آسیب‌پذیری‌های اقتصاد ترکیه از تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران

 
مولو چاوش اوغلو وزیر خارجه ترکیه22 آوریل با لحنی تند از واشنگتن انتقاد کرد و گفت: "آمریکا تصمیمی یکجانبه گرفته و به دیگر کشورها نیز می‌گوید که باید تبعیت کنید و هزینه بپردازید. پیشنهاد خرید نفت از کشور دیگری به جای ایران، گنده‌گویی است"...
 
دلیل انتقاد تند آنکارا به چالش های اقتصادی است که تحریم های نفتی یکجانبه آمریکا علیه ایران برای ترکیه خواهد داشت.
 
با این حال دولت ترکیه جمعه 26 آوریل از تلاش‌ خود برای متقاعد کردن ایالات متحده آمریکا برای موافقت با ادامه واردات نفت از ایران خبر داد.
 
حامی آکصوی، سخنگوی وزارت خارجه ترکیه، روز جمعه اعلام کرد کشورش در تلاش است تا ایالات متحده آمریکا را متقاعد سازد به شرکت پالایشگاهی نفت و گاز توپراش، که بزرگترین وارد کننده نفت در ترکیه است، اجازه دهد تا بدون قرار گرفتن در معرض تحریم‌های اعمال شده آمریکا علیه ایران به واردات نفت خام ادامه دهد.
 
اهمیت صادرات نفت ایران در اقتصاد ترکیه
بر اساس آمار رسمی ، در سال 2015، سهم ایران در واردات نفت ترکیه 14.10 درصد از کل واردات نفت بوده است. این میزان در سال 2016 به 16.9٪ رسیده است. در دسامبر 2016، ایران به عنوان اولین تامین کننده نفت ترکیه با 26.74٪ واردات این محصول شناخته شد. این رقم در ادامه سیر صعودی خود در ژوئیه 2017، به 37.26٪ افزایش یافت.

اما پس از 8 مه 2018، زمانی که ایالات متحده به طور یکجانبه از توافق هسته‌ای خارج شد، واردات نفت ترکیه به تدریج کاهش یافت و در 10 ماه اول سال 2018 به 21 درصد رسید. ادامه این روند به ضرر اقتصاد ترکیه است.
 
نخست اینکه ترکیه در تامین جایگزین برای نفت ایران چالش های بزرگی پیش رو دارد. مناسب ترین نفت برای بزرگترین شرکت نفتی ترکیه توپراس که با داشتن چهار پالایشگاه ظرفیت پالایش سالانه 28.1 میلیون تن نفت را دارد، نفت ایران است. نفت بصره عراق مناسب نیست. نفت آذربایجان نیز که از طریق خط لوله باکو-تفلیس-جیهان می آید، در ترکیه مصرف نمی شود و به کشورهای دیگر، به ویژه اسرائیل، می رود. اما نفت اورال روسیه و نفت شمال عراق میتواند شباهتی به نفتی ایران داشته باشد. با این حال این جایگزینی چالش های خاص خود را دارد. در مورد اقلیم کردستان روابط آنکارا- اربیل پس از رفراندوم همچنان به گرمی گذشته نیست و از طرف دیگر فاصله روسیه و تركیه زیاد است و این امر علاوه بر هزینه زا بودن انتقال، در زمانی نیز هزینه زا است. از آنجا که ایتالیا و یونان خرید خود را از ایران متوقف کردند و به روسیه تغییر دادند، ترافیک تانکر از طریق تنگه ترکیه از پنج تا شش روز انتظار به 15-16 روز افزایش یافته است.
 
به عبارت دیگر جایگزینی نفت از منابع دیگر به معنی لزوم تغییرات و صرف هزینه است. همچنین به دلیل نزدیکی جغرافیایی، نفت ایران برای حمل و نقل ارزان تر است. حتی اگر ترکیه بتواند مشکل منبع نفت خود را مرتفع کند، این بدان معنا نیست که می تواند از هزینه های اضافی رژیم تحریم ها اجتناب کند.

بر همین اساس سخنگوی وزارت خارجه ترکیه اظهار داشت: شرکت نفتی توپراش در حال پیگیری دقیق این مسئله است. تاسیسات پالایشگاه‌های این شرکت، با نفت (خام) ایران سازگار است. ما تلاش می‌کنیم که آمریکا را قانع کنیم.
 
دولت به شدت نگران است. تاثیر تحریم نفت ایران بر افزایش قیمت جهانی این محصول برای ترکیه خبری خوشایند نخواهد بود. اکنون نفت برنت به 74 دلار در هر بشکه رسیده است.  بر اساس برخی برآوردها افزایش 10 دلاری نفت برنت، کسری فعلی بودجه ترکیه را 3.5 میلیارد دلار افزایش می دهد.
 
افزایش قیمت‌ها برای ترکیه امری بی‌نهایت خطرناک است زیرا که این کشور در حال حاضر با سختی‌هایی در زمینه کسری حساب جاری از یک سو و کاهش جذب سرمایه‌های خارجی از سوی دیگر مواجه است.
 
ترکیه سال 2018 را به سختی پشت سر گذاشت و در انتهای سال، نرخ رشد اقتصادی آن  یک درصد بود. سال گذشته لیر حدود یک سوم ارزش خود در برابر دلار را از دست داد، تداوم این روند در سال‌جاری باعث شد این ارز مجدداً در برابر دلار ۱۰ درصد عقب نشینی کند. در پی نزاع‌های مختلف میان ترکیه و آمریکا، سرمایه‌گذاران بین‌المللی سال گذشته این کشور را ترک کردند، این مساله تاثیر بزرگی بر ارزش لیر ترکیه برجای گذاشت به‌طوی‌که حدود %30 از ارزش خود در برابر دلار آمریکا از دست داد. بدین ترتیب ارزش پول ملی ترکیه پس از یک دوره بهبود نسبی در اوایل سال جاری، مجددا تحت فشار تحریم‌های آمریکا ارزش خود را از دست می‌دهد.
 
بر همین مبنا بلومبرگ در تحلیلی با تأکید بر نقش تحریم‌های ایران در اقتصاد ترکیه نوشت:«بدترین عملکرد ارز در بین بازار نوظهور در ماه اخیر مربوط به لیر ترکیه بوده است. طی یک ماه ارزش این ارز، 0.2 درصد کاهش پیدا کرد. تصمیم امریکا برای پایان دادن به معافیت‌های نفتی مشتریان ایران، یک شکست برای ترکیه است. چرا که ترکیه بیش از هر کشور دیگری به نفت همسایه خود وابسته است.»
 
یکی دیگر از دلایل تشدیدکننده واکنش ترکیه معرفی‌شدن عربستان سعودی و امارات عربی متحده به‌عنوان جایگزین‌های نفت ایران می باشد. این دو کشور رقبای اصلی منطقه ای ترکیه محسوب میشوند. آنکارا اخیرا خبر بازداشت دو جاسوس اماراتی را اعلام کرد. طبیعتاً در صورت وابسته شدن ترکیه به نفت این کشورها آنها از نفت به عنوان ابزر فشار بر آنکارا در پرونده های مختلف منطقه ای استفاده خواهند کرد.
 
در کل میتوان گفت تحریم های ایران به لیستی طولانی از مشکلات مربوط به روابط ایالات متحده و ترکیه افزوده شده است که در حال حاضر شامل حمایت آمریکا از کردها سوریه، تعهد ترکیه به خرید سیستم دفاع هوایی S-400 روسیه و پناه دادن آمریکا به فتح الله گولن رهبر مذهبی مخالف اردوغان که در آمریکا اقامت دارد می‌شود.