ناتو؛ ناتوان از مقابله با روسیه

افزایش تنش ها بین روسیه و غرب در پی بحران اوکراین در سال 2014 منجر به رویارویی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) و روسیه در شرق اروپا شده است.با این حال این سازمان نظامی به ناتوانی خود برای مقابله با روسیه اذعان کرده است. ناتو اخیرا در گزارشی با عنوان"پیشرفت بازدارندگی تقویت شده و توانمندی های دفاعی"اعلام کرد، توانایی این سازمان برای حمایت لجستیکی از استقرار سریع نیروها در قلمرو اروپا به شکل قابل توجهی کاهش یافته است.در بخش دیگری از گزارش ناتو آمده است،گسترش نیروهای واکنش سریع این سازمان نیز نتوانسته تضمینی برای واکنش به موقع در مواقع ضروری باشد.در گزارش ناتو، به ساختار فرماندهی ناکارآمد پس از برچیده شدن دیوار برلین در سال 1989 به عنوان یکی از دلایل تضعیف توانمندی های دفاعی این سازمان اشاره شده است.

تنش فزاینده

روابط روسیه و ناتو در دوره پساجنگ سرد اکنون در بدترین شرایط قرار دارد. ناتو که تحت نفوذ آمریکا به عنوان قدرت مسلط قرار دارد ،در سالهای اخیرکاملا درراستای منافع واهداف واشنگتن در صحنه اروپا عمل کرده است. این مساله باعث شده تا ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در انتقادی بی سابقه از ناتو ، آن را ابزار سیاست خارجی آمریکا قلمداد کند. از دیدگاه وی در این سازمان نظامی، کشورهای هم پیمان حضور ندارند، بلکه ناتو صرفا متشکل از کشورهایی وابسته به آمریکا است. افزایش رویارویی ناتو با روسیه در شرق اروپا که در راستای سیاست خارجی آمریکا برای مهار روسیه انجام می شود ، نشاندهنده ماهیت ابزاری ناتو برای واشنگتن است. "ینس استولتنبرگ" دبیرکل ناتو چندی قبل یعنی در شصت و هشتمین سالگرد تشکیل ناتو، با اشاره به چالش های فراروی این سازمان اعلام کرد که روسیه امروز بزرگترین چالش امنیتی ناتو است.

تصورات واهی

هر چند ناتو در آوریل 1949 در آغاز دوره جنگ سرد به منظور دفاع از بلوک غرب یا آنچه غربی ها آن را جهان آزاد می خواندند، با مشارکت کشورهای غربی در دو سوی اقیانوس اطلس تاسیس شد، اما پس از فرو پاشی شوروی در سال 1991 و در نتیجه پایان دوره جنگ سرد ، فلسفه وجودی آن زیر سئوال رفت .در واقع دشمن اصلی ناتو یعنی شوروی از میان رفته بود و به همین دلیل سران غربی برای ادامه حیات آن به دنبال دیگر علل وجودی ناتو رفتند .در این راستا ناتو در وهله نخست ادعا کرد که با گسترش دامنه آن وبویژه به عضویت در آوردن کشورهای کمونیستی سابق در شرق و مرکز اروپا و در مجموع پیش روی به سوی شرق ، خواهان ایجاد یک پیمان با گستره جغرافیایی بی سابقه یعنی از آمریکا وکانادا در غرب اقیانوس اطلس تا کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز در اورآسیا است .با این حال ناتو هیچگاه از عضویت روسیه در این پیمان نظامی استقبال نکرد و به رغم خوش بینی روسها به غرب بویژه در دوره ریاست جمهوری بوریس یلتسین رئیس جمهوری اسبق روسیه ، ناتو برخوردی بدبینانه و پس از آغاز و گسترش بحران اوکراین برخوردی خصمانه با روسیه داشته است. در عین حال اقدامات ناتو بویژه استقرار سامانه های ضد موشکی در شرق اروپا به سوءظن روسها در باره اهداف واقعی ناتو بیش از پیش افزوده است .از دیدگاه مسکو ، هدف واقعی این اقدام ، تضعیف توان بازدارنده هسته ای راهبردی روسیه است. به گفته آندری کوشکین، کارشناس نظامی روسی "در سال های دهه 1990، موقعی که ما ناتوان بودیم آنها با ما دوستی می کردند و ما را شریک می نامیدند. اکنون که روسیه خودکفا و در سیاست خارجی مستقل شده، ناتو و آمریکا از "تجاوزگری" روسیه سخن به میان آورده اند."در عین حال ناتو که تحت نفوذ آمریکا به عنوان قدرت مسلط قرار دارد ،در سالهای اخیر با مداخله نظامی در مناطق بیرون از حوزه جغرافیایی این سازمان نظامی ، عملا تلاش کرده تا خود را به مثابه یک سازمان نظامی جهانی و با وظایف بین المللی مطرح کند . عملکرد ناتو در دوره پسا جنگ سرد بیش از این که تقویت امنیت و ثبات آفرینی بوده باشد ، بیشتر به سوی امنیت زدایی و تنش آفرینی بوده است .کما اینکه رویکرد خصمانه ناتو در قبال روسیه و تلاش برای به عضویت در آوردن کشورهای حوزه خارج نزدیک روسیه ، همواره از دلایل مهم وادار ساختن مسکو به افزایش بودجه نظامی و استقرار و آمادگی نیروهای نظامی این کشورو برگزاری رزمایش هادر مرزهای غربی این کشور بوده است. این سیاست هنوز از سوی این بزرگترین سازمان نظامی غربی دنبال می شود.از دیدگاه روسها ، فعالیت‌های ناتو در دوران پس از جنگ سرد به نتیجه مثبتی در راستای حصول اطمینان از امنیت اروپا منجر نشده است.

