مرگ خاشقچی در دعوا؛ چه کسی باور کرد؟

داستان‌سرایی و توجیه مرگ روزنامه‌نگار منتقد سعودی که همچون مساله‌ای بین‌المللی طی روزهای گذشته گریبان‌گیر حاکمان عربستانی شده، بیشتر همچون سناریونویسی ناشیانه از یک فیلم کمدی است که هیچ منطق عقلانی آن را نخواهد پذیرفت. پس از بیانیه رسمی دولت عربستان و پاسخ‌گویی در ارتباط با چگونگی قتل خاشقچی، اکنون نحوه مرگ او، چرایی بر عهده نگرفتن قتل طی روزهای گذشته، انکار عدم قتل خاشقچی در کنسول‌گری استانبول و تاکید بر خروج وی از این مکان و اظهار بی‌اطلاعی پادشاه و ولیعهد سعودی‌ها از سرنوشت این روزنامه‌نگار، همگی گواه بر مضحک بودن ادعای حاکمان ریاض است. همچنین، مشخص نبودن جسد جمال خاشقچی دیگر مساله‌ای است که داستان‌سرایی سعودی‌ها را به شدت ناشیانه جلوه می‌دهد. با تمام این اوصاف، بیانیه دولت عربستان در سطح جهانی واکنش‌های زیادی را به همراه داشته است.
 
منطق تاجرمسلکانه ترامپ و توجیه سناریوی ناشیانه بن سلمان

بعد از اعلام رسمی دولت عربستان در ارتباط با قتل خاشقچی، دولت آمریکا در مقام متحد سنتی ریاض و کشوری که بیشترین بهره‌برداری مالی را از عربستان دارد، به شکلی عجیب قصد دارد روایت سعودی‌ها را به شکل جدید مورد انتقاد قرار ندهد. در همین ارتباط، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در واکنش به توضیح دولت عربستان، اظهار داشت: از توضیح عربستان سعودی درباره شرایط کشته شدن خاشقجی راضی نیستم. فریب و دروغ وجود دارد روشن است که نیرنگ و دروغی در کار است، هیچ کسی در عربستان سعودی اعلام نکرده که مسئول این اتفاق است. همچنین کسی هم نگفته در این پرونده مسؤولیتی ندارد. وی افزود: تا زمانی که به جواب نرسیم از شیوه تعامل عربستان با پرونده خاشقجی راضی نیستم اما باید بگویم گام اولیه بزرگی برداشته شده که گام خوبی است اما من می‌خواهم به جواب برسم. ترامپ در ادامه به دفاع از عربستان سعودی پرداخت و گفت: عربستان سعودی هم‌پیمانی است که نیازمند تایید است و احتمال بی‌گناهی بن سلمان در این پرونده وجود دارد.

وی افزود: فکر می‌کنم فروش سلاح به عربستان سعودی به معنای ایجاد بیش از یک میلیون فرصت شغلی است و این به همین دلیل لغو این قرارداد برای ما مثبت و سازنده نیست. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی شاید اطلاعی از کشته شدن خاشقجی نداشته است. ترامپ در ادامه گفت: به نظر می‌رسد هیچ کسی اطلاعی از محل اختفای جسد خاشقجی ندارد. رئیس جمهوری آمریکا تاکید کرد: لغو قرارداد فروش سلاح به عربستان سعودی به ضرر آمریکاست. ترامپ بار دیگر مخالفت خود را با لغو فروش سلاح به عربستان سعودی در پی قتل خاشقجی ابراز داشت و گفت: طرح تعلیق قرارداد تسلیحاتی با عربستان سعودی به ارزش ۱۱۰ میلیارد دلار بیشتر از آنکه به ضرر ریاض باشد به ضرر ما خواهد بود. رئیس جمهوری آمریکا با اشاره به این‌که به زودی با ولیعهد عربستان سعودی درباره خاشقجی رایزنی خواهد کرد، گفت: احتمال دارد این اقدام امروز انجام شود.

علاوه بر ترامپ، وزیر خزانه‌داری آمریکا نیز امروز یکشنبه اعلام کرد: تا زمانی که تحقیقات درباره پرونده قتل خبرنگار سعودی کامل نشود، صحبت کردن درباره تحریم‌های محتمل واشنگتن علیه سعودی‌ها زود است. استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا اظهارکرد: تا اینجای کار اطلاعات درباره تحقیقات حاکی از یک گام نخست خوب اما غیر کافی است. وزیر خزانه‌داری آمریکا گفت: دلیلی وجود ندارد که بخواهیم اعتقاد داشته باشیم عربستان تعهدات خود را در خصوص جبران کمبود منابع در بازار عرضه جهانی نفت عمل نمی‌کند. وی گفت: دلیلی نمی‌بینم که براساس آن سعودی‌ها به تعهدات خود عمل نکنند.

