بررسی ابعاد سفر اخیر نخست وزیر عراق به ایران

در این نشست کارشناسان مسائل منطقه با تمرکز بر سفر اخیر «مصطفی الکاظمی»، نخست وزیر عراق به ایران، ابعاد این سفر را مورد بحث و بررسی قرار دادند.

سفیر سابق ایران در عراق: دولت الکاظمی به دنبال توسعه روابط با ایران است
در ابتدای این نشست «حسن دانایی فر»، کارشناس مسائل منطقه و سفیر سابق ایران در عراق ابعاد روابط ایران و عراق را مورد بررسی و تحلیل قرار داد.

به گفته دانایی فر، روابط اقتصادی و سیاسی ایران و عراق بسیار گسترده است و کالاهای نهایی ایران نه به صورت خام بلکه به صورت محصولات نهایی به عراق صادر می‌شود.

دانایی فر، روابط ایران و عراق را نیز در بخش گردشگری بسیار گسترده توصیف کرد و گفت: حدود 70 درصد گردشگران ورودی به ایران را که بیش از 3 میلیون نفر می‌شود، از اتباع عراق بوده است، که البته این آمار مربوط به پیش از بحران جهانی کرونا است.

کارشناس مسائل منطقه در ادامه گفت: در بخش انرژی گازی نیز دو خط 25 میلیون متر مکعبی صادرات به عراق وجود دارد و بخش قابل توجهی از انرژی عراق در بخش برق که حدود 40 درصد است از طریق خطوط چهارگانه با تزریق گاز ایران به نیروگاه‎های گاز عراق صورت می‌گیرد. به گفته دانایی فر، یکی از ویژگی‌های روابط ایران با عراق ارتباط با همه بخش‌ها از نظر قومی و مذهبی است که به طور مثال رابطه اکراد ایرانی و عراق قابل توجه است.

روابط دانشگاهی از دیگر بخش های مورد اشاره سفیر سابق ایران در عراق بود و وی به بخش‌های فرهنگی و هنری روابط دو کشور نیز اشاره و آن را قابل توجه عنوان کرد.

«دانایی فر» اما به وجود برخی مخالفت‌ها در نزدیکی دو کشور هم از داخل و هم خارج عراق نیز اشاره کرد، که این مخالفت‌ها بویژه پس از تقویت جایگاه ایران در مبارزه علیه داعش بیشتر شده و این مخالفت‌ها از سوی جریان‌های نزدیک به غرب، بعث و سکولار عنوان شد.

سفیر سابق ایران در عراق همچنین گفت؛ همه نخست وزیرانی که در عراق روی کار آمدند در تلاش برای تقویت رابطه خود با ایران بودند، چون جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک واقعیت در مرزهای مشترک با عراق وجود دارد و ایران را به عنوان یک واقعیت نمی توانند نادیده بگیرند.

سفیر سابق ایران در عراق در ارتباط با سفر اخیر «مصطفی الکاظمی»، نخست وزیر عراق به تهران نیز، این سفر را دارای ابعاد مختلف سیاسی و اقتصادی عنوان کرد که به بسیاری از شایعات پایان داد. به  گفته این دیپلمات ایرانی، در جریان سفر الکاظمی به تهران توافقات اقتصادی قابل توجهی منعقد شد و مرزهای مشترک دو طرف بازگشایی گردید و بازگشایی مرزهای دیگر نیز مورد تاکید قرار گرفت و قرار شد حجم مبادلات تجاری و اقتصادی به قبل از شیوع کرونا بازگردد.

به گفته دانایی فر، در زمینه حمل و نقل نیز راه آهن شلمچه بصره مورد بحث قرار گرفت و درباره کرونا نیز با حضور وزیر بهداشت عراق مباحث خوبی در زمینه انتقال تجارب صورت پذیرفت.

توافقات در زمینه بانکی، اقتصادی و مبادلات مالی از دیگر موارد مورد اشاره از سوی دانایی فر در ارتباط با سفر اخیر نخست وزیر عراق به تهران بود.

مسئله خروج آمریکا از منطقه و عراق با توجه به موضوع شهادت سردار سلیمانی در این کشور از دیگر مسائل مورد توجه در سفر نخست وزیر عراق به تهران بود که به گفته دانایی فر، طرف عراقی قول‌هایی را در این ارتباط عنوان کرده و خروج آمریکا از عراق را به صورت تلویحی مورد توجه قرار داد.

