پاکستان در دوراهی تهران و ریاض

به موازات ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا، مقامات عربستان سعودی سعی در بهره گیری از رویکرد ضد ایرانی ترامپ کرده و دست به تشکیل ائتلاف های مختلف منطقه ای علیه ایران زدند که می تواند سطح رقابت های دو کشور را وارد یک فاز جدی تر نماید و به تبع آن سایر تحولات سیاسی و امنیتی منطقه را تحت تاثیر قرار دهد. با توجه به اهمیت این موضوع، پایگاه تحلیلی – خبری الوقت گفتگویی را با پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل عربستان در خصوص ابعاد و زوایای موضوع مورد اشاره انجام داده است.


آنچه در پی می آید متن کامل این گفتگوست:

پرسش: نگاه عربستان به تشکیل ائتلاف های منطقه ای علیه ایران چیست؟

در حال حاضر دو قسم از ائتلاف در منطقه وجود دارد؛ نخست ائتلاف شامل ایران، سوریه، عراق و حزب الله لبنان که کم و بیش از طریق روسیه نیز مورد حمایت قرار می‌گیرد. و دیگری ائتلاف تحت عنوان ائتلاف اسلامی که مبتکر آن شاهزاده محمد پسر ملک سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی است که در ضدیت با ایران عمل کند. 3 کشور اصلی این ائتلاف نیز مصر، پاکستان و ترکیه هستند. البته کشورهای کوچک دیگری نیز از حوزه خلیج فارس شامل این ائتلاف می‌شوند. البته هر 3 کشور سعی کرده‌اند به نوعی برخورد کنند که ضمن آنکه عربستان را دلخور نکنند عملا خود را خارج از ائتلاف و وضعیت ضدیت با ایران قرار دهند. از همین رو آنها شرط حضورشان در ائتلاف را در خطر قرار گرفتن اماکن مقدس یعنی مکه و مدینه بیان کرده اند. اما هدف اعلانی محمد بن سلمان از تشکیل این ائتلاف ها حمایت از منافع برخی کشورهای اسلامی در تقابل با ایران است. در این بین اتفاقی که افتاد این بود که بعد از اعلام تشکیل این ائتلاف، پاکستان به عنوان کشوری که به عربستان خیلی نزدیک است واکنش جالبی داشت. نواز شریف حرکتی کرد که توپ را در زمین مجلس انداخت. نواز شریف گفت ما این طرح ائتلاف را در اختیار مجلس قرار می‌دهیم تا آنها تصمیم بگیرند. اما مجلس پاکستان این طرح را تصویب نکرد و چون مجلس تصویب نکرد، عملا دولت پاکستان دیگر نمی‌توانست خلاف مصوبه مجلس عمل کند. از سوی دیگر حزب حاکم یعنی حزب مسلم لیگ به عربستان سعودی نزدیک است و شخص نواز شریف نیز زندگی‌اش را مدیون ملک عبدالله پادشاه سابق عربستان است. در عین حال داخل پاکستان نیروهایی مانند احزاب قدرتمند مذهبی وجود دارند که از عربستان سعودی حمایت می‌کنند. این احزاب از منافع و کمک‌های مالی ریاض نیز بهره مند هستند. در عین حال کارگران پاکستان که در کشورهای حاشیه خلیج فارس منجمله عربستان مشغول به کار هستند سالانه 6 میلیارد دلار پول عاید کشورشان می‌کنند. بنابراین اگر مجموعه این شرایط را در نظر بگیریم پاکستانی‌ها تا آنجایی که امکان داشته باشد و بتوانند همین سیاست را که نه خیلی با ایران درگیر شوند و نه عربستان سعودی را ناراحت کنند، ادامه خواهند داد.



