۰
سه شنبه ۲۳ تير ۱۳۸۸ ساعت ۱۲:۳۲
دولت تركيه به دنبال مهار ارتش با كاهش تنش‌هاي منطقه‌اي است
مصوبه اول ناظر بر پايان استقلال عمل دستگاه قضايي نيروهاي مسلح بود كه اين دستگاه را زيرمجموعه قوه‌قضاييه تركيه قرار مي‌دهد و دومي دولت را متعهد به پاكسازي 500 هزار ميني مي‌كند كه در دهه 1950 ميلادي با هدف جلوگيري از رسوخ كردهاي تركيه به خاك تركيه در طول مرزهاي دو كشور كار گذاشته شدند و با گذشت بيش از نيم‌قرن هنوز قرباني مي‌گيرند.
احزاب اپوزيسيون و ارتش تركيه يكصدا با اين دو لايحه مخالفت كردند و آنها را عامل تضعيف امنيت ملي و استقلال عمل ارتش توصيف كردند. دليل ديگر آنها هزينه سنگين اجراي طرح پاكسازي مناطق مين‌گذاري شده بود كه حدود نيم ميليارد دلار برآورد شده است.
استدلال دولت تركيه اين است كه استقلال عمل دستگاه قضايي نيروهاي مسلح راه را بر انجام اقدامات غيرقانوني توسط نظاميان هموار مي‌كند. تا آنجا‌كه به لايحه پاكسازي مناطق مين‌گذاري شده در طول خط مرزي سوريه مربوط مي‌شود هم دولت مي‌گويد به واسطه امضاي معاهده اتاوا در سال 2003 ميلادي كه اعضا را به عدم استفاده از مين‌هاي ضدنفر ملزم كرده است ناچار به اجراي برنامه پاكسازي است.
در واقع هر دولايحه به كاهش نفوذ ارتش كمك مي‌كند و با كاهش تنش در طول مرز مشترك تركيه با سوريه راه را بر ارتقاي روابط دو كشور و بهبود وجهه تركيه نزد كشورهاي عرب هموار مي‌كند. از نظر مقامات ارشد دولت رجب طيب اردوغان، نخست وزير تركيه اين لايحه در واقع تيري با دو نشان‌است.
تلاش تركيه براي بهبود مناسبات با سوريه به پاكسازي مين‌ها منحصر نمي‌شود. اواخر ماه آوريل بود كه ارتش تركيه براي اولين بار اقدام به برگزاري رزمايش مشتركي با حضور نظاميان سوريه كرد.
اسرائيل كه متحد تركيه تلقي مي‌شود با ناخرسندي اين رزمايش را تحت نظر داشت. استدلال برخي تحليلگران صهيونيست اين بود كه تركيه مترصد فاصله گرفتن از تل‌آويو و نزديكي به جهان عرب است اما گام‌هاي بعدي مقامات تركيه نشان داد اين كشور مترصد حفظ مراودات خود با صهيونيست‌ها در عين نزديك‌تر شدن به كشورهاي عرب است.
تلاش آرام اما پيگير زمامداران تركيه براي نزديكي به جهان عرب كه پس از قدرت گرفتن احزاب اسلامگرا در اين كشور محسوس‌تر شده است را مي‌توان نوعي رجعت به خويشتن توصيف كرد. خاستگاه اين رجعت را بايد در اقدمات سكولارهاي تركيه جست كه براي دهه‌ها به دنبال نزديكي هر چه بيشتر تركيه به كشورهاي اروپايي و تغيير سنن و عادات مذهبي مردم بوده‌اند.
بيداري مذهبي
توسعه اقتصادي به غايت نامتوازن تركيه در دهه‌هاي 70 و 80 ميلادي با تمركز بر نوسازي صنايع حاشيه شهرهاي بزرگ به قيمت فراموشي مناطق روستايي به دست آمد.
رشد سريع صنايع نيمه سنگين در حومه شهرهايي چون استانبول، آنكارا و ازمير باعث شد صدها هزار نفر از روستانشينان داراي باورهاي سنتي به اميد كسب درآمد بيشتر و جهش فرهنگي، روستاها را ترك كرده و روانه شهرها شوند. اين روند به احداث آلونك‌نشين‌هاي اطراف شهرهاي بزرگ منجر شد كه به مرور زمان و طي دهه 90 ميلادي جذب بافت شهري شدند.
