گام بلند روس‌ها برای هموار کردن ابقای پوتین در قدرت

طرح حذف محدودیت برای حضور مجدد «ولادیمیر پوتین» در انتخابات ریاست جمهوری روسیه از سوی مجلس دومای این کشور دنبال شده است.

گام پارلمان روسیه برای ابقای پوتین
پارلمان روسیه (دوما) در آخرین بررسی، از طرح پیشنهادی در باره اصلاح قانون اساسی این کشور و متممی که به «ولادیمیر پوتین» اجازه می‌دهد بار دیگر برای ریاست جمهوری نامزد شود، به طور قاطعی حمایت کرد.

این متمم پیشنهادی یکی از نمایندگان هم حزبی رئیس‌جمهور روسیه با ۳۸۳ رأی موافق و بدون حتی یک رأی مخالف تصویب شد و ۴۳ نفر هم رأی ممتنع دادند. «ولانتینا ترشکوا» پیشنهاد کرده که یا محدودیت دوره ریاست جمهوری در روسیه حذف شود یا قانون اساسی به گونه‌ای اصلاح شود که پوتین بتواند دوباره در انتخابات ریاست جمهوری شرکت‌کند. ۲۴ قانون‌گذار نیز در این رأی‌گیری غایب بودند.

این دومین بررسی دوما در مورد لایحه اصلاحات قانون اساسی است. پیش از این در بهمن‌ماه گذشته ۴۳۲ نماینده از مجموع ۴۵۰ نماینده دوما در نخستین خوانش به این بازنگری در قانون اساسی رأی مثبت داده بودند. همه‌پرسی در مورد اصلاحات قانون اساسی برای ۳ اردیبهشت ۱۳۹۹  (۲۲ آوریل ۲۰۲۰) برنامه‌ریزی شده است.

اصلاحات در قانون اساسی روسیه چه زمانی کلید خورد؟
پوتین نزدیک به دو ماه پیش در پیام سالانه خود به پارلمان روسیه از تصمیمش برای اصلاح قانون اساسی روسیه سخن گفت، خبری که بنظر می‌رسید حداقل در آن زمان برای بسیاری در روسیه و حتی مقام‌های این کشور که تازه از تعطیلات سال نو به سر کار خود بازگشته بودند، رویدادی غیرمنتظره به حساب می آید.
چند روز پس از پیشنهاد پوتین، پیش نویس اولیه لایحه اصلاح قانون اساسی به دوما ارائه شد و مدت کوتاهی پس از بحث درباره آن، این سند که در ابتدا شامل ۲۲ اصلاحیه بود در شور اول تایید شد.

پیشنهادهای اصلی پوتین تقویت نقش شورای حکومتی، کاهش شمار قضات دادگاه قانون اساسی روسیه و حق رئیس جمهور برای عزل آنها، سخت شدن شرایط برای نامزدی انتخابات ریاست جمهوری و سایر مقام های انتخاباتی بود.
علاوه بر آن پوتین پیشنهاد کرد نقش دوما برای انتصاب دولت تقویت شود و به آن اجازه رای دادن به نامزدها برای همه وزیران و حذف اصطلاح پی درپی از معیارها برای انتخاب رئیس جمهور برای بیشتر از دو دوره صورت گیرد. یک اصلاحیه دیگر هم مربوط به اولویت یافتن قانون اساسی روسیه بر قوانین بین‌المللی بود.  

از آن زمان تا امروز طرح اصلاحات در قانون اساسی روسیه بیش از دو برابر افزایش یافته است و در زمان حاضر در آن بیش از ۴۰ پیشنهاد مطرح شده است این تغییرات باعث شده کار بررسی و تایید لایحه پیشنهادی پوتین بیشتر از آنچه تصور می شد با تاخیر مواجه شود.

