چرخش سعودی در یك ربع آخر جنگ سوریه

خالد بن احمد آل خلیفه، وزیر خارجه بحرین و «ولید المعلم» وزیر خارجه سوریه شنبه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با یکدیگر خوش‌و‌بش کردند. هرچند این اولین مصافحه رؤسای دستگاه دیپلماسی سوریه و بحرین پشت لنز دوربین‌ها از سال ۲۰۱۱، یعنی زمان آغاز بحران سوریه است، اما «خالد بن احمد آل خلیفه» وزیر خارجه بحرین در گفت‌وگو با شبکه العربیه گفته که دیدارش با ولید المعلم، وزیر خارجه سوریه نخستین دیدار نبوده است. او البته نگفته که به جز ملاقات روز شنبه در نیویورک، طی هفت سال گذشته چه موقع با طرف سوری ملاقات کرده، ولی تأکید او بر اینکه «تمام خاک سوریه بایستی به کنترل دولت سوریه درآید» نشان‌دهنده چرخش موضع کشور‌های عربی در قبال بحران سوریه در لحظاتی است که فیصل مقداد معاون وزیر خارجه سوریه آن را «یک ربع آخر بحران» تعبیر کرده است. وزیر خارجه بحرین هرچند ملاقات با طرف سوری را در نیویورک برنامه‌ریزی نشده خوانده، ولی از گفتن این جمله ابا ندارد که «سوریه یک کشور عربی است و درست نیست که ما حضور برخی کشور‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را در سوریه شاهد باشیم و کشور‌های عربی در آن حضور نداشته باشند.» بن احمد با همه این‌ها پیام مصافحه گرم خود با المعلم را بیش از آن چیزی نخوانده که در سخنرانی‌ها و مواضع علنی گفته شده است، ولی بازتاب گسترده خبر ملاقات دو وزیر خارجه در شبکه سعودی، نشان می‌دهد این ملاقات «تصادفی»، معنا و مفهومی بیشتر از سخنرانی‌های رسمی دو طرف دارد.

بالن آزمایشی
وزرای خارجه عرب نوامبر سال ۲۰۱۱ در پی آغاز بحران سوریه، عضویت این کشور در اتحادیه عرب را به تعلیق درآوردند. شبکه سعودی العربیه با پخش فیلم این ملاقات گزارش کرد که این تلاشی برای احیای نقش عربی در بحران در حال حل سوریه است. عبدالباری عطوان در این باره در الرای‌الیوم نوشت: «چنین احوالپرسی، عملاً از شروع بحران سوریه نادر و کم سابقه بود، اما عجیب بودن آن، به خاطر گرم بودنش نبود، بلکه بدین سبب است که شبکه‌های عربستانی «العربیه» و «الحدث» این صحنه را چندین بار پخش و اعلام کردند که این مسئله «گامی در راستای تلاش برای بازگشت نقش [کشورهای]عربی به پرونده سوریه است». عطوان نوشته که، این اقدام وزیر خارجه بحرین پس از گذشت هفت سال از تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب و اعمال فشار کشور‌های عضو این اتحادیه به سایر کشور‌های عربی برای حرکت در همین مسیر، طرح بحرین به صورت انفرادی نبوده، بلکه به منزله «بالن آزمایشی» از سمت عربستان بود، زیرا تصادفی نیست که شبکه العربیه که در تحریک علیه مقامات سوری و تلاش برای سرنگونی دولت سوریه سرنیزه بود از این مسئله استقبال کند. او می‌گوید: «بحرین بدون چراغ سبز عربستان و امارات نمی‌تواند دست به چنین اقدامی بزند و بعید نیست که به این دلیل وزیر خارجه بحرین مأمور این کار شده است که تقریباً در بحران سوریه از نظر سیاسی، نظامی و مالی نقش کمتری داشته و هدف از این کار نیز ایجاد کانال گفت‌وگو و تماس با دمشق است.» به گفته عطوان، این رفتار وزیر خارجه بحرین پس از نشست محرمانه وزرای خارجه کشور‌های شورای همکاری و مصر و اردن با «مایک پمپئو» وزیر خارجه امریکا صورت گرفت که هدف از این نشست فراهم‌سازی مقدمات برگزاری نشست سران کشور‌های مذکور در ژانویه آتی است که با هدف تشکیل «ناتوی عربی» برگزار خواهد شد. عطوان می‌گوید: کشور‌های عربی حاشیه خلیج [فارس]به این نتیجه رسیده‌اند که بحران سوریه در ایستگاه پایانی خویش است، ائتلاف امریکا شکست سنگینی خورده، حضور بشار اسد و بقای نظامش حتمی است و مسئله بازپس‌گیری ادلب توسط ارتش سوریه چند روز یا نهایتاً چند هفته بیشتر به طول نخواهد انجامید.

رایزنی وزرای خارجه ترکیه و فرانسه بر سر ادلب
در ادامه تلاش‌های ترکیه برای همراه کردن کشور‌های اروپایی با توافق اخیر با مسکو درباره ادلب، وزیر خارجه این کشور با همتای فرانسوی دیدار و درباره این مسئله رایزنی کرد. به نوشته روزنامه «دیلی صباح» به نقل از یک منبع دیپلماتیک ترکیه‌ای که خواست نامش فاش نشود، چاووش‌اوغلو و همتای فرانسوی‌اش در این نشست در پاریس درباره مسائل دوجانبه و بحران سوریه رایزنی کردند. در این دیدار که حدود یک ساعت و نیم به طول انجامید، وزرای خارجه ترکیه و فرانسه درباره توافق اخیر آنکارا و مسکو برای ایجاد منطقه غیرنظامی در «ادلب»، عدم عملیات ارتش و نیرو‌های مقاومت سوری برای آزادسازی این منطقه و لزوم جداسازی تروریست‌ها از معارضان میانه‌رو بحث کردند. روزنامه عربستانی «الشرق‌الاوسط» به نقل از آنچه آنان را «منابع آگاه» می‌خواند، ادعا کرد روسیه و ترکیه در حال حاضر در چهار مورد بر سر تفسیر این توافق اختلاف نظر دارند.