انتخابات پاکستان؛ آرامش قبل از توفان؟!

آغاز حواشی این انتخابات به حدود ۲ سال قبل بازمی‌گردد؛ زمانی که عمران خان نیازی، نخست‌وزیر پاکستان و رهبر حزب «تحریک انصاف» با رای عدم اعتماد مجلس و خروج تعدادی از احزاب از ائتلاف وی، از قدرت خلع شد. عمران خان کوشید از طریق انحلال پارلمان در قدرت بماند اما رای دیوان عالی این کشور منجر به ابطال تصمیم عارف علوی، رئیس‌جمهور مبنی بر انحلال پارلمان شد و در نهایت عمران خان از قدرت خلع شد. 

سپس در اقدامی کم‌سابقه ۲ حزب مردم و مسلم‌لیگ (شاخه نواز) که از رقبای سنتی سپهر سیاسی پاکستان محسوب می‌شوند با یکدیگر ائتلاف کرده و شهباز شریف به نخست‌وزیری رسید. برکناری عمران خان از نخست‌وزیری اتفاق جدیدی نبود، تا به حال هیچ‌یک از نخست‌وزیران پاکستان موفق نشده‌اند دوره تصدی خود را کامل کنند و پیش از موعد انتخابات پارلمانی به نوعی از قدرت خلع شده‌اند. 

سابق بر این رقبای سنتی که برای سال‌ها در عرصه سیاسی حاضر بودند، به ۲ حزب مردم و مسلم‌لیگ (شاخه نواز) محدود بودند اما از اوایل دهه ۲۰۰۰ عمران خان، بازیکن سابق کریکت پاکستان با تاسیس حزب تحریک انصاف و با شعارهایی چون حمایت از طبقه متوسط، مبارزه با فساد و بازطراحی روابط خود با کشورهای خارجی پا به عرصه سیاست نهاد و سرانجام پس از سال‌ها در انتخابات سال ۲۰۱۸ موفق شد اکثریت نسبی پارلمان پاکستان را کسب کند. در ابتدای امر روی کار آمدن عمران خان با همراهی ارتش و نظامیان بلندپایه پاکستانی بود. 

با این حال رفته‌رفته روابط میان عمران خان و ارتش به تیرگی گرایید و از سوی دیگر دولت او نتوانست به خوبی چالش‌های اقتصادی را مدیریت کند. در کنار این موارد شعارهایی چون مبارزه با فساد و اصلاح نظام اداری نیز به اهداف مدنظر خود نرسید. همه اینها دست به دست هم داد و مقدمات سقوط عمران خان فراهم آمد. با این همه قصه عمران خان اینجا به پایان نرسید و او نیز مانند بسیاری از سیاستمداران پاکستانی به این سادگی از میدان سیاست به در نشد. عمران خانی که در ماه‌های پایانی حکومتش از محبوبیت پایینی برخوردار بود، به علت سقوط دولتش توسط احزاب سنتی و شائبه دخالت آمریکا در آن، به حمایت مردمی چشمگیر دست یافت. نیرو‌های سیاسی سنتی پاکستان که از احتمال قوی پیروزی عمران خان در انتخابات به خوبی آگاه بودند، بیکار ننشسته و از همه ابرازهای موجود برای ایجاد محدودیت علیه وی استفاده کردند. از جمله این ابزارها اعلام جرم علیه وی در دادگاه‌های مختلف بود، به نوعی که ظرف چند ماه ۱۵۹ پرونده علیه عمران خان تشکیل شد. پرونده‌هایی با اتهامات مالی، حمایت از تروریسم و اغتشاش در دادگاه‌های مختلف ایالتی پاکستان مورد رسیدگی قرار گرفت. از جمله جنجالی‌ترین این موارد را می‌توان پرونده موسوم به «توشخانه» که عمران خان را به اتهام فروش غیرقانونی هدایای سران کشورهای خارجی مجرم شناخت و پرونده تضمین مالی پروژه ساخت دانشگاه القادر که منجر به بازداشت عمران خان شد، برشمرد. در یک مورد حتی پرونده‌ای علیه او و همسرش بُشرا بی‌بی تشکیل شد و دادگاه پاکستان عمران خان و همسرش را به علت عدم رعایت ضوابط فقهی ازدواج به ۷ سال حبس محکوم کرد. 