با وجود آن كه اين مهاجران اندك‌اندك به طبقه متوسط شهري پيوستند ليكن به واسطه گرايش‌شان به مذهب از افزايش نقش مذهب در سياست حمايت مي‌كنند. حضور همين طبقه متوسط متدين به تجدد و هواداران سنت‌ها در عرصه سياسي بود كه در سال 1996 ميلادي براي حزب رفاه به رهبري نجم‌الدين اربكان در انتخابات پارلماني پيروزي به ارمغان آورد و براي اولين بار اسلامگراها را به راس هرم قدرت در تركيه رهنمون ساخت.
اربكان كه در واقع اولين رئيس دولت اسلامگراي تركيه پس از شكل‌گيري جمهوري تركيه در سال 1923 ميلادي بود با موضعگيري‌هاي ضداسرائيلي‌اش، انتخاب ايران به عنوان مقصد اولين سفرش در مقام نخست‌وزير به خارج از تركيه و طرحي كه براي تشكيل گروهي متشكل از 8 كشور در حال توسعه اسلامي موسوم به8D براي ارتقاي همكاري‌ها بين كشورهاي اسلامي ارائه كرد، خشم و نگراني سكولارها را برانگيخت.
سكولارها كه نمي‌توانستند اقدامات اربكان را تحمل كنند در سال 1997 با استناد به قانون اساسي تركيه او را از اريكه قدرت به زير كشيدند اما حذف اربكان و حزبش نتوانست باعث امحاي احساسات اسلامگرايانه در تركيه شود.
باز تولد رفاه
رجب طيب اردوغان، از اعضاي حزب رفاه كه حدفاصل سال‌هاي 1994 ميلادي شهردار استانبول بود پس از صدور حكم منع فعاليت رفاه اقدام به تشكيل حزب جديدي كرد كه متجددتر از سلف خود بود.
حزب عدالت و توسعه از سال 2002 ميلادي قدرت را در تركيه به دست گرفت. عبدالله گل، وزير امور خارجه تركيه كه در حال حاضر عهده‌دار سمت رياست‌جمهوري اين كشور است هم از اعضاي AKP است.
او و اردوغان هر دو همسراني سنتي دارند. ورود اولين بانوي اول محجبه تركيه به جانكايا (كاخ رياست‌جمهوري) از نگاه سكولارها، دهن‌كجي آشكاري به قوانين سكولار كشور بود اما اين مساله در ساير كشورهاي مسلمان با استقبال مواجه شد.
دغدغه سكولارها اين بود كه AKP به مرور زمان تركيه را به كشوري بنيادگرا با گرايشات ضدغربي تبديل كرده و به سلطه سكولارها بر اركان حاكميت و ساختار اقتصاد تركيه پايان دهد. به همين دليل بود كه بخش‌هاي تندروي جناح سكولار حركتي هماهنگ را براي تخريب وجهه AKP آغاز كرد.
كار تا حدي بالا گرفت كه ارگن پوي‌راز، از روزنامه‌نگاران ناسيوناليست در قالب هجمه‌اي رسانه‌اي سكولارها عليهAKP در نوشتاري مدعي شد گل و اردوغان عوامل سازمان اطلاعاتي اسرائيل (موساد) هستند كه قصد از بين بردن جمهوري تركيه را دارند.
دولت در ابتدا در برابر اين هجمه سكوت كرد اما دستگاه قضايي پس از كشف ادله و شهودي كه از ارتباط پوي‌راز با باند برانداز ارگنه‌كن داشت دستور بازداشت او را صادر كرد.
آنچه در كنار گرايشات سنتي اسلامي مردم نزديك به اوج گرفتنAKP كمك كرد سوءمديريت اقتصادي دولت‌هاي قبلي بود. اين سوءمديريت در دوران زمامداري مسعود ايلماز، سياستمداري كه سه بار در دهه 1990 ميلادي به نخست‌وزيري تركيه رسيد با وقوع چند رشته رسوايي مالي بانكي به نقطه اوج خود رسيد. اين رسوايي موجب از دست رفتن پس‌اندازهاي مردم نزد بانك‌ها شد و اقتصاد تركيه را تا مرز ورشكستگي پيش برد.
