اردوغان در تلاش برای اقناع تهران و بغداد

در روزهای اخیر قبل و بعد از سفر رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری کشور ترکیه به تهران و دیدار او با مقامات سیاسی بلندپایه ایران، در رسانه‌های ترکیه‌ای گزارش‌های متعددی بر این اساس که آنکارا در پی ترسیم نقشه‌راه برای مقابله با همه‌پرسی اقلیم کردستان است، منتشر شد. البته پیش از آن نیز مقامات ارشد سیاسی ترکیه با صراحت اعلام کردند که در قالب نقشه راهی دقیق و راهبردی با همه‌پرسی در شمال عراق در صورت برگزاری مقابله خواهند کرد. اکنون در شرایط جدید این مساله مطرح است که نقشه‌راه مطرح شده از سوی اردوغان دارای چه محورها و ابعادی می تواند باشد ؟ همچنین، نقشه راه مدنظر ترکیه- در محورهای مورد نظر- تا چه اندازه در سطوح مختلف می‌تواند قابلیت اجرایی داشته باشد؟ برای پاسخ‌گویی به این پرسش در نوشتار حاضر به بررسی مهمترین ابعاد احتمالی نقشه راه ترکیه در سه محور پرداخته شده است.

راهبرد کوتاه مدت: محاصره اقتصادی با همراهی ایران

راهبرد کوتاه‌مدت اردوغان در نقشه راه خود بر علیه همه پرسی کردستان عراق می تواند در قالب تنبیه اقتصادی و بستن مرزها با اربیل باشد. در این راستا همسو با فشارهای اقتصادی دولت عراق نیز به انجام مذاکرات با اقلیم کردستان برای رسیدن به یک توافق برای خروج از بحران و حفظ یکپارچی عراق از طریق احتمالاً دادن پاره‌ای امتیازات به کردها از جمله انجام ماده 140، دادن سهم 17 درصدی اقلیم از بودجه سالانه عراق و بازپرداخت مجموع بودجه ای که در طول سالیان گذشته قطع شده بود، خواهد پرداخت. اما در این سطح ترکیه به طور کامل به همکاری ایرن توجه دارد. ترکیه خواهان اقدام هماهنگ و منسجم تهران در این زمینه است. تا کنون بخش ابتدایی این سطح یعنی بستن مرزهای هوایی اجرایی شده و در آینده نزدیک به نظر می‌رسد مرزهای زمینی نیز بسته خواهند شد. در صورت اجرایی شدن این مرحله ترکیه مرز مهم خود با اقلیم کردستان یعنی بازارچه مرزی «ابراهیم خلیل» و مرز خاپور را بر روی اقلیم کردستان خواهد بست و همزمان از ایران این در خواست را دارد که مرزهای «پرویز خان»، «باشماق» و «تمرچین» را بر روی اقلیم ببندد. بعد از این مرحله ترکیه خواهان جبران میزان نیازمندی‌های انرژی خود است که تاکنون از سوی اقلیم کردستان تامین می‌شد. در این زمینه، آنکارا انتظار دارد که ایران این نیازمندی را تامین و دولت عراق بخشی از هزینه‌های مالی این اقدام را جبران کند. در تحلیل کلی از راهبرد کوتاه مدت اردوغان در نقشه راه مدنظر او می‌توان بستن مرزهای هوایی و زمینی با همکاری و هماهنگی با ایران را تا حدود زیادی منطقی و قابل اجرا ارزیابی کرد اما طرح جبران خسارت‌های مالی ناشی از چشم‌پوشی نسبت به مزایای صادارات انرژی اقلیم کردستان، از سوی بغداد و تامین نیازهای نفتی از سوی تهران، تا حدود زیادی امتیاز مازادی است که می‌توان با پیچیدگی و دشواری همراه باشد. بدین معنی که ترک‌ها در این سطح منتفع اصلی خواهند بود و به نوعی این درخواست را می‌توان زیاده‌خواهی آنکارا قلمداد کرد. با تمام این اوصاف به احتمال زیاد با اندکی تغییر در جزئیان این مرحله می‌تواند مورد توافق ایران، ترکیه و عراق قرار گیرد.

راهبرد بلندمدت: اعمال فشارهای نظامی و امنیتی از طریق بغداد

سطح دوم یا بلندمدت مدت نقشه‌راه اردوغان را می‌توان همکاری با حکومت مرکزی عراق برای اعمال فشار امنیتی و نظامی بر اقلیم کردستان ارزیابی کرد. یعنی در صورتی که کردها با فشارهای سطح اول حاضر به عقب‌نشینی از مواضع خود نشوند، باید از ارتش و حکومت مرکزی عراق برای اعمال فشار بر اربیل بهره گرفته شود. در این سطح تهران و آنکارا، از ارتش عراق برای بازپس‌گیری مناطق مورد منازعه حمایت نظامی و مستشاری خواهند کرد. ارتش عراق می‌تواند در بازه زمانی تقریبا چند ماه کنترل نظامی مناطق مورد منازعه را که از خانقین شروع شده و تا شمال غربی استان موصل امتداد دارد، به کنترل خود در بیاورد. در این صورت نیز ترکیه خواهان تداوم بهره‌گیری از نفت کرکوک را از دولت مرکزی عراق دارد زیرا هم‌اکنون ترکیه از ترانزیت نفت اقلیم به بازارهای جهانی سود می‌برد و حاضر به چشم‌پوشی از این مزیت مهم اقتصادی در آینده نخواهد بود.

در راهبرد بلندمدت نقشه راه اردوغان حتی امکان لشکرکشی نظامی ترکیه به اقلیم کردستان به عنوان یکی از گزینه‌های محتمل وجود دارد. اما کاربرد راهبرد نظامی نیز خطر درگیر شدن با تروریست های پ ک ک - که شاخه سوری آن هم‌اکنون به حمایت از رفراندوم اقلیم روی آورده است - را ممکن می‌سازد. در این رابطه آنکارا خواهان همکاری نزدیک ایران برای مقابله با این گروه تروریستی در کوهستان‌های شمال غربی این کشور در مرز با ترکیه می‌باشد.