دانایی فر در ادامه گفتگوی خود در پاسخ به سوال الوقت در ارتباط با لغو سفر نخست وزیر عراق به عربستان نیز گفت:
به نظر می رسد که لغو این سفر واقعا به دلیل مشکل فنی بوده و مشکل سیاسی در کار نبوده است و این مسئله بیشتر مرتبط با مریضی پادشاه عربستان بوده است، چون هر دو کشور نیازمند توسعه روابط هستند و به زودی مرز مشترک عربستان و عراق نیز بازگشایی خواهد شد و بغداد و ریاض اصرار دارند که بتوانند روابط دو طرف را عادی سازی کنند.

در ارتباط با وضعیت مذاکرات خروج آمریکا از عراق نیز، دانایی فر گفت: با توجه به تصویب خروج آمریکا از عراق از سوی نمایندگان پارلمان عراق باید توجه داشت که همان مجلسی که خروج آمریکا را تصویب کرد، همین مجلس دولت فعلی الکاظمی را مورد تائید قرار داده است. لذا دولت الکاظمی تلاش می کند که حد وسط را در این ارتباط به دست آورد، اما خروج آمریکا از عراق چالش مهمی پیش روی دولت الکاظمی است و باید دید که الکاظمی تا چه اندازه می تواند از این چالش عبور کند و باید بتواند میان درخواست مجلس و برخی درخواست‌های خارج از مجلس درباره خروج آمریکا از عراق یک توازن ایجاد کند.

سفیر سابق ایران در عراق در ارتباط با روابط دولت فعلی بغداد با تهران نیز گفت: به نظر می رسد که دولت الکاظمی به دنبال حفظ روابط فعلی و توسعه روابط با ایران است و توسعه این روابط با ایران مورد نظر الکاظمی است.
در ارتباط با جایگاه تجاری ایران در عراق نیز، دانایی فر گفت: ایران طی سال‌های گذشته در مقام نخست شریک تجاری با عراق قرار داشته و گاه در با اختلاف در جایگاه دوم قرار داشته است. در واقع ایران، ترکیه و چین سه شریک اصلی تجاری بزرگ عراق هستند، اگرچه در شرایط فعلی بحران کرونا حجم مبادلات کاهش یافته است که هم به دلیل مسائل مرزی و هم کاهش قدرت خرید از سوی عراقی ها این کاهش حجم مبادلات تجاری را شاهد بوده‌ایم.

در ارتباط با جایگاه حشدالشعبی در دولت فعلی مصطفی الکاظمی نیز، سفیر سابق ایران در عراق گفت: حشدالشعبی نیروی رسمی مسلح عراق است، اگرچه نیروی مقاومت به درستی اصرار برخروج آمریکا از عراق دارد و نیروهای مقاومت، پلیس و حشدالشعبی نقطه اتکا و امید مردم عراق برای خروج نظامیان خارجی و آمریکایی از کشورشان هستند.

سید افقهی، کارشناس مسائل خاورمیانه: پاسخ متقابل ایران به آمریکا حق مشروع و قانونی تهران است
«سیدهادی سید افقهی» از دیگر کارشناسان و سخنرانان در نشست تخصصی اندیشه سازان نور در ارتباط با سفر اخیر نخست وزیر عراق به تهران بود.
در این نشست، افقهی به فرصت‌ها  و اعداد و آمار در روابط ایران و عراق اشاره کرد و گفت: همان گونه که رئیس جمهور ایران نیز عنوان کرده است، علاقه ایران به افزایش مبادلات تجاری دو طرف 20 میلیارد دلار است.
افقهی در ادامه گفت: سفر الکاظمی به ایران با علم و درایت و به دلیل روابط ویژه ای که با آمریکایی ها دارد، حامل پیام‌هایی برای ایران بود که برخی از این پیام‌ها در اظهارات علنی و یا در جلسات خصوصی گفته شد. به عنوان مثال نخست وزیر عراق در نشست مطبوعاتی بر عدم دخالت در روابط دو کشور تاکید کرد  که این اظهارنظر معنای خاص خود را دارد که هم آمریکا و هم برخی کشورهای منطقه قبلا ایران را متهم به مداخله در امور عراق کرده بودند. به گفته افقهی، مصطفی الکاظمی در همان کنفرانس مطبوعاتی بر نقش ایران در مبارزه با داعش تاکید کرد ولی بلافاصله تاکید کرد که عراق در جریان مشکلات اقتصادی ایران، لطف تهران را جبران کرد، اما این اظهار نظر نخست وزیر عراق در حالی است که بیشترین کمک‌ها به مردم عراق از سوی ایران صورت می گیرد.

