ابعاد و دلایل شکست مذاکرات قطر و کشورهای تحریم کننده

در ماه دسامبر سال گذشته، عربستان سعودی ، بحرین و امارات تیم های فوتبال خود را برای شرکت در بازی های جام خلیج فارس به دوحه اعزام کردند و در واقع پروتوکل تحریمی ممنوعیت سفر اتباع خود به قطر را نقض کردند که این امر انتظارات برای رفع اختلافات طی آینده نزدیک را پس از بروز خبرهایی در مورد سفر نخست وزیر قطر به عربستان بیشتر کرد. همچنین در اقدامی دیگر در 9 فوریه اتحادیه جهانی پست اعلام کرد که امارات ارائه خدمات خود به قطری‌ها را از سر گرفت. پس از آن در علامت دیگری مبنی بر لغو تحریم توسط چهار کشور عربی، عربستان سعودی ، بحرین و مصر نیز این هفته برای بازگرداندن خدمات پستی به قطر اعلام آمادگی کردند. حال این پرسش مطرح است که چرا مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم نتیجه ای در بر نداشته است؟
 
شکست عملی تحریم
در تبیین چرایی به نتیجه نرسیدن انتظارات حل بحران در شورای همکاری به طور حتم باید ابتدا نگاهی به وضعیت قطر سه سال پس از اعمال تحریمها داشت که نشانگر موفقیت این کشور در پشت سر نهادن مخاطرات تحریم و خنثی کردن اثرات سیاسی و اقتصادی آن بوده است. امری که قدرت چانه زنی دوحه بر سر میز مذاکره با طرف های متخاصم را بسیار تقویت کرده است تا بتواند از پذیرش معاهده صلح تحقیرآمیز سر باز بزند. دوحه همواره اعمال تحریم سیاسی ، تجاری و مسافرتی توسط عربستان سعودی ، امارات متحده عربی ، بحرین و مصر را برای جلوگیری از استقلال حاکمیت خود اعلام کرده است.

در بعد سیاسی تلاش کشورهای تحریم کننده انزوای سیاسی منطقه ای و بین المللی قطر از طریق متهم کردن دوحه به حمایت از تروریسم بود که از دیدگاه این کشورها حضور دوحه در محور اخوانی منطقه می باشد.
در گذر زمان اما قطر نه تنها توانست نقش سازنده خود در حفظ ثبات منطقه ای را در چالش ها مختلف در فضای بین المللی به اثبات برساند بلکه حتی بر پرستیژ بین المللی این کشور به دلیل نقش آفرینی مستقیم موثر در موضوعات مهم منطقه بیافزاید.

نقش قطر در ایجاد توافقنامه تاریخی بین طالبان و آمریکا در هفته جای یکی از نمودهای اصلی عدم انزوای بین المللی دوحه می باشد. در این مراسم مقامات بلندپایه ای از بیش از 30  کشور دنیا و همچنین دبیرکل سازمان ملل حضور داشتند.
در سال 2017 ترامپ مسرور از قراردادهای نظامی کلان با سعودی ها در موضوع تحریم قطر با ریاض همراهی کرد با این حال به مرور ابتدا به دلیل تلاش برای ایجاد یک محور متحد علیه ایران در منطقه و سپس به دلیل نقش آفرینی مورد خواست واشنگتن برای تسهیل شرایط مذاکره با تهران و همچنین طالبان افغانستان اکنون کاملاً موضع حمایتی نسبت به قطر در پیش گرفته است.

توافق نامه صلح با طالبان مسیری را برای ایالات متحده ایجاد می کند که به تدریج از افغانستان خارج شود و ترامپ بتواند یکی از شعارهای مهم سیاست خارجی خود را در انتخابات 2020 محقق شده اعلام کند و راه را برای پایان احتمالی درگیری 18 ساله آمریکا در افغانستان باز کند. دوحه میزبان دفتر سیاسی طالبان است.
وزیر امور خارجه آمریكا ، مایك پومپئو ، روز شنبه در جمع خبرنگاران گفت: قطر شریك بسیار مهمی برای رسیدن ما به این لحظه بوده است.

قطر با در پیش گرفتن سیاست پیشبرد کاهش تنش در منطقه تلاش کرده است تا در نقش آفرینی متفاوت با کشورهای تحریم کننده که عامل تشدید تنش ها در منطقه بوده اند خود را به عنوان یک وزنه ثبات منطقه ای نشان دهد که در این موضوع نیز دستاوردهای مهمی داشته است.

