عربستان و درد زایمان الگوی جدید مناسبات قدرت در شورای همکاری

عربستان سعودی به همراه مصر ، بحرین و امارات متحده عربی در ژوئن 2017 پس از متهم کردن دوحه به حمایت از تروریسم با اعلام شروطی 13گانه همچون بستن شبکه تلویزیونی الجزیره، پایان دادن به روابط با تهران و همچنین تعطیل کردن پایگاه نظامی ترکیه، فضای هوایی و مرز زمینی خود را بر روی قطر مسدود نموده این کشور را تحریم اقتصادی کردند.

مع الوصف نباید از یاد برد که دعوت امیر قطر از سوی پادشاه عربستان در دوران قطع روابط میان دو کشور برای نخستین بار نیست که صورت می‌گیرد بلکه در خرداد ماه سال جاری نیز ملک سلمان از امیر قطر برای حضور در نشست فوق العاده شورای همکاری خلیج فارس در مکه رسما دعوت کرده بود که شیخ تمیم از شرکت در این نشست امتناع ورزید و بجای وی وزیر خارجه در نشست حاضر گردید که البته بسیار زود مشخص شد هنوز شرایط برای عادی سازی روابط میان دوحه- ریاض فراهم نشده است.

اکنون این پرسش مطرخ است که از نشست پیشین سران شورای همکاری تا برهه کنونی چه رویدادهایی صورت گرفته که امیدها را برای حل بحران کم سابقه در ساختار شورای همکاری در نشست آتی رهبران این سازمان افزایش داده است؟
 
نشانه‌های مهم مصالحه
بخشی از آنچه دعوت اخیر ملک سلمان از امیر قطر را نسبت به دعوت‌های پیشین متمایز می کند به طور حتم مشاهده رویدادهایی نادر در روابط طرفین از 2017 به این سو می باشد. نخستین رویداد را می توان اعلام حضور در مسابقات فوتبال جام کشورهای عربی خلیج فارس آنهم در واپسین لحظات تدارکات برگزاری این رویداد مهم ورزشی در حوزه امیرنشینان حاشیه خلیج فارس دانست. کشورهای تحریم کننده دو سال قبل از شرکت در دور پشینین این مسابقات امتناع ورزیدند.

نشانه مثبت دیگر را می توان مواضع آشکار و صریح مقامات کویتی از پیشرفت در مذاکرات رفع اختلافات دانست. کویت از همان آغاز بحران تلاش کرد تا نقش میانجی را بازی کند و برای حل اختلافات متمایل به غیررسانه ای کردن و پیشبرد مذاکرات به صورت محرمانه بود تا نتیجه بهتری حاصل شود چرا که جنجال های رسانه ای را مانع تصور می کرد. با این حال اکنون مقامات کویتی محافظه کاری گذشته تقریباً کنار نهاده و از پیشرفت مذاکرات خبر می دهند. در این رابطه خالد الجارالله معاون وزیر امور خارجه كویت، ماه گذشته گفت كه تصمیم كشورهای تحریم کننده برای شرکت در مسابقات دوحه "نشانه روشنی از پیشرفت در جهت حل بحران خلیج فارس است". این در حالی است که کویت که به صورت قانونی میزبانی نشست سران شورای همکاری را در ماه اینده میلادی بر عهده داشت از این میزبانی انصراف داد تا عربستان همچون سال قبل میزبانی این نشست را برعهده داشته باشد که با توجه به اینکه سعودی ها لیدر کشورهای تحریم کننده هستند این موضوع می تواند گام دیگری از سوی کویت برای حل مناقشه باشد.

 در این میان همچنین اخبار تایید و تکذیب نشده ای از سفر مقامات بلندپایه عربستانی و قطری منتشر شده است که مهمترین آن خبر سفر محرمانه وزیر خارجه قطر به عربستان و دیدار با محمد بن سلمان ولیعهد وحاکم دوفاکتوی عربستان می باشد که پرونده قطر را شخصا هدایت می کند.
 
قطر چه امتیازی می تواند بدهد؟
نشانه های مصالحه این پرسش را پیش می کشد که علت نرمش احتمالی ریاض برای پایان دادن به تحریم قطر چیست و دوحه چه امتیازاتی می تواند داده باشد؟

روزنامه وال استریت ژورنال در گزارش خود از سفر محرمانه وزیر خارجه قطر به ریاض مدعی شده که "آل ثانی به منظور بهبود روابط با ریاض از تمایل برای قطع روابط با اخوان المسلمین در مقابل ازسرگیری روابط میان قطر و ریاض خبر داده است. ریاض نیز در پاسخ به وی اعلام کرده که این پیشنهاد را بررسی خواهد کرد".

ادعای این روزنامه اگرچه تایید نشده و ذن نادرست بودن آن بسیار است - با توجه به اتحاد قوی محور اخوانی در منطقه یعنی ترکیه و دوحه که در سفر اخیر اردوغان به قطر به خوبی نمایان شد- با این حال همین موضوع نیز کافی است تا به پذیرش شکست و عقب نشینی عربستان از مواضع سفت و سخت گذشته در برابر قطر پی ببریم. در واقع از آغاز بحران دوحه قاطعانه از تعظیم در برابر مهمترین بندهای شروط 13گانه کشورهای تحریم‌کننده مبنی بر بستن شبکه الجزیره ، قطع روابط با ایران و بستن پایگاه نظامی ترکیه در خاک خود امتناع ورزیده است.

 از طرف دیگر شرایط منطقه در حال حاضر در تگنا قرار گرفتن عربستان و شکست سیاست های تهاجمی محمد بن سلمان در قبال موضوعات و رقبای منطقه ای را نشان می دهد به صورتی که هزینه فراوان این سیاست ها صدای حامیان بیرونی و درونی ولیعهد جاه طلب سعودی ها را نیز درآورده است به صورتی که وی برای حفظ جایگاه خود، وادار به تجدیدنظر در آراء گذشته شده است.

بر این اساس مطمئناً با پایان یافتن بحران باید در انتظار تولد شکل تازه ای از الگوی روابط و مناسبات در شورای همکاری خلیج فارس باشیم که در این تغییر الگو، جایگاه عربستان از رهبری و ایفای نقش برادر بزرگ نزول خواهد کرد.