعیت دشواری قرار می‌دهد. فکر نمی‌کنم او تمایل داشته باشد آشکارا ائتلاف را پشتیبانی کند. هر چند که از بسیاری جهات ائتلاف را پشتیبانی می‌کنیم، اما این امر هیچ گاه به صورت کاملا آشکار انجام نشده است.

با این وجود، سپهبد طلعت مسعود همچنین مدعی شد که با توجه به کنترل رهبری نظامی بر سیاست خارجی کشور، عمران خان در مورد این مسئله جای مانور زیای ندارد. 'من فکر نمی‌کنم تفاوت زیادی بین سیاستی که نواز شریف نسبت به عربستان در پیش گرفته بود با سیاستی که عمران خان دنبال خواهد کرد، وجود داشته باشد. اینها همگی بستگی به تصمیم ارتش و نظامی‌ها دارد و سیاست خارجی پاکستان را ارتش تعیین می‌کند.'

در همین رابطه خبرگزاری فرست پست هند طی گزارشی تحلیلی نوشت، اگرچه پارلمان پاکستان در سال 2015 با درخواست عربستان برای اعزام نیروهای این کشور به ائتلاف سعودی موافقت نکرد اما نباید با این کناره گیری، قطع همکاری روابط استراتژیک میان دو کشور را انتظار داشت زیرا به هر حال این پاکستان است که سرانجام باید از کرامت پول های سعودی سودمند گردد. اضافه براین، تصمیم پاکستان برای ملحق نشدن به متحدان سعودی خود در این جنگ، عمدتا به خاطر مشغله‌های داخلی این کشور بود؛ از جمله نبرد با القاعده و طالبان و مقابله با شورشیان در منطقه بلوچستان واقع در جنوب شرق پاکستان. این مسائل از درون، پاکستان را فرسوده کرده و اسلام‌آباد را بر آن داشت تا از جنگ یمن فاصله بگیرد. این اقدام مانع از باز شدن یک جبهه جدید دیگر در مقابل ایران، حامی خارجی قدرتمند حوثی‌ها شد که حتی می‌توانست موجب تشدید ناامنی‌ها در داخل پاکستان شود.

عربستان سعودی از سال 2007 تا 2017 مبلغ 32 میلیارد دلار در 999 پروژه در 78 کشور کمک مالی داشته است که براساس آمار و ارقام، پاکستان با دریافت 562 میلیون دلار برای 99 پروژه یکی از ذینفعان کمک های مالی سعودی بوده است. علاوه براین در کنار کمک یک میلیارد دلاری عربستان به پاکستان در اوایل سال جاری، اخیرا نیز پیشنهاد کمک چهار میلیارد دلاری ریاض از طریق بانک توسعه اسلامی به دولت اسلام آباد برای حل مشکلات اقتصادی بی ثبات کننده دولت مطرح شده است.

ارزش مبادلات تجاری بین دو کشور از اواسط سال 2012 تا اواسط سال 2013 حدود پنج میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که طی دهه گذشته ارزش مبادلات تجاری به حدود 30 میلیارد دلار رسیده است. انگیزه عربستان از سرمایه‌گذاری در پاکستان، صرفا مالی نبوده چون سعودی‌ها کمک‌‌های خود را در سخت‌ترین برهه‌های زمانی به این کشور ارائه کرده‌اند، بدون اینکه منافع تجاری مستقیمی در آن داشته باشند. برای مثال، در زمان وقوع زمین لرزه سهمگین بلوچستان در سال 2005، عربستان مبلغ 10 میلیون دلار کمک بشردوستانه به پاکستان اعطا کرد. همچنین زمانی که سیلاب در سال‌های 2010 و 2011 شهرهای پاکستان را درنوردید، عربستان یک کمک 170 میلیون دلاری را برای انجام برنامه‌های کمک رسانی و بازسازی در مناطق خسارت دیده در اختیار مقامات پاکستانی قرار داد. ژانویه 2018، عربستان و پاکستان توافق کردند تا با امضای یک توافقنامه تجارت ترجیحی که همسو با چشم انداز 2030 محمد بن سلمان بود، روابط تجاری خود را تقویت کنند. گفته می‌شود که این اقدام، تلاشی برای کمرنگ کردن نقاط مبهم موجود در مناسبات دو کشور بوده است؛ نقاطی که در آن مشخص نیست دقیقا چه توافقاتی و توسط چه کسانی به امضا رسیده است.

در نهایت باید گفت، با توجه به اصلاحات نظامی و سیاسی که در عربستان در جریان می‌باشد و براساس آن پادشاهی سعودی به دنبال اجرای سند چشم انداز 2030 است عربستان سعودی و پاکستان امیدوارند بتوانند به سمت یک مشارکت استراتژیک‌تر حرکت کنند. سعودی‌ها به تازگی دوهیات نمایندگی مهم را با هدف ارزیابی موقعیت‌های تجاری و روابط دفاعی، تبادل اطلاعات در زمینه مبارزه با تروریسم و تشکیل کارگروه‌های استراتژیک به منظور مدیریت تحولات آتی در مناسبات دو کشور، به اسلام ‌آباد اعزام کرده‌اند.