ناتوی عربی؛ سودایی تکه پاره

مقابله با تهدیدهای امنیتی مشترک، اصلی ترین مستمسکی است که آمریکایی ها برای طرح ایده هایی چون ایجاد ناتو عربی دنبال می کنند.

دشمنی دیرینه کاخ سفید با ایران و برخی عوامل دیگر باعث شده است مقابله با جمهوری اسلامی ایران مهمترین گزینه ایالات متحده برای ارائه به حکام عرب منطقه باشد. یکی از دلایل سفر منطقه ای «مایک پومپئو» وزیر امور خارجه آمریکا به کشورهای منطقه نیز در همین چارچوب قابل تحلیل است.

** کپی برداری از ناتو برای خاورمیانه عربی

تلاش برای اتحاد نظامی دولت های عربی در دوره ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» شدت بیشتری پیدا کرده و به صورت آشکارا بیان می شود. اواخر سال گذشته میلادی وزارت امور خارجه ایالات متحده به صورت رسمی از کشورهای عرب حوزه خلیج فارس درخواست کرد تا برای مقابله با قدرت و نفوذ ایران در منطقه، ائتلاف راهبردی را تشکیل دهند. واشنگتن در چارچوب همین توصیه، پیشنهاد افزوده شدن مصر و اردن به اعضای شورای همکاری خلیج فارس و تشکیل یک ناتوی عربی را مطرح کرد.

این پیشنهاد با چراغ سبز عربستان سعودی روبرو شد و حتی مقام های این کشور در نشست اخیر شورا در ریاض به صورت تلویحی موافقت خود را با آن ابراز کردند. در این نشست «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان از کشورهای عضو این شورا خواست تا در برابر ایران متحد شود. همچنین «عادل الجبیر» وزیر امور خارجه وقت سعودی هم بر ضرورت ایجاد آرایش جدید امنیتی در منطقه جهت مقابله با تهدیدهای خارجی و تحکیم روابط با آمریکا تاکید کرد.

برخی رسانه های خارجی برگزاری مانور نظامی چند ماه قبلِ کشورهای عربی در مصر را جرقه آغاز تشکیل اتحادی استراتژیک عنوان کردند. نوامبر سال 2018 نیروهای نظامی و مقامات هشت کشور عربی خاورمیانه در مصر رزمایش مشترکی را با نام «سپر عرب- 1» برگزار کردند و از آن زمان ناتوی عربی به واژه ای متداول تبدیل شد. کشورهای امارات متحده عربی، عربستان سعودی، کویت، بحرین و اردن در کنار مصر در این رزمایش شرکت داشتند و در مراحل بعدی گروه هایی از لبنان و مراکش هم به آن پیوستند.

برخی تحلیل ها ایجاد ناتوی عربی را در واقع سرپوشی برای پیشبرد سیاست های ضدایرانی کاخ سفید و رژیم صهیونیستی ارزیابی می کنند. در عمل قرار است خط مشی های مورد نظر کاخ سفید به وسیله واشنگتن اما با نام کشورهای عربی دنبال شود. ایالات متحده با این اقدام به دنبال مشروعیت بخشی به سیاست های خود در منطقه است.

**سفر منطقه ای پومپئو با چاشنی ایران هراسی

رسانه های جهان اگر چه اهداف گوناگونی را برای سفر بلندمدت پومپئو به خاورمیانه بیان می کنند اما متحدسازی کشورهای عربی در برابر ایران یکی از مهمترین موضوع هایی است که از سوی رسانه های جریان ساز و تحلیلگران بیان شده است.

گزارش روزنامه «واشنگتن تایمز» تصریح می دارد که پومپئو در سفر به خاورمیانه تلاش می کند تا میان خط مشی های ترامپ در سوریه، نگرانی کشورهای عربی و سیاست منزوی سازی ایران پلی را ایجاد کند. پومپئو از یک سو به عرضه و تشریح خط مشی های ایالات متحده نسبت به تحولات خاورمیانه می پردازد. وی از دیگر سو طرح تشکیل اتحاد ناتوگونه کشورهای عربی را که مورد علاقه ترامپ است به پایتخت های عربی می برد تا با آن به مقابله با ایران بپردازد. وی در هر مرحله از این سفر طولانی مدت خود مجبور است تا متحدان واشنگتن را در زمینه قابل اعتماد بودن کاخ سفید و برخورد با آن چیزی که وی «دشمن مشترک» می نامد متقاعد سازد.

این گزارش به صورت تلویحی سیاست های ناگهانی ترامپ را دلیلی بر بی اعتمادی کشورهای منطقه به آمریکا توصیف کرد.