کارشناس مسائل منطقه در ادامه گفت: با این حال انعکاس سفر نخست وزیر عراق به ایران بیشتر بازتابی سیاسی داشت و این سفر دارای نکات مهمی است که از جمله از سوی مقام معظم رهبری در دیدار با نخست وزیر عراق مطرح شد. مقام معظم رهبری در این دیدار اظهار داشتند که برای آمریکا مهم نیست که چه کسی نخست وزیر است و احتمالا مقام معظم رهبری این پیام را به نخست وزیر عراق رساندند که آمریکا اگر بخواهد شما را هم قربانی خواهد کرد و لازم است تا نخست وزیر جایگاه خود را در میان مردم داشته باشد.

به گفته «سید افهقی»، اوج بحث رهبری در دیدار با نخست وزیر عراق در جریان موضوع شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی بود که در آن جا ایشان این معنا رساندند که ایران با هرکسی که مردم عراق انتخاب کنند مشکلی ندارد، بلکه عملکرد افراد مهم است و در جریان اشاره به موضوع شهادت سردار سلیمانی، مقام معظم رهبری بر پاسخ متقابل به آمریکا تاکید کردند.

کارشناس مسائل منطقه تاکید کرد: ما باید توجه داشته باشیم که حمله عین الاسد بهای خون سردار سلیمانی نبود، اگرچه الکاظمی نیز گفت: اجازه نخواهیم داد از خاک ما به ایران تهدیدی واقع شود، اما این سوال باقی است که آیا در عمل فرماندهان عراقی میتوانند جلو تجاوز آمریکا را بگیرند، آیا فرماندهان عراقی میتوانند وارد پایگاه‌های نظامی آمریکا در عراق شوند، لذا ایران تاکید بر پاسخ به آمریکا دارد که این پاسخ حق حقوقی و اخلاقی ایران است.

سید هادی سید افقهی همچنین با طرح سوالاتی مطلب خود را این گونه ادامه داد: حال این سوال است که اگر ما بخواهیم انتقام اصلی از عراق بگیریم، موضع دولت عراق و شخص نخست وزیر، آقای الکاظمی چه خواهد بود؟ پرونده مسئله نقش الکاظمی در حادثه شهادت سردار سلیمانی که در آن زمان، نخست وزیر فعلی، مسئولیت امنیتی داشت، هنوز باز است و جمهوری اسلامی ایران برای منافع دو کشور از این خط قرمز عبور کرد، اگرچه هنوز این پرونده باز و قابل بررسی است. در واقع ما باید بدانیم که مقام معظم رهبری در دیدار با نخست وزیر عراق خط را مشخص کردند که فراتر از رابطه ایران و عراق است و آن موضوع پاسخ متقابل ایران به آمریکاست که حق شرعی، حقوقی و اخلاقی ایران برای پاسخ به آمریکاست.

رئیس موسسه مطالعاتی اندیشه سازان نور: نقش ایران در عراق، سیادت بخش و تقویت کننده استقلال سیاسی عراق است
سخنران بعدی نشست تخصصی در ارتباط با سفر نخست وزیر عراق به ایران، «سعدالله زارعی»، کارشناس مسائل خاورمیانه و رئیس موسسه مطالعاتی اندیشه سازان نور بود.

دکتر زارعی در ارتباط با ابعاد سفر نخست وزیر عراق به ایران مسئله ثبات سیاسی عراق را مورد نظر قرار داد و در این ارتباط گفت: اگرچه ما از عراق اخباری را در ارتباط با بی ثباتی و دولت ورشکسته می شنویم، اما عراق در مقایسه با مصر، لیبی، سودان و یا بسیاری از کشورهایی که طی یک دهه گذشته در معرض تغییراتی قرار گرفته‌اند، اما از ثبات بیشتری برخوردار است، هرچند عراق با تهدیدات امنیتی بیشتری روبرو بوده است و حتی در سال 2003 تا 2011 تحت اشغال خارجی قرار داشت و پس از آن در سال 2014 نزدیک به 60درصد از خاک خود را تحت تاثیر تهاجم تروریست از دست داد، اگرچه آن را دوباره با حمایت نیروهای مقاومت و جمهوری اسلامی ایران به دست آورد.