چند روز پیش نیز خبر رسید که به طرح پوتین اصلاحیه های ایدئولوژیکی هم اضافه شده است که گویا بسیاری از آنها را اعضای گروه کاری قانون اساسی شامل شخصیت های فرهنگی و اجتماعی روسیه به رئیس جمهور پیشنهاد کرده اند. 
در قانون اساسی روسیه، اصلاحیه هایی در مورد ایمان به خدا، تحکیم جایگاه ازدواج و ملزم شدن دولت به دفاع از آن و منع کاهش اهمیت شجاعت مردم در دفاع از میهن اضافه شده است. این اصلاحیه ها را پوتین در آخرین روزی که از نظر قانون امکان آن را داشت به طرح خود اضافه کرد.
علاوه بر این، رئیس جمهور روسیه در طرح خود پیشنهاد داده است تا زبان روسی زبان اصلی مردم شناخته شود و کودکان ثروت مهم کشور شناخته شوند و دولت موظف است شرایط را برای رشد حس میهن دوستی و انجام وظایف مدنی و احترام به بزرگسالان در آنها فراهم کند.

پوتین پیشنهاد کرده است که در قانون اساسی، ایمان به خدا و ازدواج زن و مرد جایگاه مشخص داشته باشد موضوعی که به شدت غربی ها و طرفداران همجنسگرایی را خشمگین کرده است.   
برخی از پیشنهادهای پوتین برای اصلاح قانون اساسی روسیه به افزایش اختیارات رئیس جمهور مربوط می شود هرچند که در ابتدا اعلام شده بود هدف از این اصلاحات کاهش اختیارات رئیس جمهور است.

به عنوان مثال هرچند که دوما حق تایید وزیران و معاونان نخست وزیر را بدست می آورد اما رئیس جمهور حق انحلال دوما را در صورتی که بیش از یک سوم نامزدهای پیشنهادی وی برای دولت از سوی پارلمان تایید نشوند به دست می‌آورد.
علاوه بر این، بر اساس اصلاحیه های قانون اساسی، روسای جمهور پیشین روسیه اجازه می یابند سناتور مادام العمر شورای فدراسیون شوند و نخست وزیر شخصا دربرابر رئیس جمهور پاسخگو خواهد بود.
امروز اصلاحیه های قضایی هم به لایحه اصلاح قانون اساسی روسیه اضافه شد به عنوان مثال دادگاه قانون اساسی روسیه این حق را پیدا کرد در صورت نیاز احکام دادگاه های بین المللی را که روسیه را ملزم به انجام تعهداتی می کند، لغو کند.

موافقت‌ها و مخالفت‌ها در برابر اصلاحات جدید قانون اساسی روسیه
اصلاحات مدنظر مقامات کرملین در دو ماه گذشته به بحث داغ روسیه تبدیل شده است و عده ای از آن تمجید و برخی دیگر مخصوصا غربگراها در روسیه از آن انتقاد می کنند.
به عقیده منتقدان روند فعلی غیرقانونی است چرا که نظام قانونی کشور و حقوق و آزادی‌های مردم را دربرمی گیرد و  اصل جدا بودن قوا را نقض می‌کند.

در غرب هم مخالفان اصلاحات اخیر در روسیه کم نیستند و مدام از طریق رسانه های خود به مردم روسیه هشدار می دهند که اصلاحات اخیر قدرت را در دستان پوتین متمرکز خواهد کرد.
این نگرانی آنجا بیشتر نمایان می شود که روسیه با اصلاحات جدید قرار است این حق را به خود بدهد که همچون آمریکا قوانین داخلی را بر قوانین بین‌المللی مقدم بداند.
آنچه مسلم است پارلمان روسیه نشان داده هنوز پاشنه بر روی آن دری می گردد که پوتین بنای آن را نهاده است و میزان مشارکت مردم روسیه در همه پرسی قانون اساسی که معطوف به پیشنهادهای پوتین یا تغییراتی در راستای حفظ و حمایت از اوست در نهایت آینده روسیه را حداقل یک دهه دیگر مشخص خواهد کرد.

