آیا اروپا، راه روسیه در قبال آمریکا را خواهد پیمود؟

تشکیل ائتلاف بین‌المللی علیه داعش، این روزها توجه بسیاری از کشورها را به خود جلب کرده است. بی‌اعتمادی به اهداف واقعی این ائتلاف باعث شده تا اثرگذاری آن در هاله‌ای از ابهام فرو رود.

با این همه، تشکیل ائتلاف ضد داعش باعث شده است تا برخی شکاف‌های قدیمی بار دیگر سر باز کرده و خودنمایی کند. یکی از این شکاف‌ها، شکاف کشورهای منطقه و رقابت بر سر قدرت در خاورمیانه است که باعث شد ایران به عنوان یکی از مهمترین قدرت‌های منطقه‌ای به نشست جده دعوت نشود. هرچند روشن نبود اگر تهران در این نشست حضور می‌یافت، آیا بیانیه پایانی را امضا می‌کرد و یا همچون آنکارا تنها به حضور در نشست اکتفا می‌کرد.

اما شکافی دیگر که تحت تاثیر شکاف اول، خود را به نمایش می‌گذارد، شکاف در متحدان اروپایی آمریکا به‌ویژه شکاف سنتی میان واشنگتن و پاریس است. هرچند در سال‌های اخیر وابستگی دولت فرانسه به ایالات متحده افزایش یافته، ولی به‌لحاظ تاریخی فرانسه یک رقیب قدیمی برای آمریکا به‌شمار می‌رود. به همین دلیل است که پاریس در بسیاری از موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی نوعی همراهی انتقادی با آمریکا دارد.

به‌دنبال اعلام تشکیل ائتلاف ضد داعش در ولز انگلستان و سپس تشکیل نشست جده برای جلب نظر برخی کشورهای عرب منطقه، هرچند فرانسه نیز اعلام کرد که به عنوان یک عضو ناتو در این ائتلاف حضور خواهد داشت ولی با اعلام برگزاری کنفرانس پاریس، نشان داد که این مشارکت، فعال‌تر از همراهی صرف با کاخ سفید است. به همین دلیل است که این کنفرانس درحالی برپا می‌شود که دولت فرانسه و شخص اولاند، برخلاف نظر دولت اوباما اصرار به حضور ایران دارد و همین تصریح بر ضرورت دعوت کشورمان به این نشست، نشان‌دهنده احیای گسست‌های سیاسی تاریخی میان آمریکا و فرانسه است. فرانسه‌ای که در نظم نوین جهانی، همچنان نماینده اروپای پیر به‌شمار می‌رود.

البته ایران اعلام کرده است که حضور در نشست‌های نمایشی در اولویت راهبرد دیپلماتیکش برای بازگردانیدن ثبات به کشورهای منطقه نیست، با این وجود نفس تاکید پاریس بر مشارکت ایران برخلاف آنچه وزارت خارجه آمریکا دنبال می‌کند، حکایت از آن دارد که آمریکا موقعیت یگانه کدخدایی را از دست داده و به‌تدریج باید بپذیرد که متحدان قدیمی الزاما با آن همراهی نخواهند داشت.

برخی تحلیل‌گران از هم‌اکنون پیش‌بینی می‌کنند که همین مواضع مستقل که اندک‌اندک فراگیری بیشتری نیز می‌یابد، باعث خواهد شد تا ادامه فعالیت ائتلاف ضدداعش در هاله‌ای از ابهام فرو رود. به ویژه اینکه از همین حالا، برخی کشورهای منطقه به تبعیت از فرانسه، بر نقش کشورمان در مبارزه با افراطی‌گری در خاورمیانه تاکید داشته و موضعی برخلاف آنچه کاخ سفید اعلام کرده، اخذ می‌کنند. با وجود اینکه این مواضع متفاوت تاکنون الزاما به تغییر عملی خطی که در مبارزه با تروریسم پی گرفته شده، نینجامیده است، ولی همین اختلاف‌نظرها نشان‌دهنده فاصله گرفتن تدریجی متحدان آمریکا از دولت این کشور برای ماجراجویی نظامی در خاورمیانه است. این همان موضوعی است که در سال 2003 نیز باعث شد تا فرانسه از همراهی با آمریکا در حمله به عراق خودداری کرده و استقلال خود در عرصه دیپلماتیک را حفظ کند.

به عقیده برخی صاحبنظران، با توجه به اینکه آمریکا آشکارا منافع متحدان خود را در همگرایی‌های بین‌المللی فراموش می‌کند و تنها در راستای منافع خود تصمیم‌گیری می‌کند، این تک‌روی دیپلماتیک به تدریج باعث شده تا کشورهایی که پیش از این همراهی بیشتری با واشنگتن داشتند، بر موضع انتقادی یا حتی مخالفت خود پافشاری کنند.

مهمترین نمونه چنین فاصله‌ای، روسیه است که به دلیل مداخله بی‌دلیل آمریکا در بحران اوکراین، عملا مسکو را رویاروی خود قرار داد. پیش از این نیز ماجرای جاسوسی آژانس امنیت ملی آمریکا از آنگلا مرکل، برخی اختلافات را میان این دو کشور باعث شده بود و حالا هم نوبت به فرانسه رسیده تا در همراهی صددرصدی خود با آمریکا در منطقه خاورمیانه، تجدیدنظر کند.

افکارعمومی اروپا، قدرت‌های این قاره را متهم به بله‌قربان‌گویی از واشنگتن می‌کنند. موضوعی که به پرستیژ دیپلماتیک سیاستمداران اروپایی آسیب می‌زند. با این حال گره خوردن منافع اروپا با آمریکا – مانند آنچه در اوکراین رخ داد – آن ها را ناچار به تبعیت از واشنگتن و سکوت در برابر رسوایی‌هایی چون شنود مکالمات تلفنی یا حمایت افراطی از صهیونیست‌ها می‌کند.

ویدئوی تازه داعش که در آن سر یکی از امدادگران بریتانیایی بُریده شده، نشان می‌دهد که تروریست‌ها از خشم عمومی نسبت به همراهی کورکورانه سیاستمداران اروپایی از کاخ سفید چگونه سوءاستفاده می‌کنند. در این ویدئو، عضو داعش با لهجه انگلیسی خود، دلیل قتل گروگان بریتانیایی را تقلید دیوید کامرون از تونی بلر در همراهی با رئیس‌جمهور آمریکا می‌داند. همان موضوعی که باعث سرخوردگی فعالان ضدجنگ در اروپا هم شده است.

به این ترتیب با افزایش نارضایتی‌ها از وابستگی اروپا به آمریکا که برخی آن را تکرار عصر استعمار می‌خوانند، پیش‌بینی می‌شود شکاف‌های سنتی میان اروپا و آمریکا عمیق‌تر شده و راه به‌سوی آنکه اروپا هم به‌تدریج مسیر مسکو در فاصله گرفتن از آمریکا را طی کند، هموار شود. مسیری که با اشتباهات راهبردی واشنگتن با شتاب بیش از پیش طی شده و سایر کشورها را نیز به این نتیجه خواهد رساند که دنباله‌روی سیاست‌های آمریکا الزاما به سودشان نخواهد بود و همین اتفاق، آغازی برای افول جایگاه کدخدایی واشنگتن در معادلات بین المللی است.

محمود هرندی