اصلاحات نمایشی؛ بلیط طلایی بن سلمان برای باز کردن قفل روابط با غرب

ریاض روز پنجشنبه اول ماه اوت اعلام کرد که زنان در عربستان سعودی از این پس می‌توانند بدون اجازه و موافقت یک «قیم» مرد گذرنامه دریافت کنند و به خارج از این کشور سفر کنند.

تا پیش از این زنان برای اموری مانند سفر، تحصیل و اشتغال به رضایت مرد قیم خود (پدر، همسر یا برادر) نیاز داشتند.
مطابق مقررات تازه زنان بالای ۲۱ سال برای سفر در داخل و خارج از کشور دیگر به رضایت یا مجوز مردان خود (همسر یا قیم) نیاز ندارند.

همچنین زنان عربستانی بر اساس قانون جدید می توانند ازدواج، طلاق و تولد فرزندانشان را نیز ثبت کنند در حالی که بر اساس قوانین ثبت احول این کشور، زنان سعودی پیش تر چنین اجازه ای را نداشتند.
 
اهداف بن سلمان از دور جدید اصلاحات
تبعیضات گسترده علیه زنان در جامعه عربستان طی دهه‌ها حاکمیت خاندان آل‌سعود و اتحاد آن با وهابیت آل‌شیخ تا حدود زیادی نهادینه شده و زنان از بسیاری از حقوق اولیه شهروندی بویژه در ساحتم امور اجتماعی و سیاسی برخوردار نیستند (موضوعی که البته در امور سیاسی محدود به زنان نمی‌شود) و به همبن دلیل طی سالیان اخیر با تغییر بافت جمعیتی عربستان و همچنین رشد ارتباطات جهانی و انقلاب تکنولوژیکی در حوزه اطلاع‌رسانی با ایجاد شبکه های اجتماعی اینترنتی، جامعه عربستان شاهد تشدید تحرکات فعالان سیاسی و اجتماعی در این حوزه بوده است با این حال برخورد دوگانه حکومت با مقوله حقوق زنان که از یک طرف فعالان اجتماعی این حوزه را به شدت سرکوب و منکوب می کند و از طرف خود پیشرو اعطای برخی از حقوق به زنان می شود موجب شده است تا بسیاری اغراض سیاسی را عامل اصلی این اقدام بن سلمان عنوان کنند.

رسانه ها در مارس 2019 به نقل از خواهر لجین الهذلول، یکی از ۲۹ زن و مرد فعال حقوق زنان در عربستان که از مدتها پیش بازداشت شده‌اند، اعلام کردند الهذلول و دیگر فعالان در دوره بازداشت در سلول انفرادی بوده و مورد شکنجه و آزار و اذیت قرار گرفته‌اند.

علیا الهذلول که در بلژیک زندگی می‌کند در توییتی برای خواننده‌ی آمریکایی که قرار بود برای افتتاح مراکز تفریحی به عربستان سفر کند در آن برهه نوشت که خواهرش لجین الهذلول از ماه مه ۲۰۱۸ در زندان سعودی است. جرم او این است که با دیگر زنان فعال مدنی از حق رانندگی زنان در عربستان سعودی پشتیبانی کرده بود. البته در این میان زنان سعودی اجازه دارند رانندگی کنند، اما فعالانی که خواهان این حق شده بودند هنوز در زندان به سر می‌برند.

امانی العیسی، فعال مدنی سعودی که در استرالیا زندگی می‌کند در گفت‌وگویی با دویچه وله می‌گوید: کنسرت یک سوپراستار، آن هم یک سوپراستار زن در عربستان از این جهت مساله‌دار است که امر گشایش اجتماعی، واقعیت زندگی زنان سعودی را بازتاب نمی‌دهد.

العیسی می‌افزاید که زنان در روند گشایش کنونی، نقشی فرعی دارند. آنچه ما شاهد آن هستیم یک گشایش واقعی اجتماعی نیست، بلکه گشایشی صرفا در بخش سرگرمی است که با گشایشی اقتصادی همراه است و فقط بخش کوچکی از جامعه از آن سود می‌برد.