پرسش: اگر پاکستان به عنوان یکی از کشورهای مهم منطقه در شرایطی قرار بگیرد که مجبور به انتخاب میان تهران و ریاض شود، به نظر شما شاهد چه سیاستی از سوی اسلام آباد خواهیم بود؟

اکنون به دنبال سفر پادشاه عربستان سعودی به شرق آسیا تقریبا شرایطی به وجود آمده که تحت آن شرایط باید پاکستان، مصر و ترکیه تصمیم نهایی خود را بگیرند که آیا می‌خواهند در ائتلاف عربستان باشند و سیاست ضدیت با ایران را در پیش بگیرند یا اینکه در کنار ایران قرار بگیرند. در این فضا، عربستان سعودی اهرم‌هایی را در اختیار دارد که می‌تواند آن کشورها را به سمت خود جذب کند؛ نخستین مسئله پول نفت این کشور است که امکانات مالی زیادی را در اختیارش قرار داده است. تمام کشورها منهای ترکیه مانند پاکستان و مصر سال‌هاست که از کمک‌های اقتصادی عربستان بهره می‌برند. لذا یک اهرم فشاری که از سوی ریاض متوجه قاهره و اسلام آباد است، همین اهرم مالی است. این یک واقعیت است که اگر پاکستان و مصر خط فکری عربستان را تایید و دنبال نکنند، این امکانات مالی حذف خواهد شد و یا ممکن است کارگران پاکستانی از عربستان اخراج شوند. مسئله دوم بحث ایدئولوژیک است و مسئله اینجاست آنچه که امروز در خاورمیانه در حال گذر است شکل فرقه‌ای به خود گرفته است. یعنی در یک سو نیروهای شیعه قرار دارند و در سوی دیگر نیروهای سنی. لذا کشورهایی که اکثرا سنی مذهب هستند به سمت عربستان سعودی گرایش پیدا کرده‌‌اند. این مسئله را نیز باید در نظر گرفت که ارتش پاکستان نیز به نوعی خود را حامی امنیت کشورهای عربی می‌داند و در مقاطع مختلف، نیروی نظامی به منطقه ارسال کرده است. در ضمن مناسبات عربستان سعودی با ژنرال‌های ارتش پاکستان بسیار نزدیک است و این مسئله عامل سومی است که دو کشور را به یکدیگر مرتبط و نزدیک می‌کند.



پرسش: نقش و سیاست‌های ترکیه و نزدیکی‌اش به عربستان را در این بین چطور ارزیابی می‌کنید؟

اخیرا ترکیه نیز در قالب دیگری به عربستان سعودی نزدیک شده است. بدین مفهوم که در کنار دو ائتلاف شیعه و سنی، یک ائتلاف دیگری تحت عنوان ناتوی عربی نیز در حال شکل گیری است. مبتکر این ائتلاف رژیم صهیونیستی است اما اسرائیل در پشت پرده قرار دارد و کشورهایی مانند ترکیه و مصر را جلو انداخته است. این ناتوی عربی نیز بدون تردید علیه ایران و تقویت کننده ائتلاف اسلامی خواهد بود. در ناتوی عربی علاوه بر مصر و ترکیه، کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز حضور خواهند داشت.



