پاشینیان قربانی ترکش‌های سیاسی جنگ قره‌باغ

بدون تردید، عامل اصلی اعتراضات را می‌توان به جنگ اخیر قره‌باغ و پیمان صلحی ارجاع داد که میان دولت‌های جمهوری آذربایجان و ارمنستان با نظارت مستقیم مسکو به امضا رسید. جنگ جدید قره‌باغ در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ (6 مهر 1399) بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان آغاز شد. این جنگ با با گذشت حدود 45 روز در نهایت با میانجی‌گری مستقیم ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه در امضای توافق صلح متوقف شد. اما بعد از امضای تفاهم‌نامه صلح شهروندان و احزاب مخالف ارمنستانی که توافق صلح را شکستی بزرگ تلقی می‌کردند خواستار برکناری نخست‌وزیر شده‌اند.

در این میان نکته قابل توجه این است که پاشینیان در 28 دسامبر 2020 (8 دی 1399) طی بیانیه ای در صفخه فیس بوک‌اش، آمادگی خود را برای برگزاری انتخابات زود هنگام پارلمانی در سال ۲۰۲۱ میلادی اعلام کرد. وی همچنین از «نیروهای پارلمانی و خارج از پارلمان» ارمنستان برای رایزنی در این زمینه دعوت نمود. این بیانیه نخست‌وزیر ارمنستان، از سوی برخی ناظران سیاسی به عنوان راه‌حلی برای گذار از بحران سیاسی و باقی ماندن در قدرت مطرح شده اما برخی دیگر از ناظران معتقدند، عقب‌نشینی پاشینیان، اولین گام او برای پذیرش شکست است.
 
صلح  قره‌باغ و کشیده شدن شمشیرها بر روی پاشینیان
اعتراضات مردمی در ارمنستان متعاقب اعلام امضای توافق صلح آغاز شد. براساس مفاد این سند، ارمنستان تمام مناطقی را که بخشی از منطقه قره باغ نبوده و در اوایل دهه ۱۹۹۰میلادی اشغال کرده بود، به کنترل جمهوری آذربایجان باز می‌گرداند. قلمرو جمهوری قره باغ به مناطقی که باکو در جریان درگیری‌ها تصرف کرده کاهش می یابد. یکی از بزرگترین خسارات برای قره باغ، شهر شوشا بود. در واقع، پس از اینکه نیروهای آذربایجان شهر استراتژیک شوشا را تصرف کردند، ایروان تا حدود زیادی شکست در نبرد را پذیرفت. این شهر در ۱۵ کیلومتری استپاناکرت، مرکز منطقه جدایی‌طلب قره باغ، در مسیر شریان حیاتی پیوند این جمهوری خودخوانده با پدرخوانده‌اش ارمنستان واقع شده است. سقوط این منطقه نقطه عطفی در جنگ محسوب می‌شد.

همچنین، بر اساس این توافق مقرر شده که طرفین ظرف سه سال برای احداث یک گذرگاه برای رفت و آمد در دالان لاچین، یعنی خط پیوند خانکندی و ارمنستان اقدام کرده و نیز کار بازگشت آوارگان و پناهندگان داخلی به خاک قره باغ و مناطق پیرامون آن زیر نظر کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل را تسهیل کنند. همچنین قرار شده است که روسیه نزدیک به ۲ هزار نیروی صلحبان را برای نظارت بر روند اجرای توافقنامه به منطقه گسیل کند. وزارت دفاع روسیه در توضیح جزئیات این تصمیم اعلام کرد که گروهی از نظامیان ارتش این کشور به استعداد هزار و ۹۶۰ نفر، به همراه ۹۰ خودرو زرهی، ۳۸۰ یگان خودرو نظامی و تجهیزات دیگر در منطقه مستقر خواهند شد.

معترضان در نتیجه پذیرش این توافق از سوی پاشینیان در چندین نوبت به او برای پذیرش استعفا هشدار دادند اما پاشینیان حاضر به عقب‌نشینی در برابر خواست معترضان نشد و با اعلام حکومت نظامی یک ماهه، بر انگیزه خود برای باقی ماندن در قدرت صحه گذاشت. حتی هشدار معترضان مبنی بر اولتماتوم 3 روزه در 5 دسامبر 2020 (15 آذر 1399) نیز نتوانست اراده نخست‌وزیر را متزلزل کند اما اخیرا به نظر می‌رسد پاشینیان در مسیر پذیرش واقعیت‌های میدانی صحنه سیاسی ارمنستان قرار گرفته است.
 