خبرگزاری «آسوشیتدپرس» نیز در گزارش خود آورده است: سفر پومپئو به خاورمیانه با هدف اطمینان بخشی به متحدان ایالات متحده در زمینه نقش این کشور در منطقه و تشویق اعراب به تشکیل ناتوی عربی صورت گرفته است. وزیر امور خارجه آمریکا پیام ضدایرانی دولت ترامپ را با خود به منطقه آورد. هدف وی افزایش فشار منطقه ای بر ایران و وادار کردن کشورهای خاورمیانه به اتخاذ سیاستی منسجم و احتمالا پایان دادن به تنش با قطر است. تحلیلگر آسوشیتدپرس تاکید دارد یکی از اهرم های قابل ارائه پومپئو، ناتوی عربی و ایجاد اتحاد نظامی برای مقابله با ایران است.

نشریه «نیویورکر» هم یکی از مهمترین بخش های سفر پومپئو را سخنرانی وی در قاهره علیه ایران دانست و عنوان داشت که وی به شدت به سیاست تعاملی «باراک اوباما» تاخت و از سیاست تحریم و فشار ترامپ تمجید کرد. پومپئو در این سفر نهایت حمایت را از حکام مستبد عرب به کار می بندد و حتی بسیاری از فجایع حقوق بشری و اقدامات جنگی علیه مردم یمن را نادیده می گیرد. وی در مقابل، انتقادهای تندی را علیه ایران بیان و بر لزوم اتحاد کشورهای عرب در مقابل تهران تاکید می کند تا با این حرکت رضایت ریاض را جلب کند.

تارنمای روزنامه «گلف نیوز» مهمترین هدف پومپئو را متحدسازی اعراب در مقابل ایران دانست و نوشت وی تلاش می کند تا یک هدف منطقه ای مشترک را برای کشورهای مقصد سفر خود طراحی کند. بر این اساس، مقابله با داعش، مبارزه با گروه های تندرو، ثبات در بازار جهانی نفت ازجمله مسائل قابل طرح هستند. اگرچه پومپئو این موضوع ها را به آن ها گوشزد می کند اما موضوع اتحاد در برابر ایران مهمترین اهرم وی در این سفر است.

جالب اینجا است که وزارت امور خارجه آمریکا هم در بیانیه ای، آرزو و خواست خود را اینگونه نشان داده است که «یک شورای همکاری متحد و منسجم ستون صلح، رفاه، امنیت و ثبات در منطقه و ضرورتی برای مقابله با ایران به شمار می رود.»

**موانع تشکیل ناتوی عربی

اگرچه بسیاری از تحلیلگران، کارشناسان و رسانه ها تشکیل رسمی چنین ساختار نظامی و امنیتی منسجمی را در آینده محتمل می دانند اما کارآمدی آن همچون ناتوی غربی ها، بسیار سخت و تاحدودی دست نیافتنی ارزیابی می شود. روزنامه «نیویورک تایمز» در گزارشی با عنوان «مشکلات سفر ضدایرانی وزیر امور خارجه آمریکا به منطقه بدقلق خاورمیانه» به بررسی همین موضوع پرداخت. به نوشته این روزنامه، نکته آشکار آن است که اختلافات شدیدی میان کشورهای مورد نظر آمریکا وجود دارد که دستیابی به اهداف را سخت می سازد.

آسوشیتدپرس هم یکی از مهمترین موانع برای اتحاد بیشتر کشورهای عرب منطقه را شکاف میان آن ها به ویژه عربستان و قطر توصیف کرد و آورد: بحران حدود دوساله در میان اعضای شورای همکاری، تلاش های ایالات متحده برای اتحاد اعراب در مقابل ایران را سخت کرده است. این تلاش ها حتی در زمان وزیر امور خارجه پیشین آمریکا هم انجام شد اما آن ها نیز نتوانستند میانجی موفقی در این زمینه باشند.

مهمترین دلیل این شکست ها نیز اختلافات شدید میان کشورهای عربی عنوان می شود. همه این کشورها در نوع نگاه تخاصمی نسبت به ایران یکسان نیستند. برخی ایران را در کل دشمن نمی دانند. موضوع دوم اختلافات مرزی پرشمار میان این کشورها است. به طور کل در شبه جزیره عربستان تقریبا میان همه کشورهای عضو شورای همکاری اختلافات مرزی وجود دارد. همچنین در سطح مدیریتی و رهبری هم اگرچه ریاض خود را بزرگ اعراب می پندارد اما دیگر کشورها همچون مصر، قطر و حتی امارات نیز برای خود جایگاهی مهم در جهان عرب قائلند و به راحتی عنان سیاسی، امنیتی یا اقتصادی خود را به سعودی ها نمی سپرند.