جنگ نیابتی ترکیه در لیبی

برهمین اساس نیز موضع‌گیری کشورهای منطقه و حتی خارج از منطقه در ارتباط با لیبی کم نیست. از جمله طی چند ماهه گذشته ترکیه با حساسیت بیشتری تحولات لیبی را دنبال می‌کند تا آن جا که آنکارا حتی یک فروند ناو جنگی خود را به مدیترانه و در مجاورت آب‌های ساحلی لیبی اعزام کرده است.

اعزام این ناو جنگی البته با دردسرهایی نیز برای ترک‌ها همراه شده تا آن جا که چند نفر از خدمه دریایی این کشور از سوی نیروهای ارتش ملی لیبی به فرماندهی ژنرال حفتر ربوده شدند، هرچند به تازگی وزارت خارجه ترکیه با انتشار بیانیه‌ای گفته است شش شهروند ترکیه که توسط نیروهای ژنرال خلیفه حفتر در لیبی «ربوده» شده بودند، بعد از هشدار ترکیه درباره هدف قرار دادن این گروه نظامی، آزاد شده‌اند.

براین اساس به نظر می‌رسد گروه مقابل ترکیه در لیبی در حال حاضر نیروهای ژنرال حفتر است که خود را «ارتش ملی لیبی» می خوانند. ژنرال حفتر طی سالهای اخیر مناطق شرقی لیبی را در کنترل داشته و در چند ماه گذشته یک سلسله تهاجم به طرابلس پایتخت لیبی را که در کنترل دولت مورد حمایت سازمان ملل متحد است، آغاز کرده است و همین تهاجم حفتر به طرابلس بود که پای ناو ترکیه‌ای را نزدیکی آب‌های لیبی باز کرد.

اما تقابل حفتر و ترکیه همه ماجرا در لیبی نیست، بلکه این درگیری‌ها پوسته ظاهری از یک رقابت نیابتی در لیبی است. ترکیه اگرچه اعلام کرده که حامی دولت مورد حمایت سازمان ملل در غرب لیبی است، اما برخی کشورها مانند امارات، عربستان و مصر حامی نیروهای حفتر در شرق لیبی هستند. لذا مقابله و رودرویی نیروهای حفتر با ترکیه در واقع بخشی از همان تقابل همیشگی و رقابت‌های امارات و عربستان و مصر در برابر ترکیه در منطقه است.

رقبای ترکیه بسیار نگران گسترش نفوذ ترکیه در لیبی هستند و ترکیه را به احیای بلندپروازی‌های عثمانی‌گری در منطقه متهم می‌کنند و در مقابل ترکیه نیز حمایت امارات و عربستان از نیروهای حفتر در شرق لیبی را عامل بی ثباتی و بن بست در ثبات لیبی می‌دانند که در طی سالهای گذشته مقصد سرمایه گذاری هنگفت و صدور کالاهای ترکیه ای بوده است.

در عین حال اهمیت لیبی برای ترکیه در موارد متعددی است. لیبی در منطقه مرکزی شمال آفریقا و همسایه مصر و الجزایر ست و ترکیه امیدوار است با گسترش نفوذ در لیبی از طریق حمایت از دولت مستقر در طرابلس، هم تحولات الجزایر و هم مصر را زیر نظر داشته باشد. همان گونه که می‌دانیم، ترکیه زخم خورده تحولات مصر به دلیل کودتای سیسی است و حال در نگاه رهبران ترک بازگشت به شمال آفریقا از طریق لیبی امکان پذیر خواهد بود.

حمایت ترکیه از دولت مستقر در طرابلس در برابر دولت مستقر در طبرق به مانند همان سناریوی پیاده شده در سوریه است و وضعیت لیبی مشابه همان زمانی است که کامیون‌های حامل سلاح از ترکیه به سمت سوریه می‌رفتند. در مورد آن پرونده، اردوغان دستور ترخیص آن کامیون‌ها را که تحت فعالیت سرویس اطلاعات ترکیه بودند، صادر کرد و حال در لیبی نیز اردوغان حمایت تسلیحاتی و نظامی خود را از دولت طرابلس دریغ نخواهد کرد. این حمایت‌های تسلیحاتی همچنین رونق بخشی از بازار تسلیحاتی ترکیه را نیز به همراه خواهد داشت که امسال با رشد 14 درصدی در حال تبدیل شدن به یک تولید کننده عمده در جهان است.

لیبی همچنین در سالیان اخیر برای ترکیه از اهمیت اقتصادی ویژه‌ای برخوردار بوده و علاوه بر آن که تبدیل به یکی از مراکز مصرف کالای ترکیه‌ای شده، محل فعالیت پیمانکاران این کشور نیز بوده است.

ترکیه به لیبی٬ مبل٬ پوشاک٬ پارچه٬ دارو٬ سنگ‌های قیمتی٬ سیمان٬ فولاد٬ مصالح ساختمانی و فرش می‌فروشد و از این کشور رقمی در حدود سیصد میلیون دلار در سال٬ نفت خام٬ طلا و فلزات خریداری می‌کند. همچنین مواهب گردشگران لیبیایی نیز برای ترکیه مهم است و سالانه بین 150 تا 200 هزار لیبیایی به عنوان گردشگر به ترکیه سفر می‌کنند.

لذا ترکیه به لیبی به عنوان فرصتی سیاسی و اقتصادی نگاه می‌کند و با وجود شکست گروه‌های مورد حمایت آنکارا در سوریه و همچنین تجربه تلخ مصر برای اردوغان، حال سیاستمداران عدالت و توسعه ترکیه نمی‌خواهند شاهد شکست دیگری در لیبی باشند و برهمین اساس نیز به هر قیمت ممکن ترک‌ها در تلاش هستند تا از پیشروی و توسعه طلبی نیروهای ژنرال حفتر که به عنوان بازیگر نیابتی مصر و عربستان فعالیت می‌کند، جلوگیری کند.

حساسیت ترکیه به لیبی بویژه پس از سقوط دولت عمرالبشیر در سودان که از رهبران سیاسی نزدیک به ترکیه به شمار می‌رفت، دو چندان شده و در شرایطی که آینده سیاسی سودان نیز نامشخص است، آنکارا نمی‌خواهد که در میدان لیبی از رقبای منطقه‌ای خود عقب بماند.

در طرف مقابل نیز حضور نیروهای نظامی حفتر، فرصت مناسبی برای امارات و عربستان ایجاد کرده تا دو کشور مذکور با آسودگی بیشتری راه نفوذ آنکارا را در شمال آفریقا سد کنند. برای مثلث مصر، امارات و عربستان، حمایت از نیروهای حفتر اقدامی حیاتی برای مقابله با گسترش نفوذ ترکیه در شمال آفریقا و بویژه در لیبی است و از همین رو نیز نیروهای تحت فرماندهی ژنرال حفتر در لیبی بزرگترین مانع توسعه طلبی ترکیه در لیبی به شمار می‌رود.