چرا آمریکا و عربستان به دنبال حل بحران قطر هستند؟

عربستان، امارات، بحرین و مصر در اواسط سال 2017 میلادی قطر را به حمایت از تروریسم و تلاش برای مداخله در امور داخلی دیگر کشورها متهم کرده و مناسبات خود با این کشور را قطع کردند. ریاض، ابوظبی و منامه و قاهره برای برون رفت از بحران 13 پیش‌شرط را مطرح کردند که شامل توقف پخش شبکه الجزیره، بسته شدن پایگاه نظامی ترکیه در قطر و محدود شدن روابط قطر با ایران بود. تاکنون اقدامات و تلاش‌های زیادی بران پایان دادن به بحران قطر صورت گرفته که نتیجه‌ای در برنداشته است اما اخیرا واشنگتن و ریاض به دلایل متعددی تلاش کرده‌اند تا به این بحران پایان دهند که محور اصلی یادداشت پیش‌رو است.

تلاش نهایی واشنگتن برای حل بحران قطر
دولت دونالد ترامپ از سال 2017 تاکنون تلاش‌های زیادی برای حل بحران شورای همکاری انجام داده اما این تلاشها تاکنون نتیجه‌ای در برنداشته است. با این حال دولت ترامپ سعی دارد در دو ماه باقی مانده، این بحران را حل کند. در همین زمینه رابرت اوبراین، مشاور امنیت ملی آمریکا، تأکید کرده است که امکان حل بحران قطر بسیار جدی است و افزود که «امیدوارم این هدف در هفتاد روز پیش روی تحقق یابد.» این مقام آمریکایی، حل بحران را اولویت رئیس جمهور آمریکا در روزهای باقی‌ مانده از حضورش در کاخ سفید دانست و گفت که این نزاع شبیه یک دعوای خانوادگی است که هرچند حل آن دشوار است اما امیدواریم که بتوان «پسر عموها را پشت میز مذاکره کشاند.»

به منظور حل بحران قطر جرد کوشنر، مشاور دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا به همراه یک هیئت از مقامات آمریکا برای حل بحران شورای همکاری به عربستان و قطر سفر کرده است. در این سفر «آوی برکوویتز»، نماینده ویژه مذاکرات بین المللی، «آدم بوهلر»، مدیر عامل امور مالی توسعه بین المللی و «برایان هوک»، نماینده ویژه سابق آمریکا در امور ایران، کوشنر را همراهی می‌کنند.

این سفر تلاش نهایی از سوی دولت ترامپ برای حل اختلافات میان دو هم پیمان اصلی آمریکا در سطح کشورهای عضو شورای همکاری و محقق ساختن پیروزی نهایی برای سیاست خارجی آمریکا در منطقه است. کوشنر در سفر خود با تمیم بن حمد آل‌ثانی، امیر قطر دیدار و گفتگو کرد و قرار است در سفر به عربستان با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی در شهر نئوم دیدار کند.

در خصوص اهداف دولت ترامپ در واپسین روزهای مانده برای حل بحران قطر می‌توان به چند دلیل اشاره کرد. نخستین هدف تنگ‌تر کردن حلقه محاصره علیه ایران در منطقه است. دولت دونالد ترامپ معتقد است که حل بحران شورای همکاری خلیج فارس موازنه قدرت را «علیه ایران» تقویت می‌کند. در همین راستا ویلیام لارنس استاد دانشگاه آمریکا معتقد است سفر کوشنر با هدف ادامه تلاش‌های حداکثری علیه تهران از طریق حل کامل یا جزئی محاصره قطر در خلیج فارس است.

سفر کوشنر به منطقه شامل پایان دادن به محاصره بیش از سه سال زمینی، هوایی و دریایی علیه قطر توسط عربستان سعودی و همسایگان عرب آن است. در صورتی که کوشنر بتواند سعودی‌ها را قانع کند تا حریم هوایی خود را برای هواپیماهای قطری باز کنند این امر موجب می‌شود که بخشی از درآمد میلیون دلاری ایران از قطر برای عبور از حریم هوایی ایران قطع شود. به بیان دیگر باز شدن آسمان عربستان بر روی هوایپماهای قطری باعث می‌شود که درآمد 100 میلیون دلاری ایران در سال که دوحه بابت استفاده از آسمان ایران پرداخت می‌کند قطع شود.