توضیحات دونالد ترامپ و استیون منوچین به وضح نشان‌گر ان است که از یک سو آمریکایی‌ها نمی‌خواهند فرصت‌های ایجاد شده در نتیجه بخشش و گشاده‌دستی حاکمان سعودی را از دست بدهند و از سوی دیگر، در صورت تحریم عربستان به شدت نسبت به امکان ایجاد بی‌ثباتی در بازار عرضه نفت و گران شدن سرسام‌آور این کالا نگران هستند. در نتیجه منطق تاجرمسلکانه ترامپ، دولت آمریکا را در مسیر توجیه جنایت سعودی‌ها قرار داده است.
 
نگرانی جدی نمایندگان و  سناتورهای آمریکایی از اعلام رسمی قتل خاشقچی

با وجود اظهارات خوش‌بینانه و نرم مقام‌های دولت آمریکا اما سناتورها و نمایندگان ارشد این کشور موضعی نسبتا مخالف را نسبت به بیانیه پذیرش قتل خاشقچی توسط ریاض اتخاذ کردند. به گزارش ایسنا، به نقل از شبکه خبری سی.ان.ان، سناتور جمهوری خواه لیندسی گراهام در توئیت خود نوشت: به شدت نسبت به توضیحات عربستان بابت مرگ جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار مخالف دولت عربستان تردید دارد. همچنین، سناتور ریچارد بلومنتال نیز عربستان را به خرید وقت و لاپوشانی متهم کرده و خواستار تحقیقات جامع با حضور آمریکا و استفاده از پیام‌های صوتی و تصویری ضبط شده از سوی ترکیه شد و گفت:‌ مشخص است که عربستان دارد لاپوشانی می‌کند و زمان می‌خرد اما این اقدامات سوالات بیشتری را به وجود می‌آورد که باید پاسخ داده شود. باید تحقیقات بین‌المللی انجام شود. باید با ابزار مشروع و معتبر و با حضور آمریکا و سوابق و تصاویر و صداهای ضبط شده از سوی ترکیه این تحقیقات صورت گیرد.

سناتور رابرت منندز از دموکرات‌های ارشد کمیته روابط خارجی سنای آمریکا نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد که اظهارات دولت عربستان بسیار دور از انتظار است و ادامه داد:‌ ما به یک اعمال فشار بین‌المللی نیاز داریم. در صورتی که ما از کنگره بخواهیم باید قانون جهانی مگنیتسکی را اعمال کند. دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا باید از این قانون تبعیت کند. سناتور باب کورکر، رئیس کمیته روابط خارجی سنا نیز نسبت به تصور درست بودن داستان جدید عربستان هشدار داد و تاکید کرد که آمریکا باید مرگ خاشقجی را براساس قانون جهانی مگنیتسکی ارزیابی کند. رند پل، سناتور جمهوری خواه نیز به عربستان گفت که باید هزینه سنگینی را بابت مرگ خاشقجی بدهد و در توئیتی نوشت:‌ ما باید فروش نظامی، کمک و همکاری را با عربستان متوقف کنیم. این هزینه سنگینی برای چنین اقداماتی از سوی عربستان است.
 
تاکید دولت ترکیه بر افشای اطلاعات قتل خاشقچی

علاوه بر آمریکا در کشور ترکیه نیز مقام‌های سیاسی این کشور همچنان بر ضرورت ادامه پرونده قتل خاشقچی تاکید می‌کنند و از افشای اسناد خود سخن به میان می‌آورند. در همین زمینه، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه دیروز -شنبه- در جمع خبرنگاران در جریان بازگشتش از مولداوی گفت: به هیئت سعودی گفتم شما کنسولی دارید که به صورت بی‌پروا رفتار می‌کند و با یکی از فرستاده‌های آژانس‌های خبری دیدار می‌کند و خزانه‌ کنسولگری را به او نشان می‌دهد. حقیقت این است که رفتارهای این کنسول قابل فهم نیست. اردوغان افزود:‌ من در تماس تلفنی که شب جمعه با ملک سلمان، پادشاه عربستان داشتم به او گفتم رفتارهای محمد العتیبی، کنسول عربستان شایسته نیست و ملک سلمان نیز این انتقاد را با روی باز پذیرفت.  وی ادامه داد: ترکیه هر آنچه وظیفه‌اش باشد در روشن ساختن سرنوشت خاشقجی و نحوه ناپدید شدنش انجام خواهد داد و تمام موسسات دولتی مربوطه در این پرونده شبانه روز کار می‌کنند و نمی‌توان در این باره اهمال‌کاری کرد.

علاوه بر اردوغان، «عمر چیلیک» سخنگوی حزب «عدالت و توسعه» ترکیه نیز با تاکید بر این‌که این کشور هرگز سرپوش گذاشتن بر حقایق پرونده «جمال خاشقجی» روزنامه‌نگار سعودی را نخواهد پذیرفت، تاکید کرد که تمامی جزئیات درباره کشته شدن وی اعلام خواهد شد وقول می‌دهیم که هر آنچه را که اتفاق افتاده است، اعلام کنیم. در صورت افشای جزئیات قتل خاشقچی می‌توان رسوایی فزاینده و فراگیر دولت عربستان را پیش‌بینی کرد.
 