اهداف تركيه
تركيه تحت حاكميت AKP مسير جديدي را براي سياست خارجي خود ترسيم كرد كه در آن پيگيري طرح الحاق اين كشور به اتحاديه‌اروپايي دوشادوش تلاش براي بهبود روابط با كشورهاي خاورميانه و آسياي‌ميانه دنبال شد.
برجسته‌ترين نقطه اين رويكرد جديد تدوين سياست خارجي كاملا نوين و بومي بود كه بر هدف تبديل تركيه به وزنه ثبات و امنيت در جهان اسلام استوار شده است. سوال اينجاست كه چطور رهبري آنكارا مي‌تواند اين هدف را بدون دشمن‌تراشي در سطح منطقه‌اي و بين‌المللي برآورده سازد.
تركيه در اين چارچوب ارتقاي روابط با ايران، ايفاي نقش ميانجي‌بي‌طرف و صادق در جهان عرب و ظهور به عنوان بازيگري استراتژيك در آسياي‌ميانه به‌ويژه در حوزه انرژي اين منطقه را در دستور كار قرار داده است. اين در حالي است كه دستيابي به همه اين اهداف در كنار هم لااقل در نگاه اول به مثابه عبور از ميدان ميني سراسر خطر مي‌ماند.
شرط موفقيت در جلب اعتماد جهان عرب جلوگيري از ظهور تركيه به عنوان كشوري است كه به طور دائم بين اسلام‌گرايي و سكولاريسم بندبازي مي‌كند. علاوه بر آن تركيه بايد اهتمام خود را به كاهش تنش‌ها در جهان اسلام به نمايش بگذارد.
رهبران AKP در اين مسير گام‌هايي برداشته‌اند. گل چندي پيش در مصاحبه با روزنامه عرب‌زبان الحيات چاپ لندن به وضوح به اشتياق كشورش به ميانجي‌گري براي بهبود روابط لبنان و سوريه و همچنين كمك به رفع خصومت بين ايران و ايالات‌متحده اشاره كرد. تركيه كه در اكتبر سال 2008 ميلادي موفق شد يك كرسي غيردائم شوراي امنيت را به دست آورد مي‌رود تا به عنوان قدرتي منطقه‌اي كه خواستار برقراري ثبات و امنيت در خاورميانه است به رسميت شناخته شود.
مترجم: رضا سادات
منبع: آسيا تايمز
احزاب اپوزيسيون و ارتش تركيه يكصدا با اين دو لايحه مخالفت كردند و آنها را عامل تضعيف امنيت ملي و استقلال عمل ارتش توصيف كردند. دليل ديگر آنها هزينه سنگين اجراي طرح پاكسازي مناطق مين‌گذاري شده بود كه حدود نيم ميليارد دلار برآورد شده است.
استدلال دولت تركيه اين است كه استقلال عمل دستگاه قضايي نيروهاي مسلح راه را بر انجام اقدامات غيرقانوني توسط نظاميان هموار مي‌كند. تا آنجا‌كه به لايحه پاكسازي مناطق مين‌گذاري شده در طول خط مرزي سوريه مربوط مي‌شود هم دولت مي‌گويد به واسطه امضاي معاهده اتاوا در سال 2003 ميلادي كه اعضا را به عدم استفاده از مين‌هاي ضدنفر ملزم كرده است ناچار به اجراي برنامه پاكسازي است.
در واقع هر دولايحه به كاهش نفوذ ارتش كمك مي‌كند و با كاهش تنش در طول مرز مشترك تركيه با سوريه راه را بر ارتقاي روابط دو كشور و بهبود وجهه تركيه نزد كشورهاي عرب هموار مي‌كند. از نظر مقامات ارشد دولت رجب طيب اردوغان، نخست وزير تركيه اين لايحه در واقع تيري با دو نشان‌است.
تلاش تركيه براي بهبود مناسبات با سوريه به پاكسازي مين‌ها منحصر نمي‌شود. اواخر ماه آوريل بود كه ارتش تركيه براي اولين بار اقدام به برگزاري رزمايش مشتركي با حضور نظاميان سوريه كرد.