چراغ سبز پوتین به تغییرات جدید
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در سخنانی در دوما، تمایل خود را برای ادامه دوره دیگری به‌عنوان رئیس‌جمهوری پس از سال ۲۰۲۴ اعلام کرد. قانون اساسی کنونی به او اجازه نمی‌دهد که پس از این سال که پایان دوره ریاست جمهوری اوست، بار دیگر این سمت را به‌عهده بگیرد. به همین دلیل، یکی از نمایندگان عضو حزب حاکم روسیه متحد اصلاحاتی در قانون اساسی را برای لغو شمار دوره‌های ریاست جمهوری پوتین پیشنهاد داده بود.

پوتین در دوما گفت اگر دادگاه قانون اساسی اصلاحات را تأیید کند و مردم در همه‌پرسی به آن رأی دهند از این پیشنهاد حمایت می‌کند.
او با تأکید بر این‌که «ثبات باید در اولویت باشد»، گفت: «قدرت بیشتر ریاست جمهوری برای روسیه کاملاً ضروری است.»
از نظر پوتین روسیه به «تغییر از طریق تکامل» نیاز دارد، زیرا در تاریخ خود به اندازه کافی انقلاب‌ از سر گذرانده است.

آیا ریاست پوتین مادام‌العمر شد؟
باید توجه داشت که روسیه با این تغییرات در قانون اساسی در حال حرکت به سمتی است که قدرت بین المللی اش را تثبیت، مشکلات داخلی خودش را حل و حضور منطقه ایش در خاورمیانه را افزایش دهد.
در واقع  تصویب متمم پیشنهادی برای تمدید دوره ریاست‌جمهوری در حالی بود که طرح پوتین برای اصلاح گسترده قانون اساسی، میزان قدرت رئیس‌جمهور را کاهش داده و بسیاری از اختیارات را در اختیار پارلمان قرار می‌دهد.
از سوی دیگر پوتین تصمیم برای تغییر در قانون اساسی را پیشتر گرفته و دو سال به تأخیر انداخت و علتش درگیر شدن روسیه و نوع مواجهه اش با تحولات منطقه بود. اما در بحث تحولات منطقه ای در دوسال گذشته  روسیه دست پُری داشت و توانست کار را به خوبی پیش ببرد.

البته نقشه پوتین و جزئیاتش بعداً مشخص خواهد شد، اما واقعیت آن است که روسیه چه در دوره حکومت تزارها و چه در دوران حاکمیت هفتاد ساله  بلشویک‌ها و چه در دوران روسیه جدید که تاکنون ۲۸ سال از آن می گذرد، سه ویژگی را در نظام قدرت حفظ کرده است. اول مرکز گرایی؛ یعنی در این وسیع ترین کشور جهان با بیش از ۱۷ میلیون کیلومتر مربع همه چیز در پایتخت تعیین شده و می شود. دوم نظام اقتدارگرایی در تصمیم گیری از بالا به پایین، به گونه ای که با  وجود نظام فدراتیو در این کشور آنچه که در مناسبات قدرت پذیرفته شده است با آنچه بر روی کاغذ آمده است، تفاوت های معناداری دارد.   ویژگی سوم در روسیه فرد گرایی است. به گونه ای که همیشه همه امور به یک فرد ختم می شود، زمانی تزار روسیه نام داشت و زمان دیگر دبیرکل حزب کمونیست و امروز رئیس جمهوری روسیه فدراتیو. بنابراین تا زمانی که این سه ویژگی همچنان وجه غالب نظام سیاسی روسیه را تعیین می کند، می توان پیش بینی کرد  پوتین تا زمانی که توان جسمی و بنیه فکری لازم را داشته باشد، به اشکال مختلف در رأس هرم قدرت خواهد بود.

همچنین شخصیت پوتین نیز نشان داده که او بیشتر تمایل دارد تا خود را فردی فراحزبی و رهبری فراگیر در روسیه نشان دهد. این موضوع را در جریان انتخابات ریاست جمهوری اخیر روسیه می توان مشاهده کرد که پوتین در آن خود را فردی مستقل و خارج از چارچوب حزب متبوعش معرفی کرد.

لذا در شرایط فعلی نیز به نظر می‌رسد پوتین مصمم است تا به عنوان رهبری فراحزبی روند سیاسی کشورش را بعد از انتخابات ریاست جمهوری 2024 همچنان در دست داشته باشد.