جریحه‌دار شدن وجهه و غرور ملی شهروندان ارمنستان
از نگاه شهروندان ارمنستانی توافق صلحی که نخست‌وزیر این کشور آن را امضا کرده، تحمیل نوعی خفت و خواری بزرگ بر روح ملی آن‌ها است. واقعیت امر این است که جنگ اخیر میان باکو و ایروان، خونین‌ترین جنگ میان نیروهای آذریایجان با نیروهای جدایی طلب تحت حمایت ارمنستان از 30 سال گذشته تا کنون بود و همین امر نتیجه جنگ را برای شهروندان ارمنستانی به موضوعی حیثیتی تبدیل کرده بود. هر چند در میدان‌های نبرد، روند کاملا بر خلاف خواست شهروندان ارمنی بود اما آن‌ها ار نظر روانشناختی اجتماعی، حقارت پذیرش صلح در دوران جنگ را نمی‌توانند بپذیرند.

با کالبدشکافی روانشناختی این موضوع می‌توان اظهار داشت که بر جامعه سیاسی ارمنستان سرخوردگی تاریخی تحمیل شده و همین امر می‌تواند زمینه‌ساز به قدرت رسیدن سیاست‌مداران و جریان‌های سیاسی پوپولیست را فراهم کند. بدین معنا که اکنون این جامعه آماده پذیرش یک رهبر یا جریان سیاسی آوانگارد (پیشرو) با شعار گرفتن انتقام از آذربایجان و بازگرداندن مناطق تصرف شده توسط باکو می‌باشد. مجموع این روند نشان‌گر آن است که در انتخابات آتی پارلمان ارمنستان به طور حتم هر جریان یا حزب سیاسی‌ای که بر التیام روح فروشکسته و تحقیر شده در نتیجه جنگ قره‌باغ انگشت بگذارد، شانش زیادی برای پیروزی در انتخابات خواهد داشت.
 
دومینوی براندازی این بار گریبان‌گیر رهبر اپوزیسیون 2018
مرور روند تحولات سیاسی داخلی کشور ارمنستان طی دهه‌های گذشته به وضوح نمایان‌گر این امر است که رهبر محبوب مخالفان در سال 2018 از شانس کمی برای باقی ماندن در قدرت برخوردار است. گویا همان روندی که پاشینیان در 2018 برای به زانو در آوردن سرژ سارگسیان در پیش گرفته بود این بار علیه خود او به جریان افتاده است. پاشینیان که پیش‌تر یکی از نمایندگان پارمان ارمنستان بود در سال ۲۰۱۸ به ابتکار «اقدام من» علیه سومین دوره حکومت سرژ سارگسیان اقدام نمود. در چارچوب این اقدام وی فاصله بین شهرهای گیومری تا ایروان را با پای پیاده طی نمود. در این کنش افراد بسیاری به او پیوستند تا اینکه شمار آنان به ده‌ها هزار نفر رسید.

راهبرد نافرمانی مدنی در نهایت با موفقیت همراه شد و احزاب و جریان‌های سیاسی طرفدار پاشینیان با کسب حدود دو سوم کرسی‌های پارلمان او را بر ریاست کابینه نشاندند. اما ماه عسل رهبر سیاسی مخالفان سال 2018 به نظر می‌رسد به سرعت در حال خاتمه است. در این زمینه توجه به چند نکته ضروری است:

اول اینکه معترضان با وعده‌های پاشینیان و حتی اقدامات عملی او همانند معرفی وزرای خارجه و دفاع جدید حاضر به عقب‌نشینی از خواست خود، مبنی برای استعفای نخست‌وزیر نیستند.
دوم اینکه راهبرد بر قراری حکومت نظامی و ایستادگی در برابر معترضان تا کنون پاسخ‌گو نبوده و نتوانسته در روند امور و خواسته معترضان تغییرات محسوسی ایجاد کند.

سوم اینکه امضای توافقنامه آتش بس، محبوبیت پاشینیان را به حداقل رسانده و شهروندان این کشور در پی آن هستند که شخصی همچون «وازگن مانوکیان» ۷۴ ساله که در سال ۱۹۹۱-۱۹۹۰ به عنوان نخست وزیر خدمت کرد و در سال ۱۹۹۳-۱۹۹۲، در اوج جنگ اول قره باغ، وزیر دفاع بود و نماد پیروزی در جنگ قره‌باغ است بر کرسی نخست‌وزیری منصوب شود.

چهارم اینکه آرمن سرکیسیان، رئیس جمهور فعلی نیز لزوم استعفای پاشینیان را خواستار شده و این امر نشان می‌دهد که عملاً در درون ساختار دولت نیز نخست‌وزیر با مخالفانی جدی مواجه است.

پنجم اینکه بر خلاف سال 2018 به نظر می‌رسد در صورت برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی در سال 2021 پاشینیان از شانس اندکی برای پیروزی مجدد احزاب موافق خود در پارلمان برخوردار است. در همین راستا شاهد هستیم که ۱۷ حزب ارمنستان به جرگه مخالفان نخست‌وزیر پیوسته و خواهان استعفای او هستند.