اسرائيل كه متحد تركيه تلقي مي‌شود با ناخرسندي اين رزمايش را تحت نظر داشت. استدلال برخي تحليلگران صهيونيست اين بود كه تركيه مترصد فاصله گرفتن از تل‌آويو و نزديكي به جهان عرب است اما گام‌هاي بعدي مقامات تركيه نشان داد اين كشور مترصد حفظ مراودات خود با صهيونيست‌ها در عين نزديك‌تر شدن به كشورهاي عرب است.
تلاش آرام اما پيگير زمامداران تركيه براي نزديكي به جهان عرب كه پس از قدرت گرفتن احزاب اسلامگرا در اين كشور محسوس‌تر شده است را مي‌توان نوعي رجعت به خويشتن توصيف كرد. خاستگاه اين رجعت را بايد در اقدمات سكولارهاي تركيه جست كه براي دهه‌ها به دنبال نزديكي هر چه بيشتر تركيه به كشورهاي اروپايي و تغيير سنن و عادات مذهبي مردم بوده‌اند.
بيداري مذهبي
توسعه اقتصادي به غايت نامتوازن تركيه در دهه‌هاي 70 و 80 ميلادي با تمركز بر نوسازي صنايع حاشيه شهرهاي بزرگ به قيمت فراموشي مناطق روستايي به دست آمد.
رشد سريع صنايع نيمه سنگين در حومه شهرهايي چون استانبول، آنكارا و ازمير باعث شد صدها هزار نفر از روستانشينان داراي باورهاي سنتي به اميد كسب درآمد بيشتر و جهش فرهنگي، روستاها را ترك كرده و روانه شهرها شوند. اين روند به احداث آلونك‌نشين‌هاي اطراف شهرهاي بزرگ منجر شد كه به مرور زمان و طي دهه 90 ميلادي جذب بافت شهري شدند.
با وجود آن كه اين مهاجران اندك‌اندك به طبقه متوسط شهري پيوستند ليكن به واسطه گرايش‌شان به مذهب از افزايش نقش مذهب در سياست حمايت مي‌كنند. حضور همين طبقه متوسط متدين به تجدد و هواداران سنت‌ها در عرصه سياسي بود كه در سال 1996 ميلادي براي حزب رفاه به رهبري نجم‌الدين اربكان در انتخابات پارلماني پيروزي به ارمغان آورد و براي اولين بار اسلامگراها را به راس هرم قدرت در تركيه رهنمون ساخت.
اربكان كه در واقع اولين رئيس دولت اسلامگراي تركيه پس از شكل‌گيري جمهوري تركيه در سال 1923 ميلادي بود با موضعگيري‌هاي ضداسرائيلي‌اش، انتخاب ايران به عنوان مقصد اولين سفرش در مقام نخست‌وزير به خارج از تركيه و طرحي كه براي تشكيل گروهي متشكل از 8 كشور در حال توسعه اسلامي موسوم به8D براي ارتقاي همكاري‌ها بين كشورهاي اسلامي ارائه كرد، خشم و نگراني سكولارها را برانگيخت.
سكولارها
باز تولد رفاه
رجب طيب اردوغان، از اعضاي حزب رفاه كه حدفاصل سال‌هاي 1994 ميلادي شهردار استانبول بود پس از صدور حكم منع فعاليت رفاه اقدام به تشكيل حزب جديدي كرد كه متجددتر از سلف خود بود.
حزب عدالت و توسعه از سال 2002 ميلادي قدرت را در تركيه به دست گرفت. عبدالله گل، وزير امور خارجه تركيه كه در حال حاضر عهده‌دار سمت رياست‌جمهوري اين كشور است هم از اعضاي AKP است.
او و اردوغان هر دو همسراني سنتي دارند. ورود اولين بانوي اول محجبه تركيه به جانكايا (كاخ رياست‌جمهوري) از نگاه سكولارها، دهن‌كجي آشكاري به قوانين سكولار كشور بود اما اين مساله در ساير كشورهاي مسلمان با استقبال مواجه شد.