زارعی در ادامه گفت: بسیاری از کشورهای منطقه که طی یک دهه گذشته دچار تغییر بوده‌اند، مانند مصر و لیبی هنوز نتوانسته‌اند به ثبات لازم دست یابند. مثلا الجزایر و سودان دچار تهدیدات امنیتی بسیاری هستند، این در حالی است که عراق به دلیل موزائیک قومی زمینه بیشتری برای بی ثباتی دارد، اما امروزه به یک دولت قانونی با اجماع داخلی دست یافته، لذا ما با عراقی با ثبات بیشتر مواجه هستیم که فعالان تجاری و اقتصادی ایران می توانند این شرایط با ثبات را در نظر بگیرند. به گفته رئیس موسسه مطالعاتی اندیشه سازان نور، پیام سفر الکاظمی به ایران نیز این بود که ایران همچنان از ثبات و دولت منتخب در بغداد حمایت می کند و این پیام منعکس شد و معلوم شد که الکاظمی در مواجه و ارتباط با ایران با محدودیت و عدم اقبال روبرو نیست.

دکتر زارعی در ادامه افزود: در ارتباط با مسئله استقلال که در عراق از آن با عنوان «سیادت» نامیده می‌شود، گاه این استقلال یا سیادت در تقابل با جبهه مقاومت تلقی می‌شود، اما این گونه نیست و همان گونه که مقام معظم رهبری تاکید کردند، ایران حامی سیادت و استقلال سیاسی عراق است و ایران نشان داده چه در تشکیل دولت و مناقشات قومی و مذهبی همواره از استقلال عراق حمایت کرده و سیادت عراق مرهون حمایت‌های جمهوری اسلامی ایران است و چه بسا اگر نقش سیادت بخش ایران نبود، هنوز همان حاکم آمریکایی در عراق حکومت می کرد.

رئیس موسسه اندیشه سازان نور همچنین تاکید کرد: نقش ایران در عراق سیادت بخش است نه سیادت ستیز، چون آمریکایی ها سیادت ستیز هستند، همان گونه که  مقام معظم رهبری اظهار داشتند، ارتباط ایران و عراق ارتباط دو برادر است و به نخست وزیر عراق گفتند که در ایران خود را در کنار برادران خود ببینید. لذا در داخل ایران باید توجه کنیم که تهران پایه گذار سیادت و استقلال سیاسی عراق است.

زارعی در ادامه افزود: مسئله دیگر این است که در مسئله سیادت بخشی ایران به عراق، نه فقط در حوزه تئوریک، بلکه به لحاظ روشی و تکنیکی این هدف دنبال می‌شود  و همه می دانند که آمریکایی ها عراق را برای قطع رابطه با ایران تحت فشار قرار می دهند و مقام معظم رهبری نیز همیشه تاکید بر شناخت آمریکایی ها دارند، اما ایران هیچگاه در تعیین مسیر عراق مانع نبوده است و عراق آزاد است که مسیر خود را انتخاب کند.

کارشناس مسائل منطقه در ادامه افزود: درباره عراق همچنین باید به گروه‍‌های قانونی و غیرقانونی فعال در عراق توجه داشت. گروه‌های قانونی تحت نظر دولت هستند، اما گروه‌‍ های غیرقانونی در حوزه‌های مختلف در ذیل دستگاه‌های دیوان سالاری عراق قرار نداشته اند و موضع ایران در برابر این گروه ها بسیار مهم است. ایران معتقد است که مسائل عراق تابع شرایط این کشور است، در مواقعی نیاز است تا برخی گروه‌ها برای تامین امنیت حضور داشته باشند، لذا فرمول واحدی نیست که همه گروه‌ها در ذیل دیوان سالاری رسمی حضور داشته باشند، چون اگر این گروه‌ها در ذیل دیوان سالاری قرار گیرند، این سوال مطرح خواهد شد که آیا این گروه‌ها قادر به تامین امنیت خواهند بود؟ به عنوان نمونه در لبنان، آیا قرارگیری حزب الله در ذیل سلسله مراتب ارتش ممکن است؟ پاسخ به این سوال منفی است چون حزب الله لبنان و ارتش لبنان در مقابل هم نیستند و در کنار هم امنیت لبنان را تامین می کنند. یا به عنوان نمونه در یمن گروه مقاومت انصارالله وجود دارد و اگر در جریان حمله و تجاوز عربستان علیه یمن، انصارالله حضور نداشت، در همان روزهای اول یمن به اشغال عربستان سعودی درآمده بود. لذا تصمیم گیری درباره ساختارهای امنیتی در هر کشوری به وضعیت و ترجیحات میدانی هر کشوری بر می گردد وجمهوری اسلامی در هر کشوری از وضعیت ملی و ترجیح ملی آن کشور حمایت می کند. در عین حال ترجیح ملی هرکشوری را شرایط و واقعیت ها تعیین می کند هرچند در تئوری ممکن است گفته شود که دولت این ترجیح را تعیین کند، اما در عمل دولت ها گذرا و موقتی هستند، بنابراین آن چه در نهایت مسئله را تعیین می کند وجدان عمومی و نوع ترجیح عمومی آن کشور است، هرچند که دولت اصرار دارد این گروه ها را تحت نظر قرار دهد، اما ترجیح عمومی و واقعیت ها چنین چیزی را نمی پذیرد. لذا دیدگاه ایران درباره گروه‌های مقاومت در عراق از وجدان عمومی این کشور حمایت می کند و ایران از روابط برادرانه از تمام طیف ها و گروه‌ها در عراق حمایت می کند و این که تا که تا چه زمانی گروه‌های مقاومت در این کشور حضور دارند، بستگی به نیاز و ترجیح داخلی این کشور است.