به طور مثال با نزدیک شدن به 1000 روزه‌گی تحریمها، شیخ تمیم در یک اقدام مهم دیپلماتیک یک تور منطقه ای را در از امان آغاز کرده و در آنجا اعلام کرد که دوحه 10،000 شغل اردنی ها فراهم خواهد نمود. وی همچنین وعده "30 میلیون دلار کمک" به صندوق بازنشستگی نظامی پادشاهی اردن را داد. این در حالی است که اردن در شرایط بد اقتصادی و افزایش نارضایتی و اعتراضات مردمی به سر می برد. در مقابل پادشاه اردن در بیانیه ای از " لزوم یافتن راه حل های سیاسی" در مورد بحران شورای همکاری حمایت کرد. این امر به معنای شکستی بزرگ برای سیاست انزواطلبی دوحه از سوی عربستان و امارات بود چرا که اردن در سال 2017 در حمایت از موضع تحریم کنندگان روابط خود را با قطر کاهش داده بود.

امیر قطر همچنین تونس و الجزایر را در لیست بعدی سفرهای خود قرار داد تا شکست عملی تحریم ها را به نمایش بگذارد.
در بعد اقتصادی نیز بر اساس پیشبینی های صندوق بین المللی پول نرخ رشد سالانه قطر در تولید ناخالص داخلی امسال اندکی از امارات و عربستان سعودی فراتر خواهد رفت.

بانک جهانی در گزارشی در مورد قطر با بیان "برنامه بلندپروازانه این کشور برای بهبود مقررات تجاری خود" قطر را در رتبه 20 اقتصاد بهبود دهنده برتر محیط کسب و کار جهانی اعلام کرد.
در واقع اگرچه تحریم های اقتصادی در ابتدا توانست فشارهایی را بر اقتصاد قطر وارد آورد اما در نهایت منجز به تقویت استقلال اقتصادی قطر در مقابل این کشورها شد. آنها توانایی قطر‌ی‌ها را در استفاده از فرصت تحریم برای انجام کارهایی که باید مدتها قبل انجام داده بودند ، دست کم ارزیابی کردند. قطری ها روی محصولاتی که می توانند خودشان بسازند ، سرمایه گذاری کردند.

قبل از تحریمها ، قطر حدود 60٪ از نیازهای دارویی خود را از عربستان سعودی و امارات و 80٪ محصولات لبنی خود را از عربستان سعودی تهیه میکرد.
الخیاط ، صاحب شرکت جدید "بالادنا" در قطر اعلام کرد هم اکنون بیش از 60 درصد از نیازهای بازار شیر و لبنیات کشور را تأمین می کند ، وی گفت: "اقدامات آنها به تشویق ما برای تولید [صنعت] لبنیات منجر شد.
 
پافشاری برای حفظ پرستیژ
به طور حتم اصلی ترین دلیل شکست مذاکرات مربوط به پافشاری حکام سعودی و اماراتی بر پذیرش حداقل بخشی از شروط 13 اعلام شده برای رفع تحریم‌ها می باشد. در واقع ریاض و ابوظبی اگرجه نسبت به بی اثر شدن تحریم ها و حتی تقویت موقعیت و جایگاه منطقه ای و بین المللی قطر در نتیجه مقاومت در برابر تسلیم شدن به کشورهای محاصره کننده واقفند اما در نهایت این دولت‌ها برای حفظ پرستیژ بین المللی و تغذیه پروپاگاندای سیاسی در داخل برای قانع کردن افکار عمومی به عدم عقب نشینی و پذیرش شکست، خواستار همراهی دوحه با پروژه هستند.

در این امر البته نباید این موضوع را نیز نادیده گرفت که ریاض و ابوظبی در شرایط کنونی موضعی واحد در مورد حل بحران ندارند و اماراتی ها به دلیل موضع سختگیرانه تر نسبت به حمایت قطر از اخوان المسلیمن از مذاکرات پشت پرده میان ریاض و دوحه نگران هستند لذا محمد بن سلمان که بن زاید را به عنوان متحدی استراتژیک عربستان در منطقه می شناسد از تأثیرات منفی که ممکن است صلح یکجانبه با دوحه و رفع تحریم ها علیه این کشور بر روابط با ابوظبی داشته باشد پرهیز می کند.