چرا «محمود عباس» از موضع فلسطینی‌ها عقب‌نشینی کرد؟

سخنان اخیر محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی ـ که در آن از خواسته همیشگی مردم فلسطین برای بازگشت به سرزمین‌های خود کوتاه آمده بود ـ مباحثات فراوانی را در محافل تحلیلی و رسانه‌ای بین‌المللی برانگیخته است. یک روزنامه آمریکایی در تحلیلی به بررسی این موضوع و زمینه‌ها و پیامدهای آن پرداخته است.

محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی، با بیان اظهاراتی که نشان از عقب‌نشینی وی از خواست دیرینه فلسطینی‌ها مبنی بر بازگشت به سرزمین‌هایشان داشت، همزمان موجب برانگیخته شدن شگفتی و خشم بسیاری در خاورمیانه شده است. اهمیت این امر از آنجاست که موضوع بازگشت آوارگان، یکی از مهمترین مباحث در دل چند دهه مناقشه فلسطینی‌ها و رژیم صهیونیستی بوده است.

روزنامه آمریکایی «کریستین ساینس مانیتور» در تحلیلی به این موضوع پرداخته و جنبه‌های گوناگون آن را بررسی کرده است.

این روزنامه اشاره می‌کند که محمود عباس در مصاحبه‌ای با کانال ۲ تلویزیون اسرائیل اظهار داشت، با اینکه وی متولد روستایی است که اکنون در مناطق اشغالی قرار دارد و از این مکان آواره شده، اما به جای اینکه موضوع بازگشت به سرزمین مادری‌اش را به عنوان بخشی از توافقنامه صلح در نظر بگیرد، ترجیح می‌دهد در کرانه غربی بماند.

وی در این مصاحبه که به زبان انگلیسی انجام شد، اظهار داشت: «این حق من است که به این موضوع نظر داشته باشم؛ اما نه اینکه در آنجا زندگی کنم... من یک پناهنده و مهاجر هستم؛ اما در رام الله زندگی می‌کنم و فلسطین همین است. من بر این باورم که کرانه غربی و غزه، فلسطین است و بقیه بخش‌ها اسرائیل است».

بنا بر این گزارش، هم ناظران اسرائیلی و هم فلسطینی، این اظهارات را به مانند فاصله گرفتن از تقاضای بازگشت آوارگان به خانه‌های خود در مرزهای پیش از سال ۱۹۴۸، یعنی سال بنیانگذاری دولت اسرائیل ارزیابی کردند. این موضوعی است که مذاکره کنندگان تلاش داشته‌اند، پشت درهای بسته آن را حل و فصل کنند؛ اما هیچ ‌گاه آشکارا میان فلسطینی‌ها مورد بحث قرار نگرفته بود و یک تابو به شمار می‌رفت.

اما یک روز پس از پخش این مصاحبه، فلسطینی‌های غزه با خائن معرفی کردن عباس، تصاویر وی را سوزاندند. به این ترتیب، عباس مجبور شد با عقب نشینی از سخنان خود، در مصاحبه با روزنامه‌های عرب زبان بگوید که اظهاراتش تنها جنبه شخصی داشته و هیچ تغییری در موضع فلسطین پدید نیامده است.

در این میان، هرچند برخی بر این باورند که سخنان عباس، تنها یک اشتباه لفظی بوده، بسیاری نیز می‌گویند که این اظهارات به مانند پذیرش علنی مصالحه بر سر این موضوع حساس است. در حقیقت، بر پایه گزارش‌ها، در مذاکراتی که در سال ۲۰۰۸ برگزار شد، فلسطینی‌ها درخواست بازگشت سالانه پانزده هزار آواره را مطرح کردند. پیشتر و در سال ۲۰۰۱، موضوع پرداخت غرامت نقدی به فلسطینی‌ها و مستقر شدن دولت فلسطینی در کرانه باختری و غزه مطرح شده بود.

به هر حال، برخی میانه‌رو‌ها در اسرائیل، از سخنان عباس استقبال کرده و مدعی شدند بر خلاف تلاش دولت نتانیاهو برای معرفی عباس به عنوان کسی که به جای مذاکره، روی پیش شرط‌ها بحث می‌کند، وی بهترین امید اسرائیلی‌ها برای رسیدن به توافق است. با این حال، همزمان با آغاز رقابت‌های انتخابات پارلمانی در اسرائیل، برخی نیز این سخنان را به عنوان تلاشی از سوی وی برای دخالت در این انتخابات ارزیابی کردند.

کریستین ساینس مانیتور اشاره می‌کند که موضوع بازگشت به سرزمین‌های اشغالی، از جمله مهمترین درخواست‌های مردم فلسطین است و شناخت این حق، برای آنان به منزله به رسمیت شناخته شدن چندین دهه آوارگی آنها و دوری از سرزمین‌هایشان است.

این روزنامه در پایان به نظر «غسان خطیب»، سخنگوی سابق تشکیلات خودگران می‌پردازد که بر این باور است، طرفین پیش از این درباره راهکاری برای رسیدن به توافق مذاکره کرده و راه‌هایی از جمله پرداخت اشکال گوناگونی از غرامت را مورد بحث قرار داده‌اند تا در ‌‌نهایت، میزان افرادی که به سرزمین‌هایشان بازمی‌گردند تا جایی که می‌شود، محدود شود.

با این حال، به باور وی، اشتباه عباس این بوده که بدون دریافت ما به ازای مشخص و حتی پیش از برگزاری مذاکرات، با پیش شرط اسرائیلی‌ها موافقت کرده است. به نظر خطیب،‌‌ رها کردن درخواست بازگشت به سرزمین و یا هر رفتاری که حاکی از چنین کاری باشد، بسیار تحریک آمیز است.

در مجموع، آن گونه که از گزارش این روزنامه بر می‌آید، دلیل سخنان عباس را باید انجام گفت‌و‌گوهایی مقدماتی میان وی و مقامات اسرائیلی دانست که وی در اقدامی ناشیانه با پذیرش پیش شرط اسرائیلی‌ها، هم موضع فلسطین را در مذاکرات آتی تضعیف کرده و هم خود را در معرض شدید‌ترین انتقادات و حملات قرار داده است.