دکتر زارعی همچنین در ادامه تاکید کرد: در عین حال عراق یک بازار خوب است و برای ایران یک دولت با ثبات در عراق قابل توجه است و دو طرف نیازهای فوری و کوتاه مدت و اساسی و زیرساختی را در روابط خود دنبال می کنند. در حوزه اقتصادی نیز نه ایران مرهون عراق و نه عراق مرهون ایران است، بلکه این روابط دو طرف و دوجانبه است که از سوی دو طرف ادامه دارد و به نفع هر دو طرف است.

میرابیان، کارشناس مسائل خاورمیانه: ایران نمی‌تواند حضور آمریکا در عراق را تحمل کند
«رضا میرابیان» کارشناس مسائل منطقه از دیگر سخنرانان نشست تخصصی بررسی سفر نخست وزیر عراق به ایران بود.

این کارشناس مسائل منطقه در این نشست تخصصی اظهار داشت: ایران از سال 2003 تا کنون هیچگاه دولتی را به عراق تحمیل نکرده و همیشه اعلام کرده که هرکسی را که مردم عراق انتخاب کنند، مورد تائید جمهوری  اسلامی ایران نیز خواهد بود. چون ما تجربه تلخی از گذشته عراق داشتیم و بی ثباتی و به هم ریختگی اوضاع در عراق، بر ایران فشار وارد می کند و ناامنی در عراق و بی نظمی در این کشور و ایجاد خلا امنیتی و سیاسی بر روی ایران سرشکن می شود. به گفته میرابیان، مقام معظم رهبری نیز در ملاقات خود با نخست وزیر عراق تاکید کردند که حضور آمریکا در عراق را نمی توانیم نادیده بگیریم و خواستار عراق قدرتمند، امن و با ثبات هستیم. تاکیدات اخیر مقام معظم رهبری به این دلیل است که عراق ناآرام و ناامن به ضرر ایران است و ایران نمی تواند کالا به عراق صادر کند و نمی تواند روابط اقتصادی خوبی با عراق داشته باشد. لذا عراق با ثبات و امن به نفع ایران است. لذا ایران همیشه از حق حاکمیت و سیادت عراق حمایت کرده و نمی تواند حضور بیگانه را در عراق نادیده بگیرد، اگرچه نخست وزیر عراق تاکید کرده که اجازه نخواهد داد که عراق محل حمله به ایران شود، اما تجربه شهادت سردار سلیمانی در عراق نشان داد که با حضور بیگانگان، عراق نمی تواند استقلال و امنیت کامل داشته باشد. لذا همه تاکید ایران در راستای امنیت و ثبات عراق است.

در ادامه کارشناس مسائل خاورمیانه همچنین افزود: لغو سفر نخست وزیر عراق به عربستان نمی تواند فاقد بار معنای سیاسی باشد، چون هیچ کدام از وعده‌های عربستان در برابر عراق حتی از زمان حیدرالعبادی تا کنون عملی نشده است. لذا رفتار ایران با عراق قابل مقایسه یا دیگر همسایگانی همچون عربستان نیست و جمهوری اسلامی ایران همچنان که بر حق سیادت و استقلال عراق تاکید می کند، اما نمی تواند حضور بی شرمانه آمریکا در عراق و تحرکات روزانه و شبانه نظامیان آمریکایی در جاده های بغداد و دیگر مناطق را نادیده بگیرد، چون حضور یک کشور متجاوز در مجاورت مرزهای ایران برای تهران برخلاف مصالح و منافع ملی ایران است.