ایران، اروپا و سرابی به نام کانال مالی

برای درک بهتر برجام را به سه دوره تقسیم می‌کنیم: دوره نخست که دوره مذاکرات فشرده و نفس‌گیر است. در این دوره اوباما با لبخندش آمریکا را در نقش پلیس خوب نشان می‌داد و فرانسه در نقش پلیس بد. دوره دوم دوره پس از توافق هسته‌ای است که کشورهای غربی در این دوره اقداماتی ظاهری و نمایشی به کار بستند که این اقدامات از قضا برای این صورت گرفت که عرصه را در دوره سوم برای ایران تنگ‌تر کند. دوره سوم پس از خروج آمریکا از برجام شکل گرفت که در این دوره شاهد تغییراتی در نقش‌ها هستیم.

در همان ایام مذاکرات هسته‌ای روزنامه کیهان بارها به این تقسیم‌بندی نقش‌ها ‌اشاره کرد. پلیس بد مذاکرات یعنی فرانسه بیشترین زحمت را به تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای داد اما عجیب آنکه این کشور بیش از همه از منافع پسابرجام منتفع شد. شرکت‌های فرانسوی از هواپیماسازی تا خودروسازی و پالایشگاه نفت به سمت ایران هجوم آوردند تا از منافع برجام سود ببرند.

اما چرا دوره دوم در عمر برجام رخ داد؟ به عبارتی اروپا و آمریکا می‌خواستند به ایران بگویند اگر تسلیم غرب شوی و از مسیر عزت و استقلال دست برداری این شرایط برای تو خواهد بود. البته که این هم وعده‌ای است مانند همه وعده‌های غرب. مانند آنکه اگر فردی را در زندان برای اعتراف گرفتن با ندادن آب شکنجه کنند و پس از چند ساعت از غلبه تشنگی یک جرعه کوچک (ته لیوانی) آب به او بدهند این آب نقشی در رفع عطش ندارد بلکه به عکس، حالت روانی آن عطش را تشدید می‌کند. پس دوره دوم برای این منظور طراحی شد که میل تسلیم شدن را تشدید کند. یعنی نقشه مرحله به مرحله پیش می‌رفت.

مرحله سوم با خروج آمریکا از برجام آغاز شد. اروپا از حرکت آمریکا ظاهرا ابراز تاسف کرد و پلیس بد مذاکرات، یعنی فرانسه در نقش جدید خود یعنی پلیس خوب به میدان آمد و مکرون طی تماسی از رئیس‌جمهور کشورمان خواست تا در کنار فرانسه، آلمان و انگلیس در برجام باقی بماند. تغییر نقش‌ها در پرده سوم این نمایش بیش از پیش بر این باور که اروپا و آمریکا در موضوع دشمنی با ایران هیچ اختلافی با هم ندارند صحه می‌گذاشت. در حقیقت ما یک «جنگ زرگری» را مشاهده می‌کردیم و عجیب آنکه در داخل کشور برخی رسانه‌ها مانند طیفی از روزنامه‌های جناح موسوم به اصلاح‌طلب بعد از هر ابراز تاسف اروپا به تشویق کشورهای قاره سبز می‌پرداختند.

دولت نشان داده بود که گویا برجام (به ما هو برجام) برایش اهمیت فوق‌العاده دارد و در مورد بودن یا نبودن در توافق هسته‌ای چندان به ماحصل آن برای کشور توجه نمی‌کند همین نگاه غرب را به اجرای مرحله سوم توافق هسته‌ای ترغیب کرد. هدف این بود که ایران با مجموع تعهدات برجامی خود در توافق هسته‌ای بماند بی‌آنکه از منافع آن بهره‌مند شود. به این صورت نقشه اروپا پس از خروج از برجام چه چیزی باید باشد؟ قطعا اینکه ایران را با وعده و وعیدهایی همچنان در برجام نگه دارند.

نقشه راه آمریکا و اروپا این است: ایران با وعده‌های اروپا سرگرم باشد و آمریکا از طرفی دیگران به تمهید تحریم‌های تازه بپردازد و از این سو اروپا پیوستن ایران را به برخی نهادهای و کنوانسیون‌های بین‌المللی نظیر FATF را مطرح کند که این کنوانسیون‌ها نقش مکمل برای تحریم‌های آمریکا داشته باشند.

پس از خروج آمریکا از برجام اروپا از ایران می‌خواهد که در برجام بماند. رئیس‌جمهور ایران هم پس از این ماجرا به اروپا مدت محدودی فرصت داد تا به اقدامی عملی برای نجات برجام متوسل شود. البته عدم واکنش متقابل غرب را به ادامه نقشه‌اش ترغیب می‌کرد. دولتمردان هم مهلت اروپا را تمدید می‌کردند.

زمان سپری شد و اروپا پس از ماه‌ها بسته‌ای ارائه داد که حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران آن را «شرم‌آور» خواند. ارائه همین بسته نیز گویای این نکته بود که هدف اروپا تنها نگه‌داشتن ایران در برجام است. پس از آن کانال مالی SPV مطرح شد. اروپا با وعده راه‌اندازی این کانال هم تا حد ممکن زمان خرید. وقتی دیگر با SPV نمی‌شد برجام را کش داد اروپا به این فکر افتاد که با تغییر نام ظاهرا موضوعی جدید را پیش بکشد؛ طرح اینستکس (INSTEX) هم کاری پیش نبرد و هنوز هم این ماجرا به این شکل ادامه دارد...

اروپا در همراهی با آمریکا هدفی مشترک را برای خود تعریف کرده‌اند. پس پر واضح است که نقش اروپا در دوره سوم برجام نگه‌داشتن ایران در برجام با وعده و وعید است، تا از آن سو آمریکا مرحله به مرحله فشارها را بر ایران بیشتر و بیشتر کند تا به خیال خام خود اقتصاد ایران را فلج کنند. در این حال نباید از اروپا انتظار داشت حتی برای راه‌اندازی یک کانال مالی بی‌خاصیت هم اراده‌ای داشته باشد.