در واقع اصلاحات بن سلمان برای ایجاد تغییرات بنیادین در ساختار اجتماعی و اقتصادی عربستان اگرچه به عنوان هدف اصلی سند چشم انداز ۲۰۳۰ معرفی شده است اما از آغاز این حرکت بسیاری از تحلیلگران و منتقدان داخلی و خارجی حکومت سعودی و شخص بن سلمان با نمایشی خواندن این اقدامات و بر تلاش بن سلمان برای جلب نظر غربی ها و کسب محبوبیت در میان اقشار جوان جامعه عربستان به منظور هموار کردن مسیر تصاحب تاج و تخت پادشاهی با وجود رقبای سرسختی چون محمد بن نایف و دیگرانی چون «متعب بن عبدالله» پسر عبدالله بن عبدالعزیز شاه سابق عربستان و «خالد بن سلطان» پسر ولی‌عهد سابق و «مقرن بن عبدالعزیز» کوچکترین پسر در قید حیات عبدالعزیز است که در سال 2015 از ولی‌عهدی برکنار شد، اشاره دارند.

این موضوع وقتی در شرایط کنونی پررنگ‌تر می شود که این واقعیت در نظر گرفته شود با قتل فجیع جمال خاشقچی که با دستور بن سلمان صورت گرفته بود و همچنین نتایج فاجعه بار جنگ یمن در ایجاد بحران انسانی در این کشور چهره ای که بن سلمان تلاش کرده بود از خود در رسانه ها و افکار عمومی غرب به عنوان یک مصلح سیاسی و اجتماعی جا بیاندازد کاملاً مخدوش شد و همین امر پایه های حمایتی غرب از حکومت بن سلمان را سست نمود. در این شرایط طبیعی است که بن سلمان مجدداً برای بهبود چهره مخدوش شده خود به اقداماتی صرفاً نمادین و آنچه که خوشایند رسانه ها و سیاسیون غربی از معنای اصلاحات می باشد دست زند؛ یعنی اصلاحاتی بدون آنکه ذره ای از دامنه انحصار قدرت حاکم بر ساحت اجتماعی و سیاسی کم کند و نه به خواست مطالبه‌گری جامعه بیافزاید. به طور مثال خالد بن فرحان از منتقدان محمد بن سلمان که به ندرت مصاحبه‌ای با رسانه‌های غربی انجام می‌دهد اخیرا با کنایه از آرزوی خود درباره ایجاد یک حزب اپوزیسیون در این کشور سخن گفته است.
 
استقبال از بن سلمان به سبک حقوق بشر آمریکایی
این در حالی است که مقامات آمریکایی بدون اشاره به تداوم سرکوب ها، کشتار بی گناهان یمنی و حتی تلاش بن سلمان برای ترور مخالفان در خارج و داخل با اعلام حمایت خود از این اصلاحات، در واقع بار دیگر رویکرد دوگانه و ابزاری خود به مقوله های حقوق بشر و دموکراسی را نمایش می دهند. به صورتی که ایوانکا ترامپ، دختر دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا با انتشار توییتی به مقامات عربستان به دلیل اصلاح حقوق زنان این کشور و لغو محدودیت سفر خارجی آنها تبریک گفت. وی افزود، اقدامات اخیر عربستان در زمینه سیستم گذرنامه‌ها و قانون وضعیت مدنی زنان یک "پیشرفت بزرگ" برای این کشور به شمار می‌رود.

دو روز قبل مجله «ونیتی فیر» در گزارشی از نتیج تحقیقات خود خبر داد که بر اساس آن ریاض همچنان برای ربودن، بازگرداندن و در بسیاری موارد ترور افرادی که مخالف دولت این کشور به شمار می‌روند تلاش می‌کند. خالد بن فرحان آل سعود، یکی از شاهزاده‌های سعودی که در شهر «دوسلدورف» آلمان سکونت دارد و «عمر عبدالعزیز» منتقد دیگری که در کانادا زندگی می‌کند، مشخصاً افرادی هستند که در این گزارش بر تلاش عومل امنیتی حکومت سعودی برای ترور خود خبر داده اند.

بر اساس این گزارش اهداف معمولا کسانی هستند که از سوی ریاست عربستان سعودی به عنوان کسانی که در مخالفت با منافع دولت فعالیت می‌کنند، خطاب می‌شوند؛ مخالفان، دانشجویان، افراد درباری مخالف، بازرگانان برجسته و دشمنان شخصی محمد بن سلمان که در ده‌ها کشور شامل آمریکا، کانادا، انگلیس، فرانسه، سوئیس، آلمان، اردن، امارات، کویت، مراکش، چین و البته ساکنان خود عربستان سعودی در امنیت قرار ندارند