در پی همه این کش‌وقوس‌ها سرانجام پس از چند‌بار تعویق، نهم فوریه به عنوان روز برگزاری انتخابات تعیین شد. با محکومیت عمران خان به ممنوعیت از تصدی مشاغل دولتی، وی از شرکت در انتخابات منع ‌شد، با این حال او به دنبال آن بود حزبش با رهبری و مدیریت دوست و وکیلش «گوهر علی خان» در انتخابات شرکت کند اما یک تصمیم قضایی دیگر کار را برای عمران خان و حامیانش سخت‌تر کرد. 

دادگاه عالی ایالتی خیبرپختونخواه به این نتیجه رسید در حزب تحریک انصاف(PTI) انتخابات درون‌حزبی به درستی انجام نشده است و این حزب از شرکت در انتخابات محروم شد. تصمیم حزب در برابر این محکومیت شرکت اعضا تحت عنوان کاندیدای مستقل بود. با این حال این بدان معنا بود که تحریک انصاف از حق انتصاب نمایندگان اقلیت‌های دینی و زنان که ۵۰ کرسی را به خود اختصاص داده‌اند، محروم می‌شد. حال از نتایج اعلام شده بیش از ۹۰ کرسی سهم نامزدهای وابسته به عمران خان شده و روی کاغذ رتبه اول نصیب او شده است. حزب مسلم‌لیگ شاخه نواز ۷۶ کرسی را به دست آورده است و خود را پیروز انتخابات قلمداد می‌کند، حال آنکه برای تشکیل دولت دست‌کم به ۱۳۴ کرسی نیاز خواهد داشت. حزب مردم به رهبری بلاول بوتو زرداری نیز ۵۴ کرسی کسب کرده است. 

سناریو‌های پیش رو چیست؟!
اولین سناریوی محتمل تشکیل دولت به رهبری مسلم‌لیگ شاخه نواز است. شهباز شریف، برادر نواز شریف از آغاز مذاکرات برای تشکیل دولت ائتلافی خبر داده است، با این حال مسیر همواری پیش روی آنها نیست. حزب مردم پیش‌تر در دولت‌ قبلی با حزب مسلم‌لیگ در ائتلاف بود ولی اختلافات جدی با آنها در جریان بود. پیش‌تر بلاول بوتو اعلام کرده بود دیگر تمایلی به تشکیل دولت ائتلافی با رقیب دیرینه و خانوادگی خود یعنی نواز شریف ندارد. 

دیگر سناریوی محتمل تشکیل ائتلاف میان نامزدهای تحریک انصاف با احزاب کوچک‌تر است؛ در صورت ورود نامزدها به احزاب کوچک‌تر بحث‌های حقوقی درباره امکان استفاده از حق انتصاب نمایندگان اقلیت‌ها مطرح است. با این حال گوهر علی خان، رهبر حزب تحریک انصاف اعلام کرده عمران خان تصمیم‌گیر نهایی است و این حزب توانایی تشکیل حداقل دو حکومت محلی در ایالت‌های خیبرپختونخواه و پنجاب را دارد. 

سناریوی سوم، ایجاد ائتلاف میان حزب تحریک انصاف و مردم است. بلاول بوتو به صورت ضمنی از احتمال تشکیل چنین ائتلافی سخن گفته بود اما تشکیل آن با چالش‌های جدی همراه است و از آنجا که حزب مردم در ساقط کردن عمران خان از بازیگران کلیدی بوده است، ۲ طرف نسبت به یکدیگر به شدت بی‌اعتماد خواهند بود. با توجه به همه موارد اشاره شده، آرایش سیاسی به شدت تغییر‌پذیر است و برخی نمایندگان حامی عمران خان در ۲ روز گذشته اعلام کرده‌اند به حزب مسلم‌لیگ خواهند پیوست. در نتیجه روزهای پیش رو در تعیین سرنوشت نهایی دولت پاکستان تعیین‌کننده خواهد بود.