دومین هدف واشنگتن از پایان دادن به بحران قطر کسب دستاورد جدید در سیاست خارجی پیش از تحویل دادن کاخ سفید به دولت دموکرات‌ها و جو بایدن است. زیرا ترامپ که اعلام کرده است کاندید انتخابات چهار سال آینده ریاست جمهوری آمریکا خواهد بود نمی‌خواهد بحران شورای همکاری که برخی وی را عامل شکل‌گیری آن می‌دانند توسط دموکرات‌ها حل و فصل شود و جو بایدن بتواند از آن به عنوان دستاوردی برای خود در آینده بهره‌برداری کند.

استقبال ریاض از حل بحران قطر
علاوه بر واشنگتن، ریاض نیز به شدت از پایان بحران شورای همکاری استقبال می‌کند. عربستان و قطر طی یک ماه گذشته سیگنال‌های متعددی برای یکدیگر ارسال کرده‌اند. فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان اخیرا اعلام کرد ریاض به جست‌وجوی راهی برای پایان دادن به اختلافات با قطر ادامه می‌دهد. عبدالله بن یحیی المعلمی، نماینده دائم عربستان در سازمان ملل اعلام نیز کرد بحران قطر و کشورهای شورای همکاری می‌تواند ظرف 24 ساعت خاتمه یابد. ماه گذشته نیز دوحه در اقدامی بی سابقه از زمان اوج تحریم‌های به رهبری عربستان علیه قطر، با صدور بیانیه‌ای رسمی حادثه انفجار در یک گورستان غیر مسلمانان در جده را محکوم کرد. در بیانیه وزارت خارجه قطرآمده که دوحه حمله به گورستان غیر مسلمانان در جده را که هم‌زمان با حضور نمایندگان سفارت‌خانه‌های غربی در جده رخ داده به شدیدترین شکل ممکن محکوم می‌کند. محمد بن عبد الرحمن آل ثانی، وزیر امور خارجه قطر نیز طی سخنانی در حاشیه انجمن امنیت جهانی گفت که در بحران شورای همکاری که ثبات منطقه را تحت تاثیر قرار داده است، هیچ برنده و بازنده‌ی وجود ندارد.

علی الشهابی، کارشناس عربستانی، تأکید کرده است که عربستان نگاه مثبتی به یافتن راه حل درباره روابطش با دوحه دارد و مدتی است که می‌کوشد برخی پرونده‌های فیمابین را ببندد. به طور کلی چند عامل در خصوص تکاپوی ریاض برای حل بحران قطر قابل ذکر است. نخست، عربستان سعودی تلاش‌های خود برای رفع اختلافات با قطر را افزایش داده تا از این موضوع همچون هدیه‌ای به دولت بایدن استفاده کند. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، با انتخاب جو بایدن خود را در معرض مشکلات جدی می‌بیند و برای همین درصدد برآمده که مسائل خود را با قطر حل کند. دومین هدف ریاض برای برون رفت از بحران قطر به سبب فارغ شدن از پرونده بحران قطر و تمرکز بر جنگ علیه یمن است. در واقع عربستان، برخلاف امارات و مصر، که همچنان به قطر بدبین‌ هستند، در پی تسریع در حل و فصل بحران است تا از یک پرونده مشکل‌ساز راحت شود و تمرکز خود را بر موضوع یمن بگذارد.

نتیجه‌گیری
آمریکا و عربستان سعودی به دنبال پایان دادن به بحران چهار ساله قطر هستند. سفر کوشنر به عربستان سعودی و قطر نیز در همین راستا صورت گرفته است. در حقیقت واشنگتن و ریاض اشتیاق فراوانی برای پایان دادن به بحران شورای همکاری دارند اما امارات متحده عربی تمایلی به حل بحران ندارد. با وجود تحرکات بسیار برای حل بحران قطر اما یوسف العتیبه، سفیر امارات در آمریکا تاکید کرده حل بحران قطر و دیگر کشورهای عربی نزدیک نیست. العتیبه در نشستی با حضور همتایان اسرائیلی و بحرینی در واشنگتن گفت: همزمان با تداوم اختلافات در چهارمین سال قطع روابط با قطر، رابطه با این کشور در فهرست اولویت هیچ‌ کس قرار ندارد. وی افزود: آنها خواهان ادامه سیاست‌های خود هستند و ما نیز مسیر خود را خواهیم رفت. از این رو می‌توان گفت که توافق برای حل بحران قطر شامل همه کشورهای چهارگانه نظیر امارات نمی‌شود. به احتمال زیاد توافق اولیه عربستان و قطر شامل بازگشایی حریم هوایی و مرزهای زمینی و پایان جنگ رسانه‌ای و سایر گام‌ها برای کسب اعتماد و از سرگیری تدریجی روابط در آینده و پس از روی کار آمدن بایدن باشد.