دشمنی در شرق اروپا

در چند سال اخیر باامنیتی شدن فضای اروپای شرقی، شاهد رویارویی فزاینده ناتو و روسیه در حوزه بالتیک و دریای سیاه هستیم و مقامات ارشد کشورهای این حوزه مدام بر وجود تهدیدات امنیتی از جانب روسیه تاکید کرده اند. با توجه به تجارب تاریخی و اشغال کشورهای حوزه بالتیک و نیز بخش هایی از لهستان در جنگ جهانی دوم ، هراس در باره اشغال دوباره این کشورهااز جانب روسیه همواره در این منطقه وجود دارد. اما از سوی دیگر ،مساله در باره مردم غرب اروپا کاملا متفاوت است .آنهادر برهه کنونی با توجه به وضعیت نامساعد اقتصادی چندان تمایلی به افزایش هزینه های نظامی به منظور مقابله با روسیه ندارند.شاید به همین دلیل بتوان گفت که اظهارات چندی قبل الکساندر گروشکو نماینده دائمی روسیه در ناتو در باره کاهش رویکرد های ضد روسی در بین کشورهای ناتو، بیشتر در باره کشورهای اروپای غربی صادق است. سون بسکوپ کارشناس نظامی سوئدی با اشاره به هراس از روسیه می گوید: «نباید در مورد آن مبالغه کنیم. 28 عضو اتحادیه اروپا در مجموع یک و نیم میلیون نفر نیروی نظامی دارند که دو برابر ارتش روسیه است. البته همه این یک و نیم میلیون نفر آماده نبرد نیستند که این در مورد ارتش 750 هزار نفری روسیه هم صادق است در نتیجه به نظر من از نظر نظامی مورد تهدید نیستیم.»با این حال نباید از یاد برد که رویکرد رسمی ناتو هم چنان مبتنی بر تهدید تلقی کردن روسیه است . "ینس استولتنبرگ" دبیرکل ناتو در آخرین موضع گیری خود مدعی شده که این سازمان نظامی به دلیل نگرانی از افزایش حضور نظامی روسیه، واحدها و تجهیزات نظامی گسترده در شرق اروپا مستقر کرده است. از نگاه مقامات ارشد روسی ، این گونه اقدامات توجیه ناپذیر ناتو منجر به از بین رفتن امنیت جهانی وافزایش بی‌اعتمادی دوجانبه شده و در عین حال روسیه را وادار به اتخاذ تدابیر متقابل برای مقابله با اهداف استراتژیک غرب خواهد کرد.

هشدار برای روسها

مقامات ارشد مسکو به این جمع بندی رسیده اند که برخورد با ناتو به مثابه یک سازمان نظامی مستقل و تلاش برای برقراری روابط متوازن با آن ، چندان واقع بینانه نخواهد بود . شاید بتوان این رویکرد جدید را گردشی بنیادین دررویکرد سنتی روسیه درقبال ناتو دانست. به گفته ولادیمیر پوزنر کارشناس سیاسی،"رهبران روسیه به توسعه دائمی ناتو به چشم یک تهدید واقعی نگاه می‌کنند .بعد از فروپاشی شوروی و ظهور روسیه به عنوان کشور جانشین آن ، روسها تلاش گسترده ای برای برقراری روابط حسنه با غرب انجام دادند که در زمینه دفاعی و امنیتی، این تلاش به صورت تشکیل شورای روسیه –ناتو تجلی پیدا کرد.این شورا در سال 2002 شکل گرفت و آخرین نشست رسمی این شورا نیزدر ژوئن 2014 برگزار شد. از آن زمان تا سال 2016 گفتگو بین روسیه و ناتو به دلیل اختلاف دو طرف بر سر بحران اوکراین متوقف شد.به رغم برگزاری دو نشست این شورا در سال 2016 ، اما نتیجه ای از آنها عاید مسکو و ناتو نشد. آنچه اکنون برای مسکو از اهمیت بیشتری برخوردار است ، افزایش آشکار اقدامات ناتو در جوار مرزهای غربی این کشوراست که آشکارا خصلتی تحریک کننده دارد واز نگاه کرملین با هدف "دربرگیری" روسیه صورت می گیرد.

جمع بندی

رویکرد خصمانه ناتو با افزایش استقرار نظامیان خود در شرق اروپا و ادامه تلاش آن برای پیشروی به سوی شرق باعث شده تا روسیه در دکترین امنیت ملی خود ، ناتو را به عنوان یک تهدید امنیت ملی روسیه تلقی کند. مقامات مسکو به این نتیجه رسیده اند که دشمنی و خصومت غربی ها علیه روسیه نه پدیده ای زود گذر بلکه به مثابه رویکردی مستمر وپایدار از جانب ناتو وآمریکا علیه روسیه دنبال می شود. در عین حال به رغم روند مستمر افزایش آمادگی ها و استقرار نیروها و تجهیزات نظامی در شرق اروپا بویژه در سه کشور حوزه بالتیک و لهستان ، ناتو بر این گمان است که آمادگی مقابله با تهاجم احتمالی و همه جانبه روسیه علیه کشورهای شرق اروپا به خصوص سه کشور کوچک حوزه بالتیک یعنی استونی ، لتونی و لیتوانی را ندارد.این مساله به صراحت در گزارش اخیر ناتو در زمینه نابسندگی نیروهای واکنش سریع این سازمان نظامی آمده است.