محکوم کردن قتل خاشقچی از سوی سازمان ملل

در سطحی دیگر، سازمان ملل نیز متعاقب بر عهده گرفته شدن قتل خاشقچی از سوی ریاض بیانیه‌ای را صادر کرد و که متن آن نمایان‌گر رسوایی سعودی‌ها در جامعه بین‌المللی است. در همین ارتباط، استفان دوجاریک، سخنگوی گوترش اظهار کرد: دبیرکل سازمان ملل از تایید مرگ جمال خاشقجی به شدت اندوهگین است و با خانواده و دوستان خاشقجی ابراز همدردی می‌کند. در این بیانیه آمده است: گوترش بر لزوم تحقیقاتی فوری، کامل و شفاف در خصوص شرایط مرگ آقای خاشقجی و بر عهده گرفتن کامل مسئولیت این اقدامات تاکید دارد.
 
اروپا خواستار توضیحات بیشتر از سوی عربستان

در جبهه‌ای دیگر از واکنش‌ها کشورهای اروپایی نیز واکنش شدیداللحنی را نسبت به پذیرش قتل خاشقچی از سوی سعودی‌ها نشان دادند. در مهم‌ترین واکنش، فدریکا موگرینی، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که این اتحادیه خواهان انجام تحقیقات و بررسی کامل، معتبر و شفاف درباره پرونده قتل جمال خاشقجی است. او در بیانیه‌ای تأکید کرد: شرایط به وجود آمده در پی مرگ جمال خاشقجی بسیار مشکل‌ساز بوده و شامل نقض حیرت‌آور کنوانسیون ۱۹۶۳ وین در خصوص روابط کنسولی می‌شود. موگرینی تصریح کرد: از این رو، اتحادیه اروپا همانند شرکای خود بر ضرورت ادامه تحقیقات به طور کامل، معتبر و شفاف تأکید دارد تا از این طریق، وضعیت قتل آشکار شود و از مسئولیت‌پذیری تمامی عوامل اطمینان حاصل آید.

علاوه بر موگرینی، آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان در سخنرانی خود که روزشنبه در  نشست حزب اتحاد دموکرات مسیحی در شرق آلمان ایراد کرد، گفت: "رخدادهای خطرناکی" که درخصوص مساله جمال خاشقجی، خبرنگار سعودی وجود دارد، شاهدی بر این است که ارزش‌های دموکراسی در تمامی جهان در خطر است. وی ادامه داد: این رخدادها هنوز مشخص نشده است و ما طبیعتاً خواهان توضیح درخصوص آنها هستیم. صدر اعظم آلمان خاطرنشان کرد: ما کشته شدن خاشقجی را محکوم می‌کنیم و از عربستان انتظار تحقیقات شفاف را داریم.

علاوه بر مرکل، نوربرت روتگن، رییس کمیسیون امور خارجه مجلس فدرال آلمان در مصاحبه‌ای با روزنامه "ولت آم زونتاگ" در واکنش به قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد سعودی ضمن درخواست مبنی بر اخراج دیپلمات های عربستان از کشورش، اظهار کرد: اگر مجازات قاطعانه‌ کوتاه مدت در ریاض در نظر گرفته نشود باید بلافاصله تمامی واردات سلاح به عربستان از جمله مواردی که از پیش درباره آن توافق شده بود، باید قطع شوند. وی تصریح کرد: دولت فدرال باید با آمریکا و تمامی کشورهای اروپایی همکاری کند. و این موضوع آزمون مطلق رهبری اخلاقی بین‌المللی آمریکا است. سیاست رئیس جمهوری آمریکا در خاورمیانه و تکیه کامل به عربستان برای به انزوا کشاندن ایران، باعث شده که محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی فکر کند که هیچگونه محدودیتی برایش وجود ندارد. همچنین، پیش‌تر رئیس دستگاه دیپلماسی فرانسه  نیز ضمن محکوم کردن قتل این خبرنگار سعودی که در کنسولگری عربستان در استانبول کشته شد، خواستار بررسی جدی درباره این پرونده شد.
 
تاکید کانادا بر بی‌اعتبار یودن شفاف‌سازی ریاض

در یکی دیگر از واکنش‌های مهم وزیر خارجه کانادا توضیحات عربستان درباره قتل جمال خاشقجی در داخل کنسولگری این کشور در استانبول را فاقد انسجام و اعتبار دانست. به گزارش روزنامه  القدس العربی، کریستیا فریلند، وزیر خارجه کانادا در بیانیه‌ای با اشاره به اینکه توضیحات عربستان درباره قتل جمال خاشقجی در داخل کنسولگری این کشور در استانبول را فاقد انسجام و اعتبار است، اظهار داشت: ما بار دیگر خواسته خود برای انجام تحقیقاتی جامع و همکاری کامل با مسؤولان ترکیه برای دستیابی به اطلاعاتی کامل و دقیق از ابعاد مختلف قتل خاشقجی را تکرار می‌کنیم. فریلند تاکید کرد: مسؤولان این قتل باید محاکمه شوند و در برابر دستگاه عدالت قرار گیرند. ایراد این واکنش جدید وزارت خارجه کانادا در شرایطی است که روابط دیپلماتیک کانادا با عربستان در پی انتقاد این کشور از بازداشت فعالان حقوق بشری از سوی مقامات ریاض تیره شده  است.