پرسش: واکنش ایران به این ائتلاف ها چگونه باید باشد؟

تضادی که بین ایران و عربستان بوجود آمده متاسفانه تبدیل به یک تضاد ایدئولوژیک شده است و وقتی که تضاد ایدئولوژیک باشد هیچ کشوری نمی‌تواند عقب نشینی کند. لذا یک راه حل این است که، تضاد از ایدئولوژیک به سمت سیاسی هدایت شود. در عالم سیاست نه دوست دائمی داریم و نه دشمن دائمی. لذا اولین کاری که از سوی تهران می‌تواند انجام پذیرد این است که این اختلاف نظری که بین ایران و عربستان سعودی پیش آمده از بعد ایدئولوژیک به بعد سیاسی منتقل شود. در این صورت امکان مانور برای هر دو کشور بیشتر خواهد شد. در عین حال می‌توان با کشورهایی مانند پاکستان که حد میانه هستند و تلاش دارند که به طور کامل در جبهه سعودی قرار نگیرند وارد مذاکرات جدی شود و خطرات این نوع ائتلاف‌ها را با آنها مطرح کرد. همچنین راه‌هایی پیدا کرد تا این کشورها به شکل کامل در صف عربستان سعودی قرار نگیرند. در این بین ایران می‌تواند با سه کشور مصر، پاکستان و ترکیه وارد مذاکرات شود و اجازه ندهد که آنها در جبهه ریاض قرار بگیرند. زیرا این سه کشور به لحاظ نظامی و ارتش بسیار قوی هستند و اگر جنگی اتفاقی بیفتد و در کنار عربستان قرار بگیرند شرایط بسیار خطرناکی روی خواهد داد. این سه کشور چون نمی‌خواهند با ایران وارد جنگ یا چالش جدی شوند تا جایی که امکانپذیر است از حضور جدی در ائتلاف عربی فاصله گرفته‌اند. لذا کاری که ایران باید انجام دهد این است که شرایطی بوجود نیاورد تا این کشورها در مقطع انتخاب قرار بگیرند. زیرا اگر مصر، پاکستان و ترکیه در موقعیت انتخاب قرار بگیرند به سمت ریاض خواهند رفت. در همین بینابین ایران باید با آنها وارد مذاکره شود و آنها را در مرحله انتخاب قرار ندهد. در این میان مصر سیگنال‌هایی به ایران ارسال کرده است که اگر ایران واقعا این سیگنال‌ها را بگیرد، امروز قاهره این آمادگی را دارد که فصل مشترکی با ایران پیدا کند و مناسباتشان را بهبود ببخشند.

در حال حاضر مهمترین مسئله برای تمام این کشورها داعش و ادعاهای خلافت اسلامی است. بنابراین بحث مشترکی که بین تمام کشورهای منطقه وجود دارد گروه‌های رادیکال اسلامی خلافت گرا هستند که امنیت همه کشورها را به خطر خواهند انداخت.

لذا این کشورها به همراه ایران می‌توانند راه حلی برای مبارزه با تروریسم پیدا کنند و روی آن به اجماع نظر برسند. اساسا باید توجه داشت کشورها زمانی می‌توانند با یکدیگر همکاری جدی داشته باشند که دو مسئله وجود داشته باشد؛ نخست اینکه به لحاظ امنیتی خطر مشترکی را احساس کنند که امروز این خطر، داعش و خلافت گرایی آن است و دیگر اینکه دغدغه و نگرانی مشترکی داشته باشند که امنیت ملی آنها را آسیب پذیر کرده باشد.

با این تفاسیر امروز چون یک دشمن مشترک برای تمام کشورهای منطقه تعریف شده است می‌توانند روی این دشمن مشترک با هم همکاری داشته باشند.

بحث دیگر این که تا زمانی که تهران و ریاض رقابت‌هایشان را از سمت ایدئولوژیک به سمت سیاسی نیاورند، مشکل مصر، اردن، یمن و دیگر کشورهای خلیج فارس حل نخواهد شد. لذا ایران باید سیاستی را در پیش بگیرد تا تضادهای ایدئولوژیک را به مشکلات سیاسی حل کند و مشکلات سیاسی را از طریق راه‌های سیاسی و مذاکره حل کند. اگر ایران به این سمت گام بردارد عربستان نیز احتمالا استقبال خواهد کرد. زیرا ریاض نمی‌خواهد با ایران وارد جنگ نظامی شود. آنها نسبت به قدرت نظامی ایران آگاه هستند و ارزیابی واقع بینانه‌ای از این مسئله دارند.



پرسش: آیا ایران و عربستان وارد فاز نظامی خواهند شد؟

عربستان زمانی وارد جنگ نظامی خواهند شد که نخست به صورت صددرصد پشتوانه آمریکا را داشته باشند، دو، پشتوانه کامل اسرائیل را داشته باشند و سوم اینکه سه کشور پاکستان، مصر و ترکیه به طور کامل پشت آنها باشند. در این صورت آنها می‌توانند ریسک کنند که با ایران وارد جنگ شوند که فعلا این شرایط را ندارند. اما در هر صورت عربستان جنگ‌های نیابتی را نه تنها داخل منطقه ادامه خواهد داد بلکه تلاش خواهد کرد تا آنها را به داخل ایران نیز سرایت دهد که البته موفق نخواهد شد.