دغدغه سكولارها اين بود كه AKP به مرور زمان تركيه را به كشوري بنيادگرا با گرايشات ضدغربي تبديل كرده و به سلطه سكولارها بر اركان حاكميت و ساختار اقتصاد تركيه پايان دهد. به همين دليل بود كه بخش‌هاي تندروي جناح سكولار حركتي هماهنگ را براي تخريب وجهه AKP آغاز كرد.
كار تا حدي بالا گرفت كه ارگن پوي‌راز، از روزنامه‌نگاران ناسيوناليست در قالب هجمه‌اي رسانه‌اي سكولارها عليهAKP در نوشتاري مدعي شد گل و اردوغان عوامل سازمان اطلاعاتي اسرائيل (موساد) هستند كه قصد از بين بردن جمهوري تركيه را دارند.
دولت در ابتدا در برابر اين هجمه سكوت كرد اما دستگاه قضايي پس از كشف ادله و شهودي كه از ارتباط پوي‌راز با باند برانداز ارگنه‌كن داشت دستور بازداشت او را صادر كرد.
آنچه در كنار گرايشات سنتي اسلامي مردم نزديك به اوج گرفتنAKP كمك كرد سوءمديريت اقتصادي دولت‌هاي قبلي بود. اين سوءمديريت در دوران زمامداري مسعود ايلماز، سياستمداري كه سه بار در دهه 1990 ميلادي به نخست‌وزيري تركيه رسيد با وقوع چند رشته رسوايي مالي بانكي به نقطه اوج خود رسيد. اين رسوايي موجب از دست رفتن پس‌اندازهاي مردم نزد بانك‌ها شد و اقتصاد تركيه را تا مرز ورشكستگي پيش برد.
اهداف تركيه
تركيه تحت حاكميت AKP مسير جديدي را براي سياست خارجي خود ترسيم كرد كه در آن پيگيري طرح الحاق اين كشور به اتحاديه‌اروپايي دوشادوش تلاش براي بهبود روابط با كشورهاي خاورميانه و آسياي‌ميانه دنبال شد.
برجسته‌ترين نقطه اين رويكرد جديد تدوين سياست خارجي كاملا نوين و بومي بود كه بر هدف تبديل تركيه به وزنه ثبات و امنيت در جهان اسلام استوار شده است. سوال اينجاست كه چطور رهبري آنكارا مي‌تواند اين هدف را بدون دشمن‌تراشي در سطح منطقه‌اي و بين‌المللي برآورده سازد.
تركيه در اين چارچوب ارتقاي روابط با ايران، ايفاي نقش ميانجي‌بي‌طرف و صادق در جهان عرب و ظهور به عنوان بازيگري استراتژيك در آسياي‌ميانه به‌ويژه در حوزه انرژي اين منطقه را در دستور كار قرار داده است. اين در حالي است كه دستيابي به همه اين اهداف در كنار هم لااقل در نگاه اول به مثابه عبور از ميدان ميني سراسر خطر مي‌ماند.
شرط موفقيت در جلب اعتماد جهان عرب جلوگيري از ظهور تركيه به عنوان كشوري است كه به طور دائم بين اسلام‌گرايي و سكولاريسم بندبازي مي‌كند. علاوه بر آن تركيه بايد اهتمام خود را به كاهش تنش‌ها در جهان اسلام به نمايش بگذارد.
رهبران AKP در اين مسير گام‌هايي برداشته‌اند. گل چندي پيش در مصاحبه با روزنامه عرب‌زبان الحيات چاپ لندن به وضوح به اشتياق كشورش به ميانجي‌گري براي بهبود روابط لبنان و سوريه و همچنين كمك به رفع خصومت بين ايران و ايالات‌متحده اشاره كرد. تركيه كه در اكتبر سال 2008 ميلادي موفق شد يك كرسي غيردائم شوراي امنيت را به دست آورد مي‌رود تا به عنوان قدرتي منطقه‌اي كه خواستار برقراري ثبات و امنيت در خاورميانه است به رسميت شناخته شود.
مترجم: رضا سادات
منبع: آسيا تايمز
مرجع : روزنامه جام جم
کد مطلب : ۸۱۴۴
منتخب
۱۹ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۹ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۹ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۸ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۸ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۸ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۸ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱۸ ارديبهشت ۱۴۰۳